सडपातळ देखणा बूच

देशी फुलझाडांच्या मालिकेतील चौथे फुल बूच
बूच हे नाव ऐकल्याबरोबर थोडा संभ्रम निर्माण होतो . असे काही फुल झाडाचे नाव असू शकते का ? पण हो देशी फुलझाडातील बूच हे एक सूंदर फुलझाड आहे .
बूचाचे झाड उंच उंच गगनात गेल्यागत वाढतं .बुचाची पांढरी फुलं अगदी नाजूक असतात . फुलांचा देठही पांढरा बारीक नळीसारखा आणि साधारणपणे दोन ते अडीच इंच लांब असतो. फुलाला पाच पाकळ्या असतात त्यापैकी दोन पाकळ्या जुळ्या सारख्या एकमेकींना चिकटून असतात . वरवर बघितले तर चार पाकळ्यांचे फुल आहे असे वाटते, पण बुचाच्या अंतरंगात शिरलं की तो हसत हसत देतो स्वतःची ओळख करून . बुचाकडे बघायला लावणार ती बुचाची फुलचं कारण झाडाखाली रांगोळी घातल्यागत फुलांचा सडा पडलेला असतो . त्यातली दोन चार फुल फुल जर वेचली तर सुवासाने वेड लागल्याशिवाय राहत नाही . मग मन भरेस्तोवर ओच्यात फुलं वेचावि . फुलं वेचायला गेलो तर एकापेक्षा एक ताजी फूलं टपटप करीत इतस्ततः पसरलेली असताना दिसते . मग पुढ्यात असलेले एक वेचू की पलिकडचे वेचू असे सैरभैर मन होते आणि वेळ काळाचे भान हरपून आपण ओचाभर फुलं वेचून घेतो. भरभरून सुवास घेतल्यावर झाडाकडे वर नजर जाते . प्रत्येक हिरव्याकंच फांदीवर गुच्छ ,फुलं आणि कळ्या लोंबकळत असतात . अर्धी उमललेली फुलं आणि काही बंद कळ्या. असा मोहक दिसतो बुचाचा गुच्छ . बूच आपली ओळख कधीच लपवू शकत नाही सूवास तर एवढ्या लांबून येतो की साधारणपणे अर्धा किलोमीटर पासूनच आपल्याला कळतं की कुठेतरी जवळपास बूच उभा आहे वाट बघतो आहे.
आम्ही लहानपणी सहामाही परीक्षा देऊन घरी निघालो की बूचाला ओलांडून जाणे फार अवघड होते . मग एका कोपर्‍यात सर्व साहित्य टाकून द्यायचं , अन् ओचाभर फुलं घेऊन घरी जायचं तर आई दारातच स्वागताला तय्यार . "अगं परीक्षेच्या वेळी कोणी फुलांच्या मागे लागतो का "आईच्या हातचे दोन रट्टे खायचे तरीही फुलं घेतल्याशिवाय मन भरतच नसे . अगदी रोज मार खावा लागला तरी. बूचाच्या आणि परीक्षेच्या स्मृती आहेत, परीक्षा आणि बूचहे एक समीकरणच होतं , कारण बूचाला एप्रिल ते जून आणि ऑक्टोबर ते डिसेंबर अशा दोन वेळा झाडाला बहर येतो. परीक्षेच्या वेळा नेमक्या याच असायचा .याच काळात बूच बहरायचा आणि झाडाखाली फुलांचा गालिचा पसरलेला दिसायचा .बूचाची झाडे हारीने उभी असतात स्वागताला एकामागून एक शाळेतल्या मुलांच्या रांगांप्रमाणे .आम्ही ओचाभर फूलं वेचल्यावर त्याच्या तीन पदरी वेणी गुंफायचो आणि ती गोल वेणी केसात माळायचो. बूचाला दुसरे नाव आकाशनिम असेही आहे .हिंदीत त्याला आकाशनिम असे ओळखतात .हिरवी उंच झाडे असतात बूचाची .सरळ उंच वाढत जातो कधी कधी ऐंशी फुटांपर्यंत उंची गाठू शकतो .बूच हा.मूळचा ब्रह्मदेश आणि मलेशियातील पण आता भारतात सर्वत्र आढळून येणारा शोभिवंत व्रुक्ष आहे .याला भारतातील हवामान चांगले मानवते आणि त्यामुळे त्यांची वाढ अगदि सुदृढ मुलांसारखी होते. बूचाची साल खरबरीत असते , किंचित जाड रेषा आणि पिवळसर तपकिरी रंग असतो सालीचा, हाताने खरडून काढले तर साल सहज निघते आणि त्याचे छोटे-छोटे ढलपे ही निघतात. त्यापासून बाटल्यांची बूचं तयार करतात म्हणून त्याचे पाळण्यातले नाव बूच असे ठेवले. बूचाची पाने संयुक्त असतात . पानाच्या मध्ये शिर्‍याच्या दोन्ही बाजूला जोडीजोडीने पर्णिका असतात तर टोकाला शेवटी एकच पर्णिका उरते. पानांचा आकार एक ते तीन इंच लांब असतो आणि रंग गडद हिरवा .जानेवारी ते मार्चमध्ये बूचाची पानगळ होऊन नवीन पाने येत असतात . बूच सदा हसतमुख आणि हिरवा कारण तो निष्पर्ण नसतोच कधी. वनराईला हिरवी समृद्धी देणार्‍यात बूचाचा सिंहाचा वाटा आहे . सदाहरित वनक्षेत्रात बूचाचे वास्तव्य असते .
बूचाला बारीक चपट्या आणि टोकदार अशा आठ ते दहा इंच लांबीच्या शेंगा लागतात .शेंगात बिया तयार होतात . प्रत्येक बी भोवती नाजूक पापूद्रयाचे आवरण असते . शेंगा पिकल्या की त्या उकलुन पक्षांना बोलवतो बूच मेजवानीला. यथेच्छ ताव मारून किलबिलाट करीत पक्षी एकच गलका करतात . लग्न मांडवा सारखा दणाणून जातो बूच .अंगाखांद्यावर उड्या घेऊन खेळून दमले की पक्षी चोचीत बिया घेऊन दुसरीकडे बूचाच्या बाळाचे बारसे करतात आणि बाळ गोंजारून वाढवतात . अशा रीतीने आपोआप त्याचा प्रसार होतो . बूचाला मुद्दाम क्वचितच लावतात , बाकी तो आज्ञाधारक शाळकरी मुलासारखा स्वतः जातो आपल्या कुटुंबकबिल्यासह कुठेतरी आणि तिथेच मुक्काम करतो . बूचाचे झाड असतील त्या भागात बूचाची लावणी करावी लागत नाही कारण त्याची पिलावळ आपोआप जमिनीतून डोकं वर काढते .मोठ्या बूच आजोबांकाठी आई, बाबा ,काका ,काकू आणि छोटी नातवंडासारखी बूचाची रोपटी असा असतो बूचाचा संसार . त्याला तसा फार मानपान नाही. एखादे उघडे दिसणारे झाडाभोवतीचे मूळ लावले तरी हा निमूटपणे नेतील तिथे जातो आणि निवांत आपला विस्तार वाढवतो . मला का नेले म्हणून रूसणे बिसणे नाही यांच्या स्वभावात . कोठेही न्या हा आपला हसराच. या झाडाची मुळे खूप खोलवर जात नाही तर वरवरच पसरतात .त्यामुळे बूचाच्या झाडाखाली इतर झाडे झुडपे वाढू शकत नाही . जोरदार वाऱ्यात हे झाड उन्मळून पडण्याची शक्यता फार असते .
उंच उंच वाढणारा बूच आणि त्यावरची हिरवी पर्णस्रुष्टी त्यातून मध्येमध्ये डोकावणारे शुभ्र पांढरे डोकावणारे शुभ्र पांढरे फुलांचे घोस सौंदर्याचा बहारदार ठेवा आहे बूच.