जोगवा

gajanandesai | 29 September, 2009 - 12:34
अश्विनी, माझं गाव आणि आजूबाजूची गावं मी लहानपणापासून बघत आलो आहे. पण लोकांच्या तेव्हाच्या आणि आताच्या मानसिकतेत काही फरक पडला आहे असं मला वाटत नाही.

प्रतिसादmeenu | 29 September, 2009 - 12:45
सिनेमासाठी खालील पुस्तके संदर्भ म्हणून वापरली आहेत.
राजन गवस लिखितः
चौंडकं
भंडारभोग
अजून एका लेखकाची "दर्शन" ही कथा. मला वाटतं "चारुता सागर" (श्री. भोसले.) हे नाव होतं लेखकाचं. आधी लेखिकेचं वाटलं आत्ताच गुगलमधे कळलं की ते लेखक आहेत. टायटल फार भरभर सरकली त्यामुळे नाव वाचून लक्षात ठेवता आली नाही. अजून एका पुस्तकाचाही उल्लेख आहे बहुधा टायटलमधे.

संपादनप्रतिसादnandini2911 | 29 September, 2009 - 12:40
राम, अजूनही जोगतीणी होतात का तेवढ्याच प्रमाणात??? हो होतात मी यल्लम्माच्या यात्रेत पाहिले आहे.
मीनु, एका वेगल्या विषयावर चर्चा सुरू केल्याबद्दल धन्यवाद.

प्रतिसादsadda | 29 September, 2009 - 12:44
अश्विनी, मला नाही वाटत प्रमाण कमी झाल असेल, कारण मागे सौंदती देवीला (कर्नाटकात) जाण्याचा योग आला होता तिकडे अजून भरपुर जोगते जोगीणी दिसत होत्या.

एखाद्या मुलीला जोगतीण बनवले म्हणजे बाकीच्या कुटुंबाला देवीचा आशिर्वाद मिळतो असे मानले जायचे>> अगदि आणि त्यामुळेच आईचा जीव पिळवटून नाही निघणार.

जोगवा बघायलाच हवा.

सौंदती देवी म्हणजेच यल्लम्मा का?

प्रतिसादashwini_k | 29 September, 2009 - 12:46
ह्म्म्म्म्म. सगळ्याच जोगती जोगतीणीची मानसिक अवस्था कुचंबणेची होते की काही जण्/णी आहे त्या स्थितीत खुष देखिल असतात?

सद्दा, सौदंत्ती म्हणजेच यल्लम्मा देवीचे स्थान.

मिनू, डोक्यात भुंगा सोडलायस गं !

प्रतिसादmeenu | 29 September, 2009 - 12:58
सौंदती देवी म्हणजेच यल्लम्मा का? >> सौंदत्ती हे गावाचं नाव. तिथे असलेल्या डोंगरावर येल्लम्मा देवीचे देऊळ आहे. याची कथा खूप इंटरेस्टींग आहे. येल्लम्मा म्हणजे रेणुका. जमदग्नींची पत्नी आणि परशुरामाची आई.

जमदग्नींनी रेणुकामातेचा वध करायची आज्ञा आपल्या पुत्रांना दिली. पहील्या चार मुलांनी नकार दिल्यावर धाकट्या परशुरामाने आईचं मुंडकं (हो हाच शब्द वापरलाय खूप ठीकाणी) उडवलं. त्यानंतर तीच्या एका मुंडक्याची हजारो मुंडकी होऊन सर्व दिशांना पसरली. हे जोगते आणि जोगतिणी म्हणजे तीच असा समज आहे. जट सापडणं म्हणजे देवीचा कौल मिळाला की ही ती देवी आहे. मग ती बाई / पुरुष देवीशी लग्न लावून देवीचा मुखवटा / मुंडकं घेऊन दारोदारी भंडारा लावत फिरतात आणि जोगवा मागतात. जोगवा मागून ते स्वत:च उदरभरण करतात. पुरुष जोगत्यांना देवीचा अवतार असल्याने साडी नेसून बाईप्रमाणे रहायचं असतं.

नंदू सिनेमा पाहून असं वाटलं की सुरुवातीला प्रत्येकाची अवस्था कुचंबणेची, संतापाची असते. कालांतराने सामाजिक दबावाला बळी पडून ते लोक परीस्थितीचा स्विकार करायचा प्रयत्न करतात. काही यशस्वी होतात आणि काही अयशस्वी. अयशस्वी होतात ते आत्महत्या करुन यातून सुटका करुन घेतात. परीस्थितीचा स्विकार करण्यासाठी व्यसनांचा आधार घेतला जातो. दारु पिऊन धुंद व्हायचं दु:खाचा विसर पाडायला अशापैकी. (माझं सगळं ज्ञान 'जोगवा' सिनेमावर आधारीत.)

संपादनप्रतिसादashwini_k | 29 September, 2009 - 13:01
पण मिनू, जट सापडणे आणि जोगती होणे याच्या संबंधाबद्दल पण काही आख्यायिका आहे का? ही जट वेगळ्याप्रकारची असते की नेहमीसारखीच असते? जर जोगती जोगतीणी म्हणजे देवी आहे असे मानले जाते तर त्यांना प्रचंड आदराने वागवले गेले पाहिजे नेहमीच, ते तर नाही होत !
लोकांना कळलं पाहिजे की हे जोगती/जोगतीणी ज्याअर्थी फ्रस्ट्रेट होतात, दारु पितात त्याअर्थी हे लोक्स देवी नाहीत. देवी काय दारु पिईल?

प्रतिसादmeenu | 29 September, 2009 - 13:04
अगं साधीच जट वेगळं कसलं काय. केसांना तेलपाणी न केल्याने होणारी साधी जट. पण एकदा का ती सापडली की ते ती पक्की करतात केसांना कंगवा न लावून. वडाचा चीक आणि भंडारा (हळद असावी) लावून.

जर जोगती जोगतीणी म्हणजे देवी आहे असे मानले जाते तर त्यांना प्रचंड आदराने वागवले गेले पाहिजे नेहमीच, ते तर नाही होत !>>हो हा प्रश्नही सिनेमात उपस्थित केलेला आहेच. त्यांना आदराने वागवलं जात नाहीच त्यांचा फक्त उपभोग घेतला जातो.

संपादनप्रतिसादashwini_k | 29 September, 2009 - 13:12
पण एकदा का ती सापडली की >>>> अगं जट तर बायकांच्या डोक्यात नेहमीच होतात व आपण रोजच त्या विंचरुन केस नीट राखतो. मग तिथल्या सगळ्याच बायकांच्या डोक्यात पण नेहमीच होत असतील नॉर्मल जटा. मग फक्त काहीच जणांच्या जटेचा एवढा बाऊ का केला जातो? वर कुणीसं म्हटल्याप्रमाणे गरीबीमुळे मुलांना निदान जोगती/णी बनवून दोनवेळचं खायला मिळावं म्हणून तर असं केलं जात नसेल? तिथल्या श्रीमंतांच्या घरात कुणी जोगती /ण होतात का?

प्रतिसादmanjud | 29 September, 2009 - 13:18
माझ्यातर रोजच होतात केसात जटा

माझ्याही होतात. कुरळे केस असल्यावर अजून काय होणार...

मीनू, खरंच डोक्याला भुंगा लावालाहेस तू... शांतपणे पहायला हवा सिनेमा.

मी सध्या सुभाष भेण्डेंचं 'होमकुंड' वाचते आहे. त्यातही गोव्यातल्या कलावंतिणींचा, सेवेकरी भाविणींचा असाच अस्वस्थ करणारा उल्लेख आहे. बरं झालं निदान ह्या प्रथा तरी बंद झाल्या.

प्रतिसादraina | 29 September, 2009 - 13:26
मीनू- तुझा रिव्ह्यु वाचून पाहावसा वाटतोय चित्रपट.

प्रतिसादmaitreyee | 29 September, 2009 - 16:02
जट तर बायकांच्या डोक्यात नेहमीच होतात >>> अरे केसाचा गुंता होणं आणि जट यात फरक आहे! जट वेगळी दिसते, मुळापासून खालपर्यन्त घट्ट गुंतलेली बट म्हणा हवं तर्.ती बहुधा अस्वच्छता अन केसांची निगा न राखणे यामुळेच होते. अर्थात बहुधा हे सुखवस्तू श्रीमन्त घरात घडत नसणार!
एकदा अशी जट आली की मग चीक अन भंडारा वगैरे अन कधी न धुणे यामुळे सगळेच केस खराब होउन अजून अनेक जटा किंवा पूर्ण केसांचीच एकत्र एक जट तयार होते! घाणेमुळे ती भयंकर जड होते, इतकी की बर्‍याच जोगतीणींना पाठीचे वगैरे विकार सुरु होतात त्यामुळे, शिवाय घाणीमुळे केसात उवा, किडे, अळ्या, जखमा, इ. इ. आणखी त्रास वाढतातच. अवचटांनी जट सोडवण्याचे कार्य करणार्या काही कार्यकर्त्यांच्या मुलाखती पण घेतल्यात "धार्मिक" पुस्तकात. त्यात हे डीटेल वर्णन आहे. इतकं सुन्न व्हायला होतं हे वाचून

प्रतिसादdineshvs | 30 September, 2009 - 03:43
या दशहतीचा मला आलेला अनुभव बघा.
ज्यावेळी झुलवा नाटक नविन आले त्यावेळी त्यात सुकन्या कुलकर्णी, सयाजी शिंदे,
प्रतिभा अमृते, गौरी केंद्रे भुमिका करत असत. या नाटकाचा शेवट फ़ारच प्रभावी होता.
यात नायिका, देवीचे मुखवटे भिरकावून देते, हळद उधळते, पिसारा चुरगळते, व
स्वत:च्या लेकीला, यातून मुक्त करुन, शिकवण्याचा निर्धार करते. सुकन्या हा प्रसंग
अतिशय सुंदररित्या सादर करत असे.
हे नाटक संपल्यावर, नाटकातले कलाकार पदर पसरुन मदत मागत असत. जिथे
प्रबोधनाची गरज आहे, तिथे या नाटकाचे प्रयोग करता यावेत, म्हणुन हि मदत
मागत असत. त्यावेळी, माझी आई, सुकन्याला म्हणाली होती, असे देवीचे
मुखवटे भिरकावणे बरे नाही ( प्रत्यक्ष नाटकात, नायिकेची आई, हे बघून नदीत
जीव देते. )
पुढे जन्मगाठ, नावाच्या नाटकात, सुकन्या घेरी येऊन धाडकन पडते, असा प्रसंग
होता. या नाटकातील नमूआजीच्या भुमिकेतील लालन सारंग, आपला हात झटकन
तिच्या मानेखाली धरत. पण एका प्रयोगात, लालन सारंगच्या ऐवजी दीपा श्रीराम
भुमिका करत होत्या. त्याना हात द्यायला जरा उशीर झाला, आणि सुकन्याच्या
अंगावर नाटकाचा सेटच कोसळला. पुढे बरेच दिवस, तिला उपचार घ्यावे लागले.
हि बातमी वाचून, मला आईने, त्या नाटकाची आठवण करुन दिली होती.

प्रतिसादshree123 | 30 September, 2009 - 04:16
अनेकदा जोगतीणी पाहील्या पण कधी विचार नाही केला ह्या विषयावर , खरच बघायला हवा हा सिनेमा.

प्रतिसादmeenu | 30 September, 2009 - 10:44
दिनेश माझ्या ओळखीत एक काकू होत्या. त्यांनी नीना कुळकर्णीची एल आय सीची जाहीरात पाहीली त्यात ती विधवा दाखवली होती. पुढे तीचा नवरा गेला तेव्हा त्या म्हणल्या की तीने तशी जाहीरात केली म्हणून तीचा नवरा गेला. मी अवाक. असो याचा इथे काही संबंध नाही वरच्या तुम्ही सांगीतलेल्या प्रसंगावरुन आठवलं इतकंच.

संपादनप्रतिसादneedhapa | 30 September, 2009 - 11:18
मी पाह्यला जोगवा. या संदर्भाने बरंच वाचलं होतं आधीच. अनिल अवचटांचा तो मोठ्ठा लेखही वाचला होता त्यामुळे माहीती होती. पण मला सिनेमा त्या दृष्टीने भडक आणि वरवरचा वाटला. बाकी तपशीलात काही लिहीत नाही.

प्रतिसादmanuswini | 30 September, 2009 - 13:23
मी एकलेल्या जुन्या जाणत्या म्हतार्‍या लोकांकडून एकले की नुसती जट झाली म्हणूनच नाही देवीला सोडत. गरीब घरात बर्‍याच मुली पैदा झाल्या तर देवीचा कोप वगैरे अंधविश्वास मग देवीला वहाली की चम्तकार होइल असा समज. खरे तर ती वाहीलेली मुलीकडून पैसे मिळतात ना. प्रथेच्या नावाखाली एक शरीर धंदाच असतो. जट अस्वच्छतेचेच कारण आहे.
ह्यांचे देवी अंगात येणे वगैरे नाच बघून एकदा मी टरकले होते पुर्ण. काय भितीदायक नाचतात. डोक्यावर लाल कुंकू फासलेले,हातात कधी दिवे इथून तिथे पळणे,ओरडणे... भयानक सर्व.
बर्‍यापैकी आतील भागात अजुनही चालते वाटते कर्नाटकात,गोव्यात वगैरे. हे नुसते एकुन आहे मी तेव्हा उगीच वाद नकोत.

प्रतिसादSAJIRA | 30 September, 2009 - 13:28
मीनू, हे तु 'गप्पांचं पान' केलं आहेस का? आधीच्या पोस्ट्स वाहून गेल्यात. चांगली चर्चा अन मुद्दे होते त्यात अनेकांचे.

प्रतिसादnandini2911 | 30 September, 2009 - 14:26
डोक्यात जट सापडणे म्हणून हिच्यामध्ये देवी आहे अशी अंधश्रद्धा लोकामध्ये अजूनही आहे. (फार लांब कशाला??? मुंबईच्या ट्रेनमधे या जोगतीणी फिरताना दिसतात.)

जट होणे म्हणजे केसाचा एक घट्ट (कंगव्याने न सोडवता येणारा) गुंता असतो. बर्‍याचदा केसाम्धे तेल धूळ घाम हे सर्व एकत्र येऊन जट तयार होते. एकदा ही जट सापडली की ती "जातेय" का हे बघितले जाते (तेव्हा बहुतेक केस विंचरत नाहीत) आणि मग नंतर ती मुलगी देवीला सोडली जाते. कधीकधी "नवस" म्हणूनदेखील मुलाला/मुलीला देवाला सोडले जाते तेव्हा जट तयार होण्यासाठी डोक्यात उंबराचा चिक घालतात. नवस म्हणून बायका फक्त लिंबाची पाने घालून देवी दर्शनाला देखील जातात!!

मुलगे जोगते असल्यावर साडी नेसत नाहीत मात्र र्त्याना "देवीला" सोडले असएल तर त्याचे लिंग कापून त्याना स्त्रीसारखे वागावे लागते (चुभूदेघे)

ब्राह्मणेतर जातीमधे या अंधश्रद्धेचा जास्त पगडा आहे. माझ्या आईच्या घरची कुलदेवता यल्लम्मा आहे पण आमच्याकडे ही प्रथा नाही!!! तसेच, आम्ही जोगतीणीना देवीचा अवतार मानत नाही (माझ्या आजीने एका यात्रेत जाताना मला सांगितले होते)

प्रथेच्या नावाखाली एक शरीर धंदाच असतो.>> जोगतीणी शरीर धंदा करत नाहीत. किंबहुना त्याच्या त्या भल्यामोठ्या जटेमुळे त्याना रोजची दैनंदिन कामे करणे देखील शक्य नसते. जोगतीणीचा आर्थिक कमाई हे "जोगवा" मागूनचे होत असते.

आधीचा धागा चुकुन गप्पांचं पान झालं होतं म्हणून हा नवा धागा उघडला.

हो मैत्रेयी. ते दोघं सगळ्यांना विरोध करुन लग्न करतात.