'आसक्त'चं 'रिंगण'

महाराष्ट्रातल्या नाट्यचळवळीला एक वेगळी दिशा देण्यात ज्या संस्थांचा महत्त्वाचा वाटा आहे, त्यांत पुण्याच्या ’आसक्त’ या संस्थेचं नाव अग्रभागी घ्यावं लागेल. 'तू', 'गार्बो', 'मात्र रात्र', 'काश्मीर काश्मीर', ’गजब कहानी’, ’उणे पुरे शहर एक’, ’चारशे कोटी विसरभोळे’, ’बेड के नीचे रहनेवाली’, ’F1/105’, ’तिची सतरा प्रकरणे’ अशी अत्यंत दर्जेदार नाटकं आजवर ’आसक्त’नं सादर केली आहेत. देशभरातल्या नामवंत रंगमहोत्सवांमध्ये ही नाटकं वाखाणली गेली आहेत. ’आसक्त’च्या नाटकांमुळे उत्तम प्रेक्षक तयार होण्यास मोठी मदत झाली आहे, हे कोणीही नाकारू शकत नाही. मात्र ’आसक्त’च्या दृष्टीने नाट्यचळवळ म्हणजे फक्त उत्तम नाटकांचे तितकेच उत्तम प्रयोग करणं नव्हे. ’आसक्त’च्या नाट्यचळवळीत महत्त्वाचा आहे तो समाज आणि प्रेक्षक. प्रेक्षकाशी नातं जोडणं हे ’आसक्त’च्या दृष्टीनं गरजेचं आहे, आणि या प्रेक्षकाचं नाटकाशी असलेलं नातं जितकं घट्ट, तितकी नाट्यचळवळ सशक्त होत जाईल, हे 'आसक्त' जाणून आहे.

प्रेक्षकांचं नाटकाशी आणि लेखक-कलावंताचं समाजाशी असलेलं नातं जोमदार व्हावं, या हेतूनं ’आसक्त’नं दहा महिन्यांपूर्वी ’रिंगण’ हा एक मस्त उपक्रम सुरू केला. ’रिगण’ या उपक्रमात नाटकाबरोबर संगीत, चित्रकला, इतर ललितकला, समाजशास्त्र यांचा उत्तम समन्वय घडवून आणला जातो. चांगला नट किंवा चांगला रंगकर्मी केवळ रंगमंचावर चांगला अभिनय करणं किंवा चांगलं दिग्दर्शन करणं यांत समाधानी नसतो. तो विचक्षण होण्याचा प्रयत्न करतो, आपल्या भवतालाकडे साकल्यानं बघतो. आपल्यातल्या नटाचा, दिग्दर्शकाचा, लेखकाचा विकास व्हावा यासाठी प्रत्येक रंगकर्मी समाज-संस्कृती-कला यांच्याशी जास्तीत जास्त ओळख करून घेण्याचा प्रयत्न करतो. ’रिंगण’ सुरू करण्यामागे हा एक उद्देश आहे. नाटक सादर करताना समोर एक जाणता प्रेक्षकवर्ग असणं, हे ’आसक्त’ला महत्त्वाचं वाटतं. हा प्रेक्षक फक्त नाटक ’बघत’ नाही; तर तो नाटक चिकित्सक नजरेनं बघतो, नाटकाबद्दल विचार करतो, चर्चा करतो, मुद्द्यांना सामोरं जातो, इतरांनाही या मुद्द्यांकडे बघायला उत्तेजन देतो. असा प्रेक्षक रंगकर्म्यांना उत्तम काम करण्यास भाग पाडतो. असा प्रेक्षकवर्ग तयार होण्यासाठी किंवा या वर्गाच्या विस्तारासाठी नाटक आणि नाटकाला पूरक असलेल्या कला व शास्त्र यांना एकत्र आणणारा एखादा उपक्रम सुरू व्हायला हवा, असं ’आसक्त’च्या सभासदांना वाटलं आणि त्यातून ’रिंगण’ची सुरुवात झाली.

चाकोरीबाहेर पडून वेगळं आणि उत्तम असं ऐकू-पाहू इच्छिणार्‍यांसाठी प्रत्येक महिन्याच्या दुसर्‍या शनिवारी-रविवारी सादर होणारा ’रिंगण’ हा उपक्रम एक पर्वणीच आहे. या उपक्रमात शेक्सपीयरच्या निवडक इंग्रजी लेखनाचं अतुल कुमार व रेचल डिसुझा यांनी केलेलं अभिवाचन, ’तर्काच्या खुंटीवरून निसटलेले रहस्य’ या जयंत पवारांच्या कथेचं अतुल पेठ्यांनी केलेलं वाचन, प्राची दुबळे यांनी आदिवाशांच्या गाण्यांच्या आणि गाण्यांतून सांगितलेल्या गोष्टी, ’नांगी असलेले फुलपाखरू’ या द. ग. गोडश्यांच्या ललितलेखाचं प्रमोद काळे व माधुरी पुरंदरे यांनी केलेलं वाचन, ’संगीत बारी’त मोहनाबाई महाळंग्रेकर, शकुंतला नगरकर, गीता लाखे, पुष्पा सातारकर, सुनीता धोंडराईकर यांनी सादर केलेल्या लावण्या आणि या पुस्तकातल्या निवडक भागाचं गीतांजली कुलकर्णी यांनी केलेलं अभिवाचन, जितेंद्र जोशी, प्रिया जामकर, ओंकार गोवर्धन, अमृता सुभाष यांनी केलेलं दि. बा. मोकाशी, कमल देसाई, पु. शि. रेगे यांच्या कथा-कादंबरीचं वाचन, नागराज मंजुळेनं वाचलेल्या कविता, मोहित टाकळकरनं वाचलेला महेश एलकुंचवारांचा लेख, इस्रायल-गाझा संघर्षावर बेतलेल्या नाटकांचं राधिका आपटे, पर्ण पेठे, मृण्मयी गोडबोले, सारंग साठ्ये आदींनी केलेलं वाचन, अतुल कुलकर्णी, ज्योती सुभाष, गिरीश कुलकर्णी यांनी केलेलं नाट्यवाचन हे उत्कृष्ट सादरीकरणाचे वस्तुपाठ आहेत. ललितकलांच्या आणि समाजविज्ञानाच्या विविध अंगांचं दर्शन घडवणारी ही सादरीकरणं प्रेक्षकांना आणि रंगकर्म्यांना समृद्ध करून गेली, हे नक्की.

’रिंगण’चा या महिन्याचा कार्यक्रम खास लहान मुलांसाठी (आणि मोठ्यांसाठीही) आहे. वरुण नार्वेकर या तरुण लेखक-दिग्दर्शकानं लिहिलेल्या ’मी आणि टक्कूचे पंख’ या नाटकाचं वाचन शनिवारी संध्याकाळी साडेसात वाजता सादर होणार आहे. आलोक राजवाडे यांनं या प्रयोगाचं दिग्दर्शन केलं आहे. रविवारी संध्याकाळी इंग्रजी भाषेतल्या काही कविता लहानगे कलाकार सादर करतील. अजिबात चुकवू नये, असे हे दोन्ही कार्यक्रम आहेत.

उत्तम रंगकर्मी आणि उत्तम प्रेक्षक तयार होण्यासाठी ’रिंगण’सारखे उपक्रम होत राहणं महत्त्वाचं आहे आणि म्हणूनच ’आसक्त’च्या या उपक्रमाला जाणत्या प्रेक्षकांच्या पाठिंब्याची आवश्यकता आहे.