शिवशक्ती संगम व्यवस्थेबद्दल माहिती

प्रतिसादांमधून संकलित झालेली माहिती मुख्य भागात आणून ठेवली आहे..
---

शिवशक्ती संगमची संपूर्ण व्यवस्था फारच प्रचंड होती. मला जेवढी आहे तेवढी माहिती देण्याचा प्रयत्न करतो.
इतर स्वयंसेवकांनी हवी तसे वाढवावे आणि सुधारणा सुचवाव्या..

हा कार्यक्रम पश्चिम महाराष्ट्र प्रांताचा होता. या कार्यक्रमाची तयारी अडीच वर्ष आधीपासून सुरु होती. यात एकूण सात शासकीय जिल्हे सहभागी होते.
प्रत्येक जिल्ह्यातून स्वयंसेवक संघस्थानावर आले त्यांच्याकरता बसची व्यवस्था होती. सर्व मिळून एकूण साधारणतः दोन हजार बसेस लागल्या.

आल्यानंतर स्वयंसेवकांना विश्रांतीसाठी सिद्धता केंद्रे होती. एक सिद्धता केंद्र साधारण १ एकर एवढे होते. जवळच स्वच्छता गृहाची व्यवस्था होती. एकूण ४५ ते ५० सिद्धता केंद्र होते. सर्व स्वयंसेवकांना त्यांच्या सिद्धता केंदाचा क्रमांक येताना बसमध्ये कळवण्यात आला होता. एका सिद्धता केंद्रा मध्ये ३००० स्वयंसेवक याप्रमाणे नियोजन होते.

भोजन व्यवस्था : सिद्धता केंद्राच्या एका भागात भोजन व्यवस्था होती. भोजनामध्ये पोळी, भाजी, लोणचे, ताक आणि खिचडी होती. १ लाख लोकांसाठी खिचडीची व्यवस्था इस्कॉन कडून करण्यात आली होती. पदार्थांची गुणवत्ता सुरुवातीपासून शेवटपर्यंत उत्तम राहील याची विशेष काळजी घेण्यात आली.
या कार्यक्रमाकरता खास इको फ्रेंडली प्रकारची सुपारीच्या पानांची ताटे आणि वाट्या बनवून घेण्यात आल्या होत्या. त्या धातू प्रमाणे कडक आणि उत्तम प्रतीच्या होत्या.
१०, १२ टेबल्स मांडून बफे टाईप जेवण घेऊन जायचे होते. पुढे बसायला खुर्च्या आणि भारतीय बैठक होती.
एका स्वयंसेवकाला जेवण घेण्यासाठी १५ सेकंद पुरतील अशी व्यवस्था होती. त्यामुळे ३ हजार लोक असून आजीबात ताण आला नाही किंवा रांगा लाऊन उभे राहावे लागले नाही. (मी भोजन व्यवस्थे मध्ये होतो म्हणून सविस्तर माहिती आहे)

याव्यतिरिक्त प्रत्येक सिद्धता केंद्रामध्ये सुरक्षा विभाग, पाणी विभाग, स्वच्छता विभाग असे विभाग होते.
स्वच्छता विभागात ताटे वाट्या ताकाचे कंटेनर सेपरेट करून गोण्यांमध्ये भरले जात होते.

एकुणात असे अनेक विभाग होते. मला सगळ्यांची माहिती नाही. वाहतूक व्यवस्थापन आणि नियमन हा के प्रमुख विभाग होता. यांनी अतिशय कौतुकास्पद कामगिरी केली. यात १० हजार स्वयंसेवक होते.

भोजन झाल्यावर गणवेश परिधान करून स्वयंसेवक भारत मत कि जय , शिवाजी महाराज कि जय अशा घोषणा देत संघस्थानाकडे रवाना झाले. सर्व विभागांचे घोष (band) पथके संचलन करीत संघस्थानावर आले. सगळ्यांचे संचलन पाहण्यासारखे होते.

संघस्थानामध्ये येण्यासाठी एकूण १३ दरवाजे होते. कोणी कोणत्या दरवाज्यातून यायचे याची माहिती देण्यात आलेली होती. सर्व जिल्ह्यानिहाय जागा ठरवलेल्या होत्या. लांबून आपला जिल्हा दिसण्याकरता प्रत्येकाला एक रंग ठरवून त्याप्रमाणे त्यांच्या बाउन्ड्रीवर ते झेंडे लावलेले होते. स्थिरस्थावर झाल्यावर ते काढून घेण्यात आले..

एलईडी स्क्रीन ठिकठिकाणी लावलेले होते व त्यावरून प्रक्षेपण चालू होते.
सिद्धता केंद्रामधील स्वयंसेवकांना कार्यक्रम पाहण्याकरता ४ सिद्धता केंद्र मिळून एक असे एल ई डी स्क्रीन्स होते.

२ ड्रोन आकाशातून आकाशातून परिस्थिती वर लक्ष ठेऊन होते. त्यांच्यातून आलेले प्रचि अप्रतिम आहेत पण मला इथे ते कसे टाकावे माहित नाही .

पुढे मा सरसंघचालकांचे आगमन, प्रार्थना , घोषपथकाचे संचलन , समूहगीत गायन ,मा सरसंघचालकांचे भाषण असा कार्यक्रम झाला.
भाषण अप्रतिम होते. यु tube वर समर्थक आणि विरोधकांनी सुद्धा जरूर ऐकावे.

कार्यक्रमात दुष्काळग्रस्तांच्या मदतीसाठी दान करण्याचे आव्हान करण्यात आले. जाण्याच्या रस्त्यात यासाठी कुंभ ठेवलेले होते. तसेच संघाच्या दुष्काळग्रस्तांच्या मदतीसाठी स्थापन करण्यात आलेल्या समितीचा फोन नंबर देण्यात आला. त्यावर मिस्ड कॉल केल्यास ते इच्छुकांना संपर्क करणार होते..

याशिवाय संघाचे इतर सामाजिक उपक्रम दाखवणारी प्रदर्शनी होती.

साधारण दिड लाख गणवेशातील स्वयंसेवक आणि एक लाख सामान्य नागरिक तसेच १० हजार विशेष अतिथी होते. बाबासाहेब पुरंदरे, मुखमंत्री इ होते. काही मंत्री गणवेशात होते.

शिदोरी संकल्पना :
यामध्ये एका शिदोरीच्या पाकिटात १० पुऱ्या, १ चटणीचे पाकीट आणि एक तिळगुळाच्या वडीचे पाकीट असे पदार्थ होते. पुणे पिंची भागातून एक लाख घरातून शिदोरी गोळा करण्यात आली होती.
जनसंपर्क वाढवा याकरता मुद्दाम हि संकल्पना राबवण्यात आली.

जे शिदोरी देणार होते त्यांच्या घरी दहा पुऱ्या बसतील असे कंटेनर पोहोचते करण्यात आलेले होते. कार्यक्रमाच्या
आदल्या दिवशी त्यांच्या कडून ते एकेक करून गोळा करण्यात आले.
चटणी आणि वड्यांच्या झिपलॉक असलेल्या पिशव्या आम्हाला मिळाल्या होत्या (यांची व्यवस्था कोणी आणि कशी केली माहित नाही)
या पिशव्या आम्ही लोकांकडून आणलेल्या कंटेनर मध्ये ठेवल्या. असे दहा कंटेनर बसतील अश्या प्रकारचे खोके आम्हाला मिळाले होते (हे पण कसे आले वगेरे माहित नाही) त्यात ते कंटेनर भरून प्रत्येक विभागात ठरलेल्या जागी ते जमा करण्यात आले.

आदल्या दिवशी संध्याकाळी एक गाडी आली होती जी सर्व विभागातून हे खोके घेऊन गेली.
यापुढचे शिदोरी व्यवस्थापन वेगळ्या विभागाने केले. त्याचे तपशील माहित नाहीत परंतु बाहेरगावी जाणाऱ्या सर्व बसेस मध्ये हि खोकी पोहोचलेली होती. सर्वांना आग्रहपूर्वक देता येतील इतकी होती असे कळाले.

आमच्या औंध विभागाला १००० पाकिटे जमा करायचे ठरले होते. प्रत्यक्षात प्रतिसाद इतका सकारात्मक होता कि १७००/ १८०० पाकीटं जमले..

यामध्ये समितीच्या माता भगिनींचे विशेष प्रयत्न होते.
......................

प्रतिसादांमधून मधून आलेली माहिती येथे add करत आहे

आपत्ती व्यवस्थापन :
आपत्ती व्यवस्थापनाकरता विशेष विभाग स्थापन करण्यात आलेला होता. त्यांना विशेष प्रशिक्षण देण्यात आलेले होते. (सर्व विभागातल्या स्वयंसेवकांना प्रशिक्षण होते) अजून सविस्तर माहिती मिळाल्यास सांगतो.
अग्निशामक दलाच्या गाड्या तयार ठेवण्यात आल्या होत्या. तसेच प्रत्येक सिद्धता केंद्रामध्ये दवाखाना होता आणि एक मोठा दवाखाना संघस्थानाजवळ उभारण्यात आलेला होता.
संघस्थानावर कार्यक्रमाच्या वेळी संघ गणवेशात डॉक्टर्स stethoscope सहित विशिष्ट अंतरावर उपलब्ध होते.
--

नोंदणी व्यवस्था :
नोंदणी केलेल्या सर्व स्वयंसेवकांना रजिस्ट्रेशन नंबर एस एम एस केलेला होता. दोन एक आठवडे अगोदर सगळ्यांना ओळखपत्र देण्यात आले होते. ज्यावर एक बारकोड होता.
तो बारकोड सिद्धता केंद्रावर आल्यावर android मोबाईलवर द्वारे स्कॅन केला जात असे. यासाठी एक अल्युमिनियमचे (बहुतेक) मॉडेल बनवलेले होते ज्यावर हे मोबाईल लावलेले होते आणि आलेल्या स्वयंसेवकाचे ओळखपत्र ठेवायला जागा होती. तेथे ओळखपत्र ठेवले कि स्कॅन होत असे. हे मोबाईल शिवशक्ती संगमसाठी असलेल्या फाय लं जोडलेले होते.
स्कॅन झाल्यावर हाताला एक band बांधला जात असे. हा band असलेल्यांनाच फक्त भोजन व्यवस्था तसेच संघस्थानावर प्रवेश दिला जात असे..

मुख्य प्रवेशद्वारातून आतमध्ये बरेच अंतर होते. त्यामुळे जेष्ठ नागरिकांसाठी शटल्सची व्यवस्था होती.
यामध्ये विशेष उल्लेखनीय म्हणजे एक १०२ वर्षाचे स्वयंसेवक देखील उपस्थित होते.
ज्यांना काही गोळ्या वगेरे चालू आहेत त्यांना गोळ्या वगेरे बद्दल माहिती आय कार्ड च्या मागच्या बाजूला लिहिण्यास सांगण्यात आले होते..

स्वयंसेवकांना रांगेत उभे करण्यासाठी असलेली व्यवस्था :
दिड लाख स्वयंसेवक ठरल्याप्रमाणे रांगेत उभे करायला फक्त आर्धा तास लागला..
त्याचे व्यवस्थापन असे होते :
संपूर्ण मैदानावर एक ठराविक अंतर सोडून छोट्या छोट्या अधिक (+) च्या खुणा करण्यात आलेल्या होत्या. त्यामध्ये मध्ये सोडलेला मार्ग वगेरेच्या जागा मोकळ्या ठेवल्या होत्या. सर्व स्वयंसेवकांना अगोदर त्या अधिकांवर बसवण्यात आले होते.
बरेच जण जमल्यावर मग उभे करून सर्वांना मागे सरकण्यास लावले. एक आड एक अधिक सोडून स्वयंसेवक उभे होते. हे सगळ पार पडण्या साठी त्या त्या विभागाचे शिक्षक यामध्ये लक्ष घालून आपापल्या स्वयंसेवकांचे व्यवस्थापन करत होते.
तसेच माईक वरून देखील त्यांना विभागवार सूचना मिळत होत्या.
सर्व स्वयंसेवक व्यासपीठाकसे तोंड करून उभे असतील अशा प्रकारे अरेंजमेंट होती..
==

पाणी भोजन आणि इतर व्यवस्थांची सविस्तर माहिती लीम्बुजी यांच्या पोस्ट मधून साभार :

सिद्धता केंद्राचे शामियाने रचतानाही, दिशा, उत्तरायण/दक्षिणायनामुळे येणारी सावली याचा विचार केल्याचे जाणवले जेव्हा सध्या सूर्य नुकताच दक्षिणायन संपवुन उत्तरायणास सुरुवात केल्याने अजुनही जास्तीत जास्त दक्षिण बाजुकडूनच पूर्वपश्चिम फिरतोय, तेव्हा टेन्टच्या नेमक्या उत्तरेकडे कायम सावली रहात असल्याने तिथे सावलीत पाण्याची व्यवस्था केली होती, व जिथे ही दिशा पाळणे शक्य नव्हते तिथे पाण्याच्या साठ्यावर सावली राहील याची व्यवस्था होती. यामुळे दिवसभर थंडगार पाण्याचा पुरवठा झाला.

पाणी व्यवस्थेमधे, आलेल्या स्वयंसेवकांना पाण्याच्या मोठ्या भरलेल्या बाटल्या मोजुन देऊन, संध्याकाळी परत रिकाम्या व भरलेल्या अशा मोजुन घेतल्या गेल्या. स्टीलचे ग्लास ठेवले होते, प्लॅस्टीकचे ग्लास नव्हते. कुणालाही वेगळे सांगावे लागत नव्हते की ग्लास उष्टा न करता पाणी ग्लासने वरुन प्या. एका तंबुतील ३,००० स्वयंसेवकांचे जेवण झाल्यावर तितके लोक पाणी पिण्यास येऊनही, तिथे चिखल झाला नव्हता व प्रत्येक स्वयंसेवक पाणी विनाकारण सांडेल अशा पद्धतीने वागत नव्हता.

स्वच्छता व्यवस्थेकरता स्वतंत्र टीम होत्या. त्यांचेकडे, तंबुतील कचरा (असल्यास) गोळा करण्यापासुन ते उष्टीखरकटी ताटवाट्यांची योग्य रितीने विल्हेवाट लावणे, संडास/बाथरुम, हात धुण्याचे नळ येथिल व्यवस्था बघणे अशी कामे होती.
जेवण वाढपात (वितरण) साधारणतः दहा टेबल लावलेली असुन प्रत्येक टेबलवर ४ जण वाढायचे काम करीत होते, याशिवाय दोन स्वतंत्र टेबल्स वर रिफिल/ अन्न पुन्हा: घेण्यासाठी व्यवस्था होती. ज्यास जितके हवे तितके घेऊन खावे, कमी नको की जास्त नको. फक्त घेऊन टाकू नये अशी प्रेमळ सूचना होती व सर्वजण तिचे कसोशीने पालन करीत होते.

जेवण व्यवस्थेतच, भटारखान्यापासुन वितरण व्यवस्थेपर्यंत अन्नाचा पुरवठा करण्यासाठी स्वतंत्र टीम "पुरवठा व्यवस्थेत" कार्यरत होती.
कुठेही आरडाओरडा, गडबड गोंधळ, हमरातुमरी वा तत्सम घडत नव्हते. विशेष म्हणजे अनेक केंद्रांवर आलेल्या प्रतक्रियांमधे अनेकवार उल्लेखनिय प्रतिक्रिया अशाही होत्या की "वाढप व्यवस्थेतील स्वयंसेवक" अतिशय प्रसन्नचित्ताने हसतमुखाने वाढीत आहेत. ही प्रतिक्रिया मला भावली कारण अहो साधे घरात देखिल बरेचदा जेवणाचे ताट समोर "आदळले" जाते सख्या नातेवाईकांकडुन, इथे तर सर्वस्वी अनोळखी माणसे एकमेकांसमोर आहेत.

सुरक्षा व्यवस्था अतिशय कडक होती. तसेच, ३००० स्वयंसेवकांच्या सिद्धता केंद्राच्या एका तंबु करता साधारणतः १०० चे आसपास व्यवस्थेतील स्वयंसेवक होते. (नेमका आकडा मला माहित नाही). व हे सर्व विविध विभागातुन आलेले, व सहसा एकमेकांशी ओळखदेख नसलेले होते. अन तरीही, कार्यस्थानी आल्यावर प्रत्येक्जण वेळेत नेमुन दिलेले काम करु लागला. तिथे "डोक्यावर " वा हाकायला कोणीही नव्हते. (म्हणजे संघाच्या व्यवस्थे प्रमाणे अधिकारि होते, पण ते अरे "करा रे, उठा रे, बसलाय काय आळशासारखे" अशा प्रकारची आरडाओरड करायला नव्हते, तशी ओरड करावीच लागत नाही. तर अधिकार्‍यांचे काम काही तृटी रहात असतील, तर त्या दूर करणे, व बाकीच्यांनी अधिकार्‍याच्या आदेशाप्रमाणे काम करीत रहाणे.

पार्किंग

इतक्या हजारोंच्या संख्येने लहानमोठी वाहने येऊनही, कुठेही गडबड गोंधळ नाहीच, उलट ती वाहने "पार्क" करुन घेण्यासही स्वतंत्र व्यवस्था/नियोजन होते. इतकेच नव्हे तर वाहनतळाच्या जवळच, ड्रायव्हर/कंडक्टर/क्लिनर अशांसाठीही दुपारच्या भोजनाची व शिदोरीची व्यवस्था केलेली होती.

पोलीस इ. :
व्हीआयपी गेस्टबरोबरचे सोडले, तर बाकी आख्ख्या संघस्थानावर कुठेही "पोलिस" वा तत्सम यंत्रणेची उपस्थिती नव्हती. इतकेच नव्हे तर संघस्थानापासुन अंदाजे वीस किलोमीटर दुरवरुनच रस्त्यांवर/चौकाचौकात संघस्वयंसेवक बाहेरगावाहुन येणार्‍या वाहनांना दिशादिग्दर्शन करण्यास उपस्थित होते. यामुळे पोलिस यंत्रणेवर "व्हिआयपि गेस्ट" च्या व्यतिरिक्त कसलाही ताण नव्हता.

/=========

सरसंघचालकांच्या वास्तव्याचा शेतकरी कुटुंबासाठी संस्मरणीय ठेवा (हि माहिती मला wats अप वर आलेली आहे)..
मारुंजी गावातील एका शेतकरी कुटुंबात सरसंघचालक मोहन भागवत एक दिवस वास्तव्याला होते...
राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या ‘शिवशक्ती संगम’च्या निमित्ताने मारुंजी गावातील एका शेतकरी कुटुंबात सरसंघचालक मोहन भागवत एक दिवस वास्तव्याला होते आणि या काळात त्या घरातील सर्वाशी ज्या आत्मीयतेने सरसंघचालकांनी नाते जोडले, त्या आठवणी आता आधुनिक शेतकरी अशी ओळख असलेल्या राजेश भुजबळ यांच्या कुटुंबीयांसाठी मनात सदैव जपून ठेवाव्या, अशा ठरल्या आहेत.
हिंजवडीजवळील मारुंजी येथे संघाच्या प. महाराष्ट्र प्रांताचे महासंमेलन निश्चित झाल्यानंतर गेले सहा महिने सुमारे सात हजार स्वयंसेवक विविध व्यवस्थांमध्ये काम करत होते. सरसंघचालक भागवत यांची निवासाची व्यवस्था करण्यासाठी कार्यक्रम स्थळाजवळच घर असलेल्या भुजबळ यांच्याकडे तीन महिन्यांपूर्वी संघाच्या पदाधिकाऱ्यांनी विचारणा केली होती. तेव्हा त्यांच्या घराचे काम अर्धवट होते आणि त्यांना एवढय़ात ते पूर्णही करायचे नव्हते. मात्र, भागवत यांच्या वास्तव्यासाठी ती वास्तू देण्याचे ठरल्यानंतर भुजबळ यांनी १५ लाख रुपये खर्चून तीन महिन्यांत उर्वरित सर्व कामे मोठय़ा घाईने पूर्ण करून घेतली.
कार्यक्रमाच्या दिवशी, ३ जानेवारीला सकाळी दहाच्या सुमारास भागवत यांचे तेथे आगमन झाले. भुजबळ परिवारातील महिलांनी त्यांचे औक्षण केले. या वेळी त्यांच्यासमवेत सरकार्यवाह भय्याजी जोशी हेही होते. घरात येताच त्यांनी प्रवेशद्वाराजवळील गणपतीच्या छायाचित्राला नमस्कार करून तेथे दिवा लावला. बैठकीच्या खोलीत आल्यानंतर त्यांनी कुटुंबातील सर्व सदस्यांची ओळख करून घेतली. काही प्रश्न असतील तर मनमोकळेपणाने विचारा, असे मुलांना सांगितले. तेव्हा, या वयातही कामाचा व्याप आणि इतका प्रवास कसे करता, असा प्रश्न एका लहानग्याने विचारला. तेव्हा इच्छा असल्यास सर्वकाही करता येते. पहिल्यांदा एक वीट लावावी लागते, त्यावर एकेक वीट लावली की भिंत तयार होते, असे उत्तर भागवत यांनी दिले.
घरगुती जेवण असावे, अशी इच्छा त्यांनी व्यक्त केल्याने ज्वारीची भाकरी, मटकीची उसळ व बटाटय़ाची भाजी, खर्डा आणि वरणभात असा जेवणाचा बेत होता. जेवणासाठी टेबलवर न बसता ते सतरंजीवर भारतीय बैठकीत बसले. राजेश यांचे वडील मुरलीधर भुजबळ यांना त्यांनी शेजारी बसवून घेतले. जेवणानंतर त्यांनी त्यांच्याशी शेतीवर चर्चा केली. शेती सर्वोत्तम असून हीच काळाची गरज आहे. नैसर्गिक शेतीवर भर दिला पाहिजे. भारतीय माती उपयुक्त असून आपल्याकडे सगळे पिकते, अशी चर्चा या वेळी झाली.
दुपारी विश्रांतीनंतर ते कार्यक्रमासाठी रवाना झाले. जाताना त्यांनी भुजबळ कुटुंबीयांनी तेथे उपस्थित राहावे, असा आग्रह केला. कार्यक्रम संपल्यानंतर रात्रीच्या जेवणात वांग्याची भाजी, भेंडीची भाजी आणि भाकरी हा बेत होता. राजेश यांची कन्या ऋतुजा वैद्यकीय शिक्षण घेत आहे, तिच्याशी त्यांनी आहारविषयक चर्चा केली. घरातील सदस्यांशी चर्चा करताना देशहिताचे काही ना काही काम करा, असेही त्यांनी सांगितले. रात्री गादीवर न झोपता ती बाजूला ठेवून सतरंजी अंथरून ते जमिनीवरच झोपले.
मुक्कामाच्या दुसऱ्या दिवशी, सोमवारी न्याहारीसाठी भुजबळ परिवाराने खास मिसळीचा बेत केला, तो भागवतांना खूपच आवडला. या भेटीची आठवण म्हणून घरासमोर भागवत यांच्या हस्ते फणसाचे झाड लावण्यात आले. झाड लावून पुन्हा घरात आल्यानंतर त्यांनी सर्व महिला सदस्यांना व मुलांना बोलावून घेतले. गप्पांमध्ये एका दानशूर राजाची गोष्ट सर्वाना सांगितली. त्यानंतर, सर्वाचा निरोप घेताना सर्वाना नागपूरला येण्याचे निमंत्रण त्यांनी दिले आणि येताना त्या झाडाचे फणस आणि बागेतील पेरू आणण्याची सूचनाही त्यांनी गमतीने केली.
अविस्मरणीय क्षण
मोहन भागवत यांची भेट हा आमच्या कुटुंबीयांच्या दृष्टीने सर्वात अविस्मरणीय क्षण असल्याची भावना राजेश भुजबळ यांनी ‘लोकसत्ता’शी बोलताना सोमवारी व्यक्त केली. अतिशय साधी राहणी व उच्च विचार असणाऱ्या या व्यक्तीसोबतचा हा सहवास आमच्या आयुष्यातील महत्त्वपूर्ण ठेवा आहे असे ते म्हणाले.
- See more at: http://www.loksatta.com/pune-news/memorable-stay-sarasanghacalak-family-...

पुढे भाषणाबद्दल लिहायचे होते थोडे. पण जौद्या आता.. भानगडी न् मारामाऱ्या नको उगाच..