कोयना एक्सप्रेस

सही

प्रवासाचा अनुभव नक्की काय ?

मस्त लिहीले आहे. आवडले डीटेल वर्णन. कोयना आता एक दीड तास कमी लावते कोल्हापूर-पुणे मधे हे माहीत नव्हते. क्रॉसिंग च्या गाड्या, कोणती इंजिने इ वर्णने अस्सल "रेल फॅन्स" साठी कायमच इंटरेस्टिंग असतात.

त्याभागाची माहिती लहानपणी कोळशाच्या इंजिनाच्या सह्याद्रीने दोनदा केलेल्या प्रवासाइतपतच आहे. ते ही दोन्ही वेळेस रात्री.

शिंदवणे घाटाचा सध्याचा ट्रॅक हा अनेक वर्षांपूर्वी कदाचित एखादा जुना रूट बदलून केलेला आहे काय? शिंदवणे गावाजवळच्या डोंगरात काही बोगद्यांसारख्या गुहा दिसतात. त्या बघितल्या की पूर्वी येथे एखादा रेल्वे रूट असावा असे नेहमी वाटायचे. त्या गावात मी काही वेळा गेलेलो आहे. पण रेल्वे त्या गावाच्या किती जवळून जाते लक्षात नाही.

नीरा, किर्लोस्करवाडी ई स्टेशनांबद्दल वर्णन दिसले नाही. तेथे थांबत नाही काय?

सही लिहिलंय किती डिटेल्स लक्षात ठेवलेत!

खूपच आवडले. इतक्या तपशीलवार माहितीमुळे हा लेख म्हणजे एक महत्त्वाचा दस्त-ऐवज बनला आहे. जुन्या काळच्या फ्रंटिअर मेलच्या प्रवासाचे वर्णन वाचले आहे. ते वाचताना आपणही त्या काळात शिरून गाडीबरोबर धावतो आहोत असे वाटते. गाडीतले विक्रेते, अन्नपदार्थ, भेळ, गाडी 'साय्डिंग'ला जाणे,वाटेत ओलांडून गेलेल्या आणि थांबून राहिलेल्या गाड्यांची/इंजिनांची वर्णने यामुळे रेल वे च्या प्रचंड जाळ्याचा आवाका लक्षात येतो. भारतातल्या १६ एप्रिल १८५३ रोजी धावलेल्या पहिल्यावहिल्या रेल गाडीचे वर्णन आज जितके रोचक ,रोमांचक आणि मनोरंजक वाटते, तितकेच हेही आणखी काही दशकांनंतर वाटेल. या लेखाचे माहितीमूल्य मोठे आहे. यात थोडी भर म्हणजे प्रत्येक स्थानकाची आणि तिथल्या प्रवाश्यांची खासियत, खिडकीतून दिसणारा टापू, ओझरती दिसलेली फळे-फुले-पिके, काही भांडणाचे अथवा सौहार्दाचे प्रसंग अशा काही गोष्टींची भर पडली तर हे एक पर्फेक्ट डॉक्युमेंटेशन होईल. आपल्या मराठीमध्ये अशा स्थानिक आणि तपशीलवार प्रवासवर्णनांची वानवा आहे .विकास आणि सामाजिक बदल यांची माहिती पुढच्या पिढ्याम्पर्यंत पोचवायची तर अशी डॉक्युमेंटेशन्स आवश्यक आहेत.
फार पूर्वी एक इंग्लिश कविता वाचली होती. त्यात ब्रिटनमधल्या जुन्या काळच्या रेल प्रवासाचे वर्णन होते. 'ईच इज् अ ग्लिम्प्स अँड गॉन फॉर एवर' ही त्यातली शेवटची ओळ लक्षात राहिली आहे.

Srd,
जगभरात रेलफॅन नावाची एक जमात आहे. रेल्वेवर जीवापाड प्रेम करणारी. रेलफॅनांकडूनच असे लेख लिहिले जातात.

पराग,
मराठीत रेलफॅनिंग करणारं कोणी असेल, याची कल्पना नव्हती. कृपया अजून लेख येऊ द्या.

पराग१२००१ आणि चिनूक्स ,रेलफैन या संदर्भात हा लेख मी वाचलाच नाही आणि प्रवासाचे अनुभव फक्त या कोयनेलाच येणार नाहीत .त्यांनी जी एंजिनाची नावे दिली ती मग योग्यच आहेत .
आपल्याकडे साडेचार आणि सहा हजार अश्वशक्तींची डिझेल एंजिने वापरतात .आदर्कि वाल्हा धोंडसचा कमी चढाचा असला तरी घाटच आहे आणि एकच एंजिन एकोणिस डबे खेचते .तसेच बंगळुरू ची उद्यान गाडीला हिंदूपूरचा घाट लागतो .

पूर्णा ते रतलाम मिटर गेजचे ब्रॉडगेज न करण्याचे एक कारण म्हणजे ही मिटरगेज एंजिने टाकावी लागतील .

माथेरानच्या मिनीट्रेन (नैरो गेज)चे एंजिन सातशेपन्नास अश्वशक्तीचे आहे .

१)आपल्याकडे कोणत्या रेल्वे परिमंडळात एंजिनांची विविधता आहे ?
२)एंजिनचा कोणता नंबर संदर्भासाठी घ्यावा आणि त्याची तुलना कोणत्या वेबसाईटवर मिळेल ?
३)विंटेज कार आणि विमानाचे स्पॉटिंगपेक्षा हा छंद जमण्यासारखा आहे .
४)जर्मनीत दोघा भावांनी बनवलेल्या रे म्युझियममध्ये जगातल्या पाच सहा स्टेच्या गाड्यांच्या खऱ्या प्रतिकृती आहेत .पंधराशे गाड्या धावतात .(टिव्हीवर अर्धातासाची फिल्म पाहिली आहे .)
५)फोटोसह एखादा लेख टाका मग आम्हीपण गाडीत झोपा काढणार नाही एंजिने पाहू .

उत्तम वर्णन. बालपणीचे दिवस आठवले!

माझ्या आईचे माहेर चिक्कोडी. मावशी निरा आणी पुण्याला आम्ही मुम्बै ला. आम्ही सगळे मिरज वरुन कोयना पकडत असु. त्याकाळी कोयना मिरज पर्यन्त जात असे.
गाडीत आम्ही भरपुर धमाल करत असु.

अर्र निरेला एकही अंजीरवाला नाही, फारच वाईट.
मिरजेला इडली-वडा चटणी अजून द्रोणात मिळते का?

ह्या मार्गावरच्या प्रत्येक स्थानकावर थांबायचे असेल तर कोल्हापूर पुणे पॅसेंजरसारखी उत्तम गाडी नाही. मी कॉलेजात असताना बहुतेकवेळा ह्याच गाडीने प्रवास केलेला आहे. पुण्याहून सकाळी ६-७ ला निघाली की दुपारी चार-पाचला मिरजेत पोचते. प्रत्येक स्थानकावर मनसोक्त थांबते, अगदी कधी कधी मालगाडीला सुद्धा सायडींग देते तिकीट मात्र रु. ३६ असे.

१९८३ साली मी, नणंद आम्ही दोघी १९ वर्षाच्या व साबा, साबू असा चौघांनी हा प्रवास केला होता. सांगली परेन्त.
स्टेशन्स खूप मजेशीर आहेत. आणि मिरजेस उतरलो. मिरज गावाचा संगीताशी जवळचा संबंध अस ल्याने उगीचच जास्त आपुलकी वाट्ते. त्यात सांगली सासर!

शिवरात्रीचे दिवस होते. ज्यांना भेटायला गेलो होतो त्या बाईंनी - चुलत साबा साक्षात अन्नपूर्णा. हाताला चव आणि कोंड्याचा मांडा करण्याची हातोटी - उपासाला काय करू असे विचारल्यावर मी बिनधास्त साबुदाण्याचे थालिपीट असे सांगितले. आता माहेरी एका मुलास एक थालिपीट लावणे वेगळे आणि इथे सात आठ लोकांसाठी बनवणे !! , पण माउलीने एक गॅस व एक स्टो वापरून मोठ्या तव्यावर अशी अप्रतीम थालिपीठे बनवली. उपास साजरा झाला.

घरी आजेसासुबाई, तिसरीतला दीर आणि साडी नेसायला शिकव म्हणून मागे लागणारी एक नणंद. कामचोर मधला जयाप्रदाचा नाच शिकव म्हणणारी दुसरी नणंद, बारक्या भावाला शाळे साठे तयार करणारी थोरली नणंद असा मस्त गॄप होता. आम्हाला दोघींना साड्या घेतल्या. साबा खूपच वर्षांनी आईला भेटत होते म्हणून त्यांच्या पहाटे उठून चहा बरोबर गप्पा होत. दोन दिवस राहून आम्ही कोयनेनेच परतलो. ,गाडीत भेळ घेतली होती ते अजून आठवते. साबा साबू बरोबर आहेत म्हणून नीट सुने सारखे राहायचे हे माझ्या डोक्यातही आले नाही
लहान पणी पुणे मुंबई प्रवास एंजॉय करत असू तसाच हा ही केला.

परवाच शिवरात्र झाली तेव्हा त्या थालिपीठांची याद आली होती. आज हा लेख वाचला. एकदा परत कोयनेने
प्रवास केला पाहिजे. दीर आता संसारी बाबा झाला आहे. त्याला काहीतरी करून घातले पाहिजे. माई घाट,
गणपतीचे देउळ, बागेतला गणपती, हे सर्व फोटो बद्ध केले पाहिजे.

रेल फॅन बद्दल अगदी अगदी. ती धक धक मनाशी जोडली गेली आहे परवा एकदा दुपारी लोकलची वाट बघत असताना अ चानक ७०३१ डाउन मुंबई हैद्राबाद गाडी धाड धाड गेली. तेव्हा तर मला अत्यानंदाने रडूच आले.
जीवनाची दिशा बदलणारे अनेक प्रवास ह्या गाडीने केले आहेत.

पराग१२००१ खुप मस्त झाले आहे वर्णन.
मी पण पक्का रेलफॅन. अगदी लहानपणापासून!
अगदी फिरायला जायचे आणि रेल्वे पाहात बसायचे.
रेल्वेचा दोन रुळांच्या जोडणी मुळे येणारा तालबद्ध आवाजही आवडतो.
हल्ली हा आवाज येत नाही किंवा कमी येतो कारण त्यांना वेल्ड केले जाते.
हीरा +१

इतरही प्रतिसाद आवडले आहेत.
मलाही कल्पना नव्हती माबोवर इतके रेलफॅन्स असतील याची!

डब्ल्यू.डी.पी.-४बी हे जनरल मोटर्सचे पण भारतात बनलेले इंजिन आहे.
याची ड्रायव्हर कॅबीन एसी होती पण कुण्या बाबूने ते सगळे एसी उतरवायला लावले म्हणे!

इंजिनांच्या माहितीसाठी हे पाहा
http://en.wikipedia.org/wiki/Locomotives_of_India

येथे अजून डिझेल इंजिनांची माहिती आहे.
http://www.irfca.org/faq/faq-loco2d.html

ही इएमडी ची साईट
http://www.emdiesels.com/emdweb/international/india_emd.jsp

रेल्वे ने इंजिनांची नवीन म्हणून दिलेली जुनीच माहिती येथे
http://indianrailways.gov.in/railwayboard/view_section.jsp?id=0,1,304,36...

येथे काही इंजिनांचे संकलन दिसेल
http://railinindia.tripod.com/rail2.html

पराग,

मस्त वर्णन. १००८ डेक्कन एक्स्प्रेस ची ११००८ झाली हे माहित नाही म्हणजे मी खूपच दिवसात प्रवास केला नाहीये. अरे सगळ्या गाड्यांचे नंबर लिहिलेस कोयानेचाच राहिलाय (का माझ्या नजरेतून चुकलाय) १०३० आता ११०३० झाला असेल ना?
मस्त परत एकदा रेल्वे टाईम टेबल घेऊन तासंतास बसावसं वाटतंय. कुठल्या नव्या लोकल वाढवल्यात, संध्याकाळची डेक्कनच्या पुढची अंबरनाथ अजूनही दादर-ठाणे आणि ठाण्याला २ नंबरला काढतात का? आणि थ्रू ट्रेन चे वेळापत्रक. सकाळी लवकर उठून रिझर्वेशन काउंटर, एकाच स्लीप वर onward / return तिकीट काढता येते हे जनतेला न समजणे, मुंबईचा कोटा संपला असेल तर हुशारीने तिकीट काढणे, नंतर संगणकावर बुकिंग वेगवेगळ्या पद्धतीने साईड लोअर टाळण्याचा प्रयत्न, नेहेमी कोणाच्यातरी विनंतीने अप्पर वर झोपणे, रात्री गाडी थांबली की कुठलं स्टेशन आहे हे समजलेच पाहिजे त्यामुळे चष्मा झोपताना जवळ ठेवणे, धडपडत उठून खाली उतरून स्टेशनचं नाव बघणे. खिशात पैसे ठेवायची ऐपत आल्यावार उगाच कोणी तरी सांगितलय म्हणून भलत्या स्टेशन वर फ्लेवर्ड मिल्क पिणे. किंवा पुरीभाजी खाणे, भुसावळला इतकी बेक्कार मिळाली तरी वर्णन अप्रतिम थाटात करणे. ४५ औन्शाताला डबल पिवळा/ पांढरा हे शब्द वाचून पण _गहिवरून_ आलं. लगे रहो.

निनाद धन्यवाद .काल एक विकीहाउचा लेख वाचून सुरूवात केली .बाकीचे वाचणार आहे .सर्वात जास्ती प्रकार (भारतात ,महाराष्ट्रात) अकोला इथे दिसत असावेत ?

अमिताव + १.
हा धागा रेलफैन कडून रेलएसी होतो आहे. "भारतीय रेल्वे जिव्हाळ्याचा विषय खंड दुसरा ".

maaybolilaa jhaalaMy taree kaay? devanaagareetoon lihitaacha yet naahee. aaNi he aleekaDe rojachamcha jhaalaMy.koNee kaahee saaMgel kaay?

मस्त लेख !!

पराग, मस्त लेख. अजुन येऊ द्या.

अवांतरः
हिरा, Cookies डिलीट करून पहा. मलासुद्धा हाच प्रॉब्लेम येत होता. आता येत नाही.

अरे वा मस्तच वर्णन
या सगळ्या वर्णानातून सांगली - पुणे केलेला कोयनेचा प्रवास आठवला
त्यावेळी या रुटवर इतके क्रॉसींग नसायचे मात्र नेहेमी कोयना लेट्च व्हायची विशेषतः मुंबै - मिरज - कोल्हापूर येणारी कोयना हमखास १ - २ तास लेट यायची
एकदा मी माझ्या आत्याबरोबर पुण्याहून - मुंबईला कोयनेने गेलो होतो . पुण्यात कोयनेला ३-४ जनरल डबे लावले जायचे. गाडी यायच्या आधीच आम्ही त्या डब्यात जाउन बसलो होतो आणि कोयना पुण्यात आल्यावर इलेक्ट्रिक इंजिनासह ते डबे सुरवातीच्या बाजूला जोडले गेले. खुप इन्जॉय केला तो प्रवास त्यावेळेला जनरल मधेही आजच्यासारखी गर्दी नसायची

अमोल केळकर
( कोयनेचा प्रवासी)
मला इथे भेटा

छान लिहिलंय... पुण्यापुढच्या स्टेशनची नावं कधीच ऐकली - वाचली नव्हती. इतकं तपशीलवार लिहिलंय की ट्रेनमधे बसण्याची जागा आरक्षित केलेली असूनही लोकं दारात का उभे राहत असावेत याचा आपोआप उलगडा झाला.

कोयना एक्सप्रेस
माझ्यासाठी बालपणीच्या सुखाच्या, सुट्टीच्या काळाची आठवण मनात ताजी ठेवणारा एक महत्त्वाचा दुवा.
सुट्टीत किर्लोस्करवाडीला मामाकडे जायचो ते कोयना एक्सप्रेसनंच. तेव्हा दिवसभराचा प्रवास, सर्व स्टेशनांवर थांबणारी गाडी - याचं काहीही वाटायचं नाही.
अंधार पडण्याच्या आधीपर्यंतचा प्रवास मजेत व्हायचा. अंधार पडल्यावर मात्र शेवटचा अर्धा-पाऊण तास प्रचंड कंटाळा यायचा.
ठाण्यातून तेव्हा ९:२० की ९:३० ला सुटायची, संध्याकाळी सातच्या सुमारास कि.वाडी. (ठाण्यात परत रहायला आल्यावर कधीतरी स्टेशनवर असताना कोयना आली. अजूनही ठाण्यातलं तिचं टायमिंग साडेनवाच्या आसपासचंच आहे हे कळल्यावर भयंकर आनंद झाला होता. :खोखो:)
परततानाही साधारण याच वेळा. ९-१० वाजता कि.वाडीला चढायचं, संध्याकाळी सात-साडेसातला ठाण्यात.

दहावीची परिक्षा संपल्यावर प्रथमच मी या गाडीनं एकटी मामाकडे गेले होते. रिझर्वेशन वगैरे काहीही नव्हतं. आईनं एका बॅगेसकट लेडीज डब्यात मला ढकललं. मी बॅग पलिकडच्या दाराजवळ उभी ठेवली आणि त्यावरच बसले. संध्याकाळी ४-५ वाजेपर्यंत तिथेच बसलेले होते. मग एका काकी/मावशीनं मला "आत जागा आहे, जा की तिकडं" करून हाकललं होतं.

एकदा कोयनाच्या प्रथम वर्ग चेअर कारमधून प्रवास केला होता. पण जनरल डब्यातली मजा इथे नव्हती. पण तेव्हाची एक गंमतीशीर आठवण आहे....
कसं कोण जाणे, पण त्यादिवशी घरातून निघताना आईनं सामानाबरोबर आपल्या पर्समधे मेंदीचे दोन कोन घेतले होते. पुण्याला जेवण वगैरे उरकल्यावर तिनं हळूच ते बाहेर काढले. मी आणि बहिणीनं एक-एक कोन घेऊन आपापल्या हातांवर मेंदी काढायला सुरूवात केली. आमच्या मागे काही रांगा टाकून दोन परदेशी गोरे प्रवासी बसलेले होते. त्यांनी ते पाहिलं आणि ते आपल्या जागा सोडून आमच्या मागच्या सीटसवर येऊन बसले. दोन सीटसच्या मधल्या फटीतून वाकून वाकून ते आम्ही काय करतोय ते बराच वेळ पाहत होते. देशाभिमान जागृत झाल्यामुळे मला तेव्हा फार्फार वाटलं होतं, की त्यांना मेंदीबद्दल माहिती सांगावी, पण शाळकरी वय आणि भाषा या दोन्हींपाशी गाडं अडलं

मस्त लिहिताय सगळे कोयनेच्या आठवणी

प्रौढ वयात पुन्हा कधी जर तो प्रवास केला असता, तर मी देखील लेखात लिहिलेत तसे सर्व डिटेल्स टिपले असते.

मस्त लेख आहे. असे अजून लेख वाचायला मजा येईल.

लले