जगण्याचे सोने व्हावे…

जगणे आणि जिवंत असणे यातला फरक जेव्हा कळतो तेव्हा जगणे अधिक आनंदी होते. हा फरक सूक्ष्म असतो, पण अनेकदा तो समोर आला तरी जाणवत नाही. बऱ्याचदा तो सहजपणे समोर येऊनही, पकडून ठेवायचं सुचत नाही. मग आपलं जगणं म्हणजे केवळ जिवंत असण्यापुरतंच उरतं. जगण्याचा साक्षात्कार व्हावा, केवळ जिवंतपणाच्या सपक जाणिवेतून बाहेर पडून जगण्याचा जिवंत अनुभव घ्यायचा असेल, तर त्याचा जाणीवपूर्वक शोधही घ्यावा लागतो. अनेकदा, अचानक हा अनुभव समोर येतो, आणि ज्याच्या शोधात आपण चाचपडत होतो असे वाटते, तो शोध संपतो.
जगण्याच्या आनंदासाठी असा एखादाच अनुभव पुरेसा असतोच, पण अशा अनेक अनुभवांच्या आनंदाची पोतडी सोबत साठली की जगण्याचे सोने झाल्यासारखे वाटू लागते.
… असं सोने झालेलं एक जगणं मी काल अनुभवलं. अशा केवळ अनुभवांनीही आपल्या जगण्याला एक अर्थ सापडतो, याची सहज जाणीव मला त्यामुळे काल झाली…
…

आपल्या जगण्याचं सोनं व्हावं, असं सगळ्यांनाच वाटतं. त्यासाठी सगळेच आपापल्या अपेक्षांनुसार प्रयत्न करत असतात.
आपल्या मृत्यूनंतर आपल्या देहाची चिरफाड वगैरे व्हावी ही कल्पना जिवंतपणी स्वीकारण्यास आपल्याकडे सहसा कोणी तयार नसतात. दहाबारा वर्षांपूर्वी माझ्या गाववाल्या एका मित्राने देहदानाचा संकल्प सोडला, तसं मला उत्साहाने कळवलं, आणि मी भारावून गेलो. लोकसत्तात ‘देहरूपी उरावे’ या मथळ्याचा एक दीर्घ लेख लिहून मी त्या विचाराचं भरभरून कौतुक केलं, आणि हजारो वाचकांचा त्याला अक्षरशः भरभरून प्रतिसाद मिळाला.
काही दिवसांपूर्वी एक वेबसिरीज पाहिली होती. कुठल्याशा देशातले एक जोडपं, दीर्घकाळ आनंदी सहजीवन जगलं आणि वृद्धापकाळ खुणावू लागल्यानंतर, आपल्या पश्चात आपल्या देहाची व्यवस्था (विल्हेवाट नव्हे!) कशी लावावी याविषयी कायदेशीर प्रक्रिया करून कागदपत्रेही तयार करून ठेवली. आपणही आपल्या पश्चात इस्टेटीच्या वाटण्या वगैरेंची इच्छापत्रे करतो, पण आपल्या पश्चात आपल्या देहाचे काय व्हावे याचा निर्णय घेण्याचा विचार फारसा रुजलेला नाही. कोणे एके पुराणकाळी, दधिची नावाच्या ऋषीने देहदान करून कोणाचे प्राण वाचविण्याचा पहिला पायंडा सुरू केला होता असे म्हणतात. या कथा आजही सांगितल्या जातात…
परवा पुन्हा कुठेतरी ही कथा ऐकली आणि आजच्या युगातील एक दधीचीभक्त आठवला!
आमच्या जवळच, बोरीवलीच्या गोराई भागात बाळकृष्ण भागवत नावाच्या एक ज्येष्ठ व्यक्तीने व्रत म्हणून देहदान चळवळीत स्वतःस झोकून दिले आहे. वयाच्या ९१ व्या वर्षीही ते या व्रताचा वसा तीन दशकांपासून अधिक काळ निष्ठेने जपत आहेत. काल त्यांच्याकडे गेलो होतो.
जगणे आणि जिवंत असणे यातल्या फरकाचा अनुभव देणारी ती भेट होती!
भागवत हे निष्ठावंत संघ स्वयंसेवक. लौकिकार्थाने नियत वयोमानानुसार शिक्षकाच्या नोकरीतून निवृत्त झाले, पण आजही त्यांनी शिक्षकी पेशाचा वसा सोडलेला नाही. व्याख्याने, मुलांना शिकविणे, नव्या ओळखी करून घेणे, सामाजिक आणि विधायक कार्ये करणाऱ्या संस्थांना मदत करू इच्छिणाऱ्या व्यक्ती, कुटुंबांचे जाळे तयार करणे, त्यांच्या नियमित भेटी घेऊन नाते जोडणे व त्यातून जगण्याचा आनंद अनुभवणे हे त्यांच्या खणखणीत आरोग्याचे इंगित आहे. तल्लख स्मरणशक्ती, कामांची व्रतस्थ बांधीलकी आणि स्वयंसेवकाचे संस्कार यामुळे भागवतांच्या जगण्याला झळाळी लाभली आहे. काल ते भरभरून बोलत होते. मी श्रोत्याच्या भूमिकेत होतो.
‘जिंदगी के साथ भी, जिंदगी के बाद भी’ या बोधवाक्यात ‘जिंदगी के बाद’ आपल्या मागे राहिलेल्यासाठीच्या विचाराचा संदेश आहे. मग, आपल्या मागे राहिलेल्या देहाचा विचार आपण का करू नये?… त्याची माती तर होणारच असेल, तर त्याआधी त्या पार्थिवानेही काही नाती का जोडू नयेत?…
हा विचार पचवायलाच नव्हे, तर करायलाही कठीण आहे. पण ही चळवळ वाढली पाहिजे, असे भागवतांच्या तळमळीतून उमटू लागले.
काल त्यांच्याशी गप्पा मारल्यावर मी सहज त्यांना म्हटलं, “मला तुमचा फोटो काढायचाय!”
तेही खुश झाले. बाजूलाच टेबलवरचं पुस्तक त्यांनी हातात घेतलं, आणि समाधानी चेहऱ्याने ते फोटोसाठी तयार झाले!
आपल्या हातातलं पुस्तक या निमित्ताने आणखी एकापर्यंत पोहोचलं, याचं ते समाधान होतं!