प्रेझेंट

त्या दोघी नादावल्या होत्या आई-बाबांच्या लग्नाच्या पंचवीसाव्या वाढदिवसाला कांहीतरी वेगळं धमाल करायचं म्हणून. मोठी नुकतीच एम्.सी.एस. झाली होती आणि धाकटी आर्किटेक्चरला चौथ्या वर्षाला होती. आई कलाकार / चित्रकार; चित्रकलेचे वर्ग चालवीत असे. बाबा मुंबईला मोठ्या कंपनीत चांगल्या हुद्द्यावर नोकरी करीत. ते कायम फिरतीवर असत. पूर्वी शनिवार-रविवार दोन दिवस सुटी असे पण आता एकच दिवस असल्याने फक्त रविवारी ती चौघं घरी एकत्र भेटू शकत. घरात मुलींचे देवतुल्य आजोबापण होते. ह्या चौकोनी सुखी सुसंस्कारित कुटुंबाचे दोन कोपरे मुलींचे होते. मुलीच त्यांची मुलं होत्या.

आई-बाबांचा; म्हटलं तर प्रेमविवाह होता किंवा नव्हताही. एका कलाक्षेत्रात काम करणार्‍या संस्कृतिक संस्थेत दोघांची चांगली ओळख होती आणि त्यांना विवाहबंधनात अडकवलं त्यांच्या मित्रांनी.

अत्यंत साध्या, सर्वसाधारण परिस्थितीच्या कुटुंबांच्या संगमापासून; आज उच्च मध्यमवर्गीय टप्प्यापर्यंतच्या वाटचालीचा आलेख मांडावा असा घाट दोघी मुलींनी घातला होता त्यांना सुगावा लागू न देता.

त्या दोघांचं लग्न लावून देण्यातला शिलेदार आणि आजपर्यंतच्या त्यांच्या संसाराच्या वाटचालीचा 'तो' एक जवळचा सक्षीदर होता. फोटोंचं प्रोजेक्ट; गोपनीयता जपून; प्रत्यक्ष उतरवणारा 'तो' त्यांचा उजवा हात होता. कल्पना, संकल्पना, कल्पना विस्तार, संकलन, स्कॅनिंग, डिझायनिंग, प्रिन्टिंग इ. सर्वच गोष्टींसाठी तो आणि त्याचं ऑफिस उत्साहानं भिडलं होतं.

इकडे ही तयारी चालू असली तरी घरात तशी कसरतच चालू होती. नूतनीकरणाच्या कामामुळे वरचा मजला पूर्ण रिकामा करून सर्व सामान खाली आणि शेजारच्या इमारतीतल्या एका रिकाम्या फ्लॅटमधे विभागून ठेवल्याने विस्कळीत झालेलं होतं. जवळच्या कुण्या नातेवाईकाकडे कसलसं मंगल कार्य असल्याने पहुण्या-राहुण्यांचा वर्दळ होता.

धकटीची वार्षिक परीक्षा; त्यात भरीस भर म्हणून आजोबांची तब्येत अचानक खराब झाली आणि त्यांना हॉस्पिटलमधे ठेवावं लागलं. संपूर्ण घर यांत्रिक धावपळीमधे अडकून गेलं होतं.

मोठी वेळात वेळ काढून त्याच्याकडे चालू असलेल्या कामाशी संपर्क ठेवून होती; पण मनात योजल्याप्रमाणे पुरेसा वेळ देणं दोघींनाही अशक्य झालं होतं. याही परिस्थितीत त्यांनी; सर्व नातेवाईक आणि आई-बाबांच्या मित्र -मैत्रिणींना, आई-बाबांविषयी अनुभव आणि आठवणी लिहून पठविण्यासाठी संपर्क केला होता. फोटोंबरोबर एक हस्तलिखित खजिनाच सादर करायचा होता त्यांना. सर्वांच्या मनातले आई-बाबा उलगडून बघायचे आणि दाखवायचे होते त्यांना आणि इतरांना.

आजोबांच्या आजारपणाच्या सावटाखाली साधेपणाने "सिल्वर ज्युबिली" साजरी झाली. "सरप्राईज" हे खरोखरंच अनपेक्षितपणे; सद्य परिस्थितीत; उत्सवमुर्तींवर, आठवणींचा, जिव्हाळ्याचा, मुलींच्या लाघवी प्रेमाचा शिडकावा करून गेलं. संपूर्ण वातावरण , त्या रात्रीत , सद्गदीत भारावलेल्या अवस्थेत स्वप्नागत गुडुप झालं. सर्वांनाच कृतकृत्य वाटलं. दोन टेबल कॅलेंडर्स, दोन वॉल कॅलेंडर्स, दोन अनुक्रमे तीन फूट व चार फुटाचे वॉलपिसेस, समारंभपूर्वक मुलींनी आपल्या आई-बाबांना दिले होते. त्यांच्या आयुष्याचा कोलाज त्यांच्या सुपूर्द केला होता.

कार्यक्रम झाल्यावर मुलींना मात्र उगाच रुख रुख लागून राहिली की त्यासाठी त्या पुरेसा वेळ देऊ शकल्या नाही आणि सर्व 'त्या' काकालाच करावं लागलं म्हणून. खरं तर काकाला त्याचं कांहीच वाटलं नव्हतं कारण तो त्यांना त्यांच्यापासून वेगळं मानतच नव्हता.

पाचच दिवसांनी मोठीचापण वाढदिवस होता. काकाने तिचाच डाव तिच्यासाठी वापरला. तिला आवडणारे झाडफुलांचे आणि तिला माहित नसलेला तिचा स्वतःचा एक छान फोटो, प्रत्येकाच्यामागे समर्पक काव्यपंक्ती लिहून एक संग्रह करून पाठवला. यातूनच तिला तिच्या आईबाबांच्या भावनांचा अंदाज आला होता. तसा तिचा फोन आला होता; या सर्वांपुढे नि:शब्द झाल्याबद्दलचा.

इकडे तो पूर्ण बुडाला होता भावनेच्या पुरामधे. एकटाच असल्याने अशी भारवलेली अवस्था कुणाशी वाटून पण घेऊ शकत नव्हता. एकटाच स्फुंदत होता सर्वांचे आश्चर्यमिश्रित कौतुकाने ओसंडत असलेले आनंदी चेहरे आठवून आठवून. त्याचा आनंद तोच होता. खूप श्रीमंत वाटत होतं त्याला आज. ऐश्वर्य उन्मळत होतं त्याच्या आनंदाश्रूंतून एकांतात. जीव गुदमरत होता भावनांच्या ओझ्याखाली. बांध फुटला होता. चांगुलपणाच्या सीमाच सहन होत नव्हत्या त्याच्या वहाण्याला. आवरणं अवघड झालं होतं. त्या दिवशी संध्याकाळी त्यानं नेहमीप्रमाणे वाढदिवसाचं; तिच्या घरी जाऊन अभिनंदन करणं, टाळलंच. बाहेरही कुठे रमण्यासाठी त्याचं लक्ष लागलं नाही. तो कधी नव्हे तो रात्री आठ वाजताच झोपी गेला गुंगलेल्या मनस्थितीत.

विसरला, आता येत नाही असं गृहित धरून अखेर रात्री अकरा वाजता गुड नाईट चा एस एम एस आला. बीप ने जाग आली. अस्वस्थपणाने मात केली. फोनवर फक्त गुड नाईट म्हणून त्याने आपली अवस्था लपवली. त्यात ती रागावली नसल्याची दोन वक्य त्याने ऐकली. जिवाची ऊल घाल करत पहाटे सडेतीनला सकाळ उगवली.

ती ऑफिसला जाण्याच्या आत त्याने तिला घरी जाऊन विश केलं आणि तिच्यासाठी अमेरिकेहून आणलेलं "रिस्ट वॉच"
प्रेझेंट दिलं. दोघीही खुष होत्या. दोघींनी त्याला आदराने नमस्कार केला आणि एक "प्रेझेंटची" पिशवी देऊ केली. त्याने झटकन हात मागे केला. त्याला; तो; 'त्याने आपलेपणाने केलेल्या कामचा मोबदला वाटला'. दोघींचे चेहरे बिचारे झाले. नाईलाजाने सर्वजण आपापल्या कामाला लागले.

चहा फराळ करून तो ऑफिसला आला खरा पण त्याला कांहीच सुचत नव्हतं. कामाचे अक्षांश रेखांश सापडत नव्हते. विस्कटलेल्या अवस्थेत आधार वाटत होता फक्त कागद पेनचा. ही अवस्था फक्त तोच समजू शकत होता त्याचं कुठलंही भांडवल होऊ न देता. मनाच कोंडमारा रिचवेपर्यंत दुपारचे चार वाजले होते. ओझं उतरल्यासारखं वाटत होतं. दडपण सरलं होतं. कागद लेखणीने त्याचा त्यालाच गुरु बनवलं होतं. प्रेझेंट देण्या-घेण्यामागची आंतरभावना स्पष्ट करून त्याला योग्य मार्गावर आणून सोडलं होतं. प्रत्यक्ष भगवंतापुढेही श्रेष्ठ ठरलेल्या सुदाम्याच्या पोह्यांची गोष्ट पुन्हा ताजी झाली होती.

फुलांचा सुगंध येत रहातो तो घेत रहायचं असतं. त्याच्या बदल्यात त्याची कुठलीही अपेक्षा नसते. तरीही त्याला खत-पाणी घतल्याने त्याची क्षमता वाढत असते. दोघांच्या या भावनेत व्यवहार कुठे आला ? इथंही कुणीच कुणाकडून काहीही अपेक्षा न करता एकमेकांना बरंच कांही दिलं होतं. मोबदल्याच्या भावनेला कुठेही थारा नव्हता. मग त्याच्या मनात असं का आलं ?

निसर्गातली सहजता हरवली होती त्याच्यातून काही काळापुरती. अस्तित्वाची-त्याच्या कर्तेपणाची जोखड डोळ्यांना इकडे तिकडे पाहू देत नव्हती. दृष्टीच्या अनेक कोनांपासून तिने त्याला वंचित केलं होतं.

हृदयात आधीच गुंफलेल्या धाग्यांना, अशा देण्या घेण्याने, इतरही संवेदनांची जाणीव मिळून त्याचा उत्सव होत असतो. हिरमुसलेल्या गाठी टवटवीत होत असतात.

अत्यंत प्रसन्न, तरल, हलक्या, नव्याने उगवलेल्या मनस्थितीत त्याने तिला "एस एम एस" केला,
" झाल्या गोष्टीबद्दल माफ कर. मी प्रेझेंट घेणार आहे. आजच. तुम्हा दोघींच्या सोयीची वेळ कळव. मी येईन. वाट पहात आहे."

त्याने प्रेझेंट घ्यायचं ठरवलं होतं.
त्याला हसु पहायचं होतं त्या दोघींच्या चेहेर्‍यावर उमललेलं.
आणि हाच तर कळस होता त्याने त्यांच्यासाठी केलेल्या कामावरचा.
त्याला दुसरं काय हवं होतं ?

साध्य आणि साधन यातला फरक शिकवला होता परिस्थितीने आज त्याला.

......................................................................अज्ञात