जनजाति संग्रहालय, भोपाळ

काही कामानिमित्ताने भोपाळला जाणे झाले गेल्या तीनचार दिवसात. आज पहाटे निघून उद्या पहाटे परत अशी घाईगर्दीचीच ट्रिप होती. पण तिथल्या संयोजकांच्यामुळे भोपाळचे बहुचर्चित जनजाति संग्रहालय (ट्रायबल म्युझियम) बघता आले. जेमतेम २-३ तास मिळाले. त्यामुळे त्यात तिथली माहिती वाचू की फोटो काढू असे झाले होते.
मध्य प्रदेश आणि छत्तीसगड या भागातल्या विविध आदिवासी जमातींचे जीवन, कला, समज, धारणा अश्या अनेक गोष्टींचा तिथे समावेश आहे. संग्रहालय म्हणले की आपण आणि वस्तू यामधे एक काचेचा पडदा आणि माहिती लिहिलेला एक ठोकळा असा एक साचा आपल्याला माहिती असतो. हे संग्रहालय या संकल्पनेला छेद देते.
विविध आदिवासी जमातींच्या घरांची रचना, वातावरण याचा प्रत्यक्ष अनुभव घेता येईल अश्या प्रकारे इथली रचना केलेली आहे. त्यामुळे एखाद्या झोपडीतून आपण फिरून येऊ शकतो. लग्नासाठी केलेल्या मंडपामधे वर्‍हाडी म्हणून उभे राहू शकतो, आदिवासी जमातींच्या कल्पनेतले देव, दानव आणि इतर सृष्टी यातून फेरफटका मारू शकतो.
यातल्या वस्तू, जागा वगैरे सर्वच गोष्टी त्या त्या जमातीतील पारंपरिक काम करणार्‍या कलाकारांकरवी पारंपरिक वस्तू वापरून आणि त्या त्या गोष्टीच्या पूर्ण सांग्रसंगीत रिवाजांनुसार बनवून घेतलेल्या आहेत.
या संग्रहालयातले काही फोटो दाखवते आहे. फोटोंच्या बरोबर माहिती वगैरे फारशी देत नाही कारण ती माझीच पाठ झालेली नाही.

संग्रहालयाच्या प्रवेशद्वारापाशी

साधीशीच खिडकी तिची भिंत सजवलेली

निळ्या आभाळाखाली? नाही.. संग्रहालयाच्या दालनातच.

सुंदर सजवलेली भिंत

अशीच गंमत

आदिवासी जीवन, धारणा आणि कडे

जीवन धारणा आणि कडे वगैरे असले तरी मला वेस अ‍ॅण्डरसनच्या सिनेमात असल्यासारखंच वाटलं इथे.

भिऊ नको मी तुझ्या पाठिशी आहे!

कवट्या?

भू...त आलं!

देवाच्या उत्सवाच्या रथाचे लाकडी चाक

काथ्या, सुतळी आणि गोणपाटाची मुले..

असाच एक अवकाश

मुखवटे

एक जागा.. महुआ के पेड के तले!

गोंड कलाकार चित्रनिर्मिती करताना

भोपाळला भेट दिलीत तर नक्की जा. किमान ३-४ तासांचा वेळ ठेवून जा. अजून बर्‍याच ओपन स्पेसेस पण आहेत फोटोग्राफीयोग्य पण मी गेले होते तेव्हा टळटळीत दुपार होती त्यामुळे अर्थातच ते फोटो वाईट आलेत. तर फोटोग्राफीची खुमखुमी असेल तर बाकी सगळे म्युझियम ४ - ४:३० पर्यंत पाहून घेऊन मग ओपन स्पेसेसचे फोटो काढायला जा.