आंबा, आमरस, नाॅस्टॅल्जिया वगैरे...

उन्हाळा सुरु होतो. शाळेच्या सुट्ट्यांचे वेध लागतात.
परीक्षा संपल्या कि एकच हुर्यो होतो आणि मे येतो.
सोबत येतो तो.
आंबा.
फळांचा राजा.
आंब्याच्या आठवणी सांगणं कठीण आहे कारण प्रत्येक चांगल्या आठवणीत आंबा आहेच. लहान होतो तेंव्हापासून सगळ्या उन्हाळ्याच्या आठवणी गावाशी जोडलेल्या. माझं गाव छोटंसं खेडंच खरंतर. डोंगरांच्या मधोमध वसलेलं. दर उन्हाळ्याच्या सुट्टीत आम्ही सगळे गावी चांगले दीड महिनाभर सुट्टीला जायचो. वीस बावीस जणांचं कुटुंब. सगळे काका काकू, चुलतभावंडं, आतेभावंडं जमायचो. फुल्ल दंगा चालायचा.

रानातलं घर. सकाळी उठायचो, ठरलेला नाश्ता म्हणजे चहा चपाती. जे हादडायचो! आमच्या माऊल्यांची कमाल वाटते अजूनही. सकाळी उठून मोठी माणसे रानात जाणार असायची त्यामुळे ती चपातीचा नाश्ता करूनच निघायची कारण दुपारच्या यायला काही वेळ ठरलेली नसायची. मग आम्ही पोरंही त्यांच्याबरोबरच खाऊन घ्यायचो. खाऊन झालं कि हुंदडायला मोकळे. वडील आणि काकांबरोबर रानात जायचो. उन्हाळा असल्यामुळे मस्त बोरी करवंदी पिकलेल्या असायच्या. तो रानमेवा तेंव्हा जसा लागला तसा परत कधीच नाही मिळाला. आताही करवंद वाली कोणी म्हातारी उन्हाळ्यात दाराशी येते, तेंव्हा विकत घेतलेल्या त्या मूठभर करवंदात, त्या फ्रॉकच्या ओटीत भरून घेऊन खातानाच्या
करवंदांची चव शोधात राहते मी. इकडे परदेशातल्या ब्लॅकबेरीजना त्या करवंदाची सर येत नाही. कारण हि माती माझी नाही, मग फळांना तरी तो स्वाद कसा असणार? 

आमची पेरूची बाग होती, पपईचीही, पेरूच्या झाडावर बसून पेरू खायचे. तहान लागली कि चेम्बरमधलं पाणी प्यायचं. चेम्बरमधलं पाणी पिताना त्यावर येणाऱ्या पाण्याच्या फुगवट्यावर तोंड टेकलं कि गारगार वाटायचं. मग दुपार होत आली कि घरी पुन्हा पळायचं. किती पळायचो आणि किती चालायचो याची तर गिणतीच नाही. तेंव्हा पेडोमीटर्स असते तर किमान वीस हजार पावलं तरी रोज झाली असती. घरी येऊन आयांनी केलेलं जेवण घेऊन पुन्हा शेतात जायचं. मग तिथे पप्पा काका आणि आम्ही सगळी पोरं अंगतपंगत मांडून जेवायचो. पोटभर जेवून, पाटाचं खळाळतं पाणी पिऊन मोठी माणसे पुन्हा कामाला लागायची. आम्ही इकडे तिकडे फिरायचो.

एका रानाच्या विहिरीजवळ एक नागचाफ्याचं झाड होतं. त्याची बक्कळ फुलं खाली पडायची. ती वेचून आम्ही पोरी त्याच्या अंगठ्या करायचो. केसात खोचायचो. मग सगळे मिळून ती फुलं घेऊन जोतिबाच्या मंदिरात जायचो. शेताच्या मध्यभागी असलेलं हे मंदिर बरंच जुनं. काळ्याकभिन्न फत्तरात रेखलेली जोतिबाची मूर्ती. तिला वर्षाकाठी पप्पांबरोबर माजणं करायचं. माजणं म्हणजे सुपाऱ्या
भाजायच्या, त्या कुटायच्या आणि तेलात त्या कुटलेल्या सुपाऱ्या मिसळून मग ते मिश्रण जोतिबाला उटणं लावल्यासारखं लावायचं. मग त्यानंतर छान स्वच्छ पाण्यानं त्याला अंघोळ घालायची. माजण्यामुळे मूर्तीला एक छान काळीशार तकाकी यायची. या मंदिरात बसून माझ्या वडिलांनी त्यांचा अभ्यास केला होता, त्यांच्या पहिल्या नोकरीचं पत्र यायची वाट बघितली होती, त्या जुन्या आठवणी ऐकल्या आहेत मी. ते मंदिर आजही मला श्रद्धास्थान म्हटलं कि डोळ्यासमोर उभं ठाकतं.
कधीही देवाला हात जोडले, तो आहे , तो सगळं बघून घेईल म्हटलं कि त्या माजणं केलेल्या जोतिबाच्या पायावर वाहिलेल्या नागचाफ्याचा सुगंध मनात रुंजी घालतो. मन पाखरू होऊन त्या देवळाच्या झेंड्याला गिरक्या घालून येतं. 

सुट्टीला येऊन एकदोन दिवस झाले कि ती चर्चा सुरु व्हायची. पाडाची. कुठल्या आंब्याला पाड लागलाय. आंब्यांच्या झाडांची नाव पण मस्त होती. ज्या शेताच्या कडेला आंबा आहे त्यावरून पडलेली नावं. शेरीतला आंबा, मळवीतला आंबा, खडकीतला आंबा, लोणच्याचा आंबा. यातला शेरीतला आंबा पक्का देशी. अप्रतिम चव होती याची. हापूसला फिक्की पडेल अशी. मग मळवीतला आंबा, याची गर्द डेरेदार सावली आजही आठवते. किती सुखाच्या गप्पा केल्यात त्या सावलीत बसून. पुढे तो आंबा गेला. आजही त्या शेतात गेलं कि त्याची रिकामी जागा नजरेला टोचते. खडकीतला आंबा म्हणजे लहानसं झाड होतं, त्याला छोटे छोटे गोल आंबे यायचे. २-३ घासत संपावा एव्हढा आंबा. पण मस्त गोड असायचा. कुठला आंबा कधी उतरवायचा याची ठरवाठरवी व्हायची. 

आंबे उतरवायचा एक सोहळाच असायचा. आदल्या दिवशी रात्री झेलण्या नीट आहेत का नाही, कुठे काही दुरुस्ती हवी आहे का हे बघून ठेवलं जायचं. मग सकाळी सगळे जण लवकर आवरून जो आंबा उतरवायचा आहे त्या शेतात जायचे. पप्पा आणि काका झाडावर चढायचे. झेलणीने आंबे काढायचे. मोठ्या मुलांचं काम त्या झेलण्या रिकाम्या करून परत त्यांच्याकडे देण्याचं. आणि लहान पोरं लिम्बूटिंबू, त्यांनी चुकून एक दोन खाली पडलेले आंबे गोळा करायचे. दुपारपर्यंत कार्यक्रम चालायचा. मग सगळे आंबे गोळा करून घरी आणायचे. घरी आणल्यावर त्यांची वर्गवारी व्हायची. कच्चे, पाड लागेलेले आणि मार लागलेले. मग छानपैकी भात्याणावर आंबे पसरायचे. तो राजा आहे तर त्याला मानही तसाच हवा ना? त्यावर पुन्हा भात्याण टाकून आंबे पिकत ठेवायचे. तिथून पुढे सुरु व्हायची खरी मज्जा. पाच सहा दिवस कसाबसा कड काढायचा. आणि मग सुरु व्हायचा शोध! पिकलेल्या आंब्यांचा. रोज दुपारी एका मोठ्या घमेल्यात आया पाणी द्यायच्या. पिकलेले आंबे काढून आणून त्या पाण्यात धुवून घ्यायचे. आणि गोल करून बसून आम्ही पोर ते आंबे चापलायचो.

आंबा फोडी करून खाणं म्हणजे तेंव्हा वेडेपणा वाटायचा. आंबा खावा कसा? वरचा देठाकडचा टिकलीसारखा भाग काढून टाकायचा. त्याखाली थोडा चीक असतो म्हणून हाताने की हलकेच दाबून तो दोनतीन थेंब रस टाकून द्यायचा. मग दोन्ही हातात धरून छान चोखत आंबा खायचा. हातात धरून कोय खाणे हि गोष्ट आजकालच्या पोरांना यक्क वाटते! वेडे! हातावरून रस न ओघळू देता कोयीचा गाभा जो खाऊ शकतो तो खरा पट्टीचा आंबा खाणारा. यात तोंड, हात, दात सगळं आंब्याच्या रसाने माखतं, पण त्याकडे लक्ष द्यायला वेळ कोणाकडे असायचा. चांगले चारपाच आंबे प्रत्येकी खाल्ल्यावर मग आता अजून किती खाल्यावर बास म्हणावं लागेल याचा विचार व्हायचा, तीन आंब्यांच्या खाली आंबे खाणाऱ्याला काय लेका तू? अशाने मोठा कसा होणार? असा घराचा आहेर असायचा. आंबे खाऊन मस्त झोप काढाव्यात कि नाही आम्ही? पण नाही. वर्षातून एकदाच मे ची सुट्टी येते ना? मग घराच्या मागे एक ओढा वाहायचा, बारकासाच होता तो. त्याच्या कडेला गोठा होता. बैल शेतात गेलेले असले कि तो रिकामा असायचा. तिथे जाऊन मस्त गप्पा ठोकत बसायचो आम्ही. वर्षभरात शाळेत झालेल्या मज्जा सांगत बसायचो एकमेकांना.

संध्याकाळचे चार वाजले कि आई, काकवा रात्रीच्या स्वयंपाकाची सुरुवात करायच्या. त्यात सर्वात महत्वाचा पदार्थ म्हणजे आमरस. मग त्यांच्यातली एक हे काम हातात घेणार. चांगले पिकलेले आंबे घ्यायचे, मग ते स्वच्छ धुवून त्यांच्या एका मोठ्या पातेल्यात रस काढायचा. आंबा गोड असल्यामुळे वरून जास्त साखर टाकायची गरज पडायची नाही. अामरसात दूध, वेलदोडा, तूप, सुंठ असले फुटकळ पदार्थ कधीच आमच्या घरी टाकले गेले नाहीत. त्याने आंबा आणि त्याच्या अंगभूत स्वादाचा अपमान होतो. सगळे रात्री सातलाच जेवायला बसायचो. रसाच्या वाट्याच्या वाट्या गट्टम व्हायच्या. ते भलं थोरलं पातेलं रिकामं व्हायचं. मग छान अंगणात ताडपत्री पसरून त्यावर वाकळा नुसत्याच पायाशी ठेऊन गप्पा मारत मारत झोपून जायचं. आमरसाने आपलं काम केलेलं असायचं, जी काही गुंगी यायची कि बासच. मस्त गुडूप झोपायचो. आंब्याने आमचं बालपण आनंदी केलं. उन्हाळी सुट्टीच्या आणि आंब्याच्या त्या आठवणी खरंच सुरेख आहेत, अगदी जगण्याला पुरून उरतील इतक्या. 

काल बाल्कनीतल्या शेतात उगवलेल्या मेथीच्या पुऱ्या करणार होते. मग सोबत काय असं ठरवताना, देशातून आणलेल्या मॅंगो पल्पची आठवण झाली. आमरसाचा बेत ठरला. लेकाला(वय वर्षे ३) जेवायला देताना म्हटलं अरे काय चमच्याने खायची गोष्ट नाहीये हि. लाव वाटी तोंडाला! पठ्ठ्याने निराश केलं नाही. दोन वाट्या आमरस पिला आणि म्हणाला, “ममा, मस्तय हा मँगो ज्यूस!” डोळ्यात पाणी आलं. म्हटलं चला. मातीतून आलेलं सगळंच नाही देता आलं तरी हा गुण घेतला बेट्याने! त्याचं आंब्यावरचं प्रेम असंच टिकून राहू दे आणि या फळांच्या राजाची त्याच्यावर नेहमीच कृपा राहू दे!