सफर कलिंग देशाची ( ओडिशा प्रवासवर्णन) भाग १/३

भारताच्या पश्चिम किनारपट्टीवर जन्म झालेला असल्यामुळे समुद्रात होणारा सूर्यास्त बघायची सवय लहानपणापासून आहे. थोडं मोठं झाल्यावर कन्याकुमारीला सूर्योदय आणि सूर्यास्त दोन्ही समुद्रात होतात ही गंमत कळली आणि समुद्रातून होणारा सूर्योदय बघण्याची इच्छा निर्माण झाली. पुढे एकदा पाँडिचेरीला गेल्यावर सूर्योदय नाही, पण पौर्णिमेचा चंद्र समुद्रातून उगवताना पाहिला आणि उगाचच भारी वाटलं. तरी अजूनही पूर्व किनार्याबद्दल एक आकर्षण मनात आहेच.

खूप दिवसांपासून ओडिशाला जायचं मनात होतं. ओळखीचे २-३ जण जाऊन आले होते आणि त्यांच्या वर्णनांमुळे उत्सुकता वाढली होती. कोणार्कचं सूर्यमंदिर पाहण्याची उत्सुकता शाळेत असल्यापासून होतीच, पण इरावतीबाईंच्या 'परिपूर्ती’ मधली गूढरम्य कथा वाचल्यापासून जगन्नाथपुरीलाही जावंसं वाटत होतं .

होता होता यावर्षी नाताळच्या सुट्टीत ओडिशाला जायचं ठरलं. विचार पक्का झाल्यावर असं वाटलं की आई-बाबा आणि सासूबाईंनाही विचारावं, येता का, असं. कारण ते एरवी प्रवासकंपन्यांतर्फे बर्यापैकी फिरलेले असले तरी पूर्व भारतात गेलेले नव्हते आणि ओडिशा हे नाव तसं रुळलेल्या पर्यटनस्थळांच्या यादीत येत नाही. त्या तिघांचंही हो-नाही करता करता यायचं ठरलं. आम्ही चौघे इथून बंगळूरहून विमानाने आणि ते तिघे मुंबईहून ट्रेनने भुवनेश्वरला पोचणार होतो. त्यांचा प्रवास चांगलाच लांबलचक, म्हणजे ३१ तासांचा होता, पण सुदैवाने फर्स्ट क्लासची तिकिटे मिळाल्यामुळे तशी काळजी नव्हती. ते २१ तारखेला सकाळी ७ ला पोचणार होते, तर आम्ही त्याच दिवशी सकाळी १० ला. प्रत्यक्षात त्यांच्या गाडीला उशीर झाल्यामुळे ते आमच्याही नंतर, ११-११.३० ला हॉटेलवर पोचले.

हॉटेल बुक करताना नवर्याला पुरीच्या एका प्रसिद्ध हॉटेलचं नाव मित्राने सुचवलं होतं. पण ते हॉटेल फारच प्रसिद्ध असणार, कारण आम्ही जवळजवळ दीड महिना आधी चौकशी करूनसुद्धा तिथे आधीच पूर्ण बुकिंग झालेलं होतं. त्रिवागोवर पुरीचं इतर कुठलं बरं हॉटेल न दिसल्यामुळे शेवटी भुवनेश्वरच्या एका हॉटेलमधे ३ खोल्या ४ दिवसांसाठी बुक केल्या. नंतर मात्र लक्षात आलं की थोडी जास्त शोधाशोध करून पुरीचंच दुसरं एखादं हॉटेल बुक करायला हवं होतं कारण कोणार्क, चिल्का सरोवर ही ठिकाणं पुरीपासून जवळ आहेत. भुवनेश्वरपासून थोडी लांबच पडतात.

२१ तारखेला हॉटेलला पोचल्यावर भारताच्या पश्चिम किनायापासून पूर्व किनार्यापर्यंतचा ( बाबांच्या शब्दात सिंधुसागरापासून गंगासागरापर्यंतचा) प्रवास करून थकलेले ज्ये. ना. आंघोळी करायला आतुर होते. ते फ्रेश झाल्यावर बाहेर जेवायला गेलो. बाहेरगावी गेल्यावर झोमॅटो, स्विगी, ओला, उबर अशा अ‍ॅप्सचा खूप आधार वाटतो हे या ट्रिपमध्ये लक्षात आलं. रेस्टॉरंटचं रेटिंग झोमॅटोवर बघून मगच तिथे जेवायला जायचं की नाही हे ठरवायचं आम्ही कटाक्षाने पाळलं.

पहिल्या दिवशी संध्याकाळी जवळच असलेलं धौली हे ठिकाण पहायचा बेत होता. इ.स.पू. तिसर्या शतकात सम्राट अशोकाने कलिंग राज्यावर आक्रमण केलं. कलिंगातल्या नागरिकांना आपलं सार्वभौमत्व प्रिय होतं. त्यांनी प्राणपणाने अशोकाला प्रतिकार केला. घनघोर युद्ध झालं. रक्ताचे पाट वाहिले. भयंकर नरसंहार झाला. हा सगळा विध्वंस बघून अशोकाला युद्धाची किळस आली. पश्चात्ताप झाला. बौद्ध धर्माशी त्याचा आधीपासून परिचय होताच. या युद्धानंतर झालेल्या नवीन जाणिवेमुळे तो बुद्धाच्या तत्त्वज्ञानाकडे ओढला गेला आणि त्याने बौद्ध धर्म स्वीकारला. ही कथा आपल्याला माहिती असते. हे युद्ध ज्या परिसरात झालं आणि अशोकाला ही जाणीव ज्या परिसरात झाली, त्या ठिकाणी १९७२ मध्ये जपान आणि भारताने संयुक्तरीत्या एक शांतीस्तूप उभारला आहे. तेच हे धौली . तिथे बुद्धाची एक सुंदरशी मुख्य मूर्ती आहे आणि चारी बाजूंना अजून लहान लहान बुद्धमूर्ती आहेत. समोरच्या बाजूला दोन ऐटदार सिंह आहेत. ( एकूणच तिथे सगळीकडे सिंहाची शिल्पं खूप दिसली) एखाद्या ठिकाणी घडलेला इतिहास त्या ठिकाणाला वेगळंच महत्त्व प्राप्त करून देतो. हा स्तूप काही ऐतिहासिक नाही. अगदीच अलीकडचा, आधुनिक काळातला. पण त्याच्या पार्श्वभूमीमुळे आपली दृष्टी पूर्णपणे बदलते. त्या बुद्धमूर्तीचं दर्शन घेऊन खाली उतरताना मला अगदी ’ कोसला’ मधलं बुद्धदर्शन आठवत होतं.

ही मुख्य बुद्धमूर्ती

शांतीस्तूप

हा फोटोग्राफीचा एक प्रयत्न

त्याच स्तूपाच्या पार्श्वभूमीवर एक उत्कृष्ट दृकश्राव्य शो तिथे असतो. तोही पाहिला. दुसर्याच दिवशी पौर्णिमा होती. त्यामुळे स्तूपामागून जवळजवळ पूर्णचंद्र उगवलेला होता. त्या तशा वातावरणात ओम पुरीच्या घनगंभीर आवाजातलं निवेदन असलेला तो शो पाहणं हा अतिशय संस्मरणीय अनुभव ठरला.

दुसर्या दिवशीसाठी ओटीडीसीची पुरी-कोणार्क टूर बुक केली होती. उडिया लोकांच्या हिंदी उच्चारांचे दणके बसायला लागले होते, विशेषत: फोनवर बोलताना फारच गोंधळ होत होता. बंगाली लोक जसे दोन्ही गालांमधे लाडू ठेवल्यासारखे बोलतात, तसेच, किंबहुना थोडे जास्तच, उडिया लोकही बोलतात हे आधी माहिती नव्हतं. वास्तविक बंगळुरात स्थलांतरित उडिया लोक खूप आहेत. ओडिशात फारसे उद्योगधंदे नसल्यामुळे आर्थिक निम्न वर्गातली अनेक माणसे बंगळूरला रहायला येतात आणि बारीकसारीक कामे करतात. आमच्या सोसायटीतला सिक्युरिटीचा पूर्ण स्टाफ, इस्टेट मॅनेजर, प्लंबर, इलेक्ट्रिशियन हे सगळे झाडून उडिया आहेत. पण त्यांचे हिंदी उच्चार आम्हाला व्यवस्थित कळतात. कदाचित बाहेरच्या राज्यात राहून त्यांची बोली बदलली असेल. भुवनेश्वर-पुरी-कोणार्कमध्ये मात्र लगेजला लॉगेज आणि कॉल करो ला मात्र कल कॉरो ही कोडी सोडवता सोडवता दमछाक झाली. पण माणसं मात्र अतिशय सहकार्य करणारी होती. त्यामुळे कुठे अडचण आली नाही.
दुसर्या दिवशी सकाळी आठला निघून ओटीडीसीच्या थांब्यावर पोचायचं असल्यामुळे रात्री लवकरच झोपलो.

भाग दुसरा
https://www.maayboli.com/node/68533

भाग तिसरा ( अंतिम) https://www.maayboli.com/node/68557