विषय क्र. ३ : माझ्या मनातला मराठी चित्रपट

किरण, खरेच बरेच विचार समान आहेत, आपल्या दोघांचे. मराठी नाटकात जेवढे नवनवे विषय येतात,
तेवढे मराठी चित्रपटात येत नाहीत.
बघा आता तूम्हाला आम्ही हसवणार, अश्या आवेशात काढलेले चित्रपट, तेवढेही करु शकत नाहीत.

तमाशापटाची सुरवात मात्र, रामजोशी या चित्रपटाने झाली (जयराम शिलेदार आणि हंसा वाडकर )
पण ती पार्श्वभुमी घेऊनही, चांगले चित्रपट तयार झालेच. ज्या भागात मराठी प्रेक्षक होता, त्या भागात
त्याला चांगली मागणी पण होती. मग त्यांनाही तो विषय खटकायला लागला.

सख्या सजणा ( गणपत पाटील, उषा चव्हाण) चा विषय नटरंग सारखाच होता. लताचे संगीत होते, आणि तिच्याच अप्रतिम लावण्या होत्या ( सख्यासजणा नका तूम्ही जाऊ, सजण शिपाई परदेशी )
शेवटचा मालुसरा हा युद्धपट होता, पण नंतर तोही विषय आला नाही. लष्करात मराठा रेजिमेंट आहे त्यात शूर जवान आहेत, पण आपण त्यांना विसरलो.

Kiran:
किती सुरेख आणि आखीव लेख लिहिला आहेत आपण. भाषाशैली अप्रतिम. 'गोदों'ने सुरुवात केल्याने मराठी चित्रपटाची गलितगात्र अवस्था प्रकर्षाने दिसून येते.
माणूस, शेजारी, कुंकू यांचाही आढावा हवा होता असे प्रकर्षाने वाटले. हा लेख खूप काळ स्मरणात रहाणार आहे, व त्याचे मुख्य कारण म्हणजे त्यातून तुमच्या अपेक्षा नेमक्या समजताहेत, तुमची उद्विग्नता नेमकी जाणवते, व भाषेमध्ये मुळीसुद्धा नको असलेला विनोद नाही.
हार्दिक अभिनंदन.

छान लिहिलंय... अगदी कळकळीनं

नाझी भस्मासुराचा उदयास्त आणि बाजीराव-मस्तानीच्या प्रेमकहाणीवर आधारित सिनेमांची कल्पना आवडली.

जागतिक महायुध्दांमधे कितीतरी छोट्या छोट्या कहाण्या होत्या, ज्यांवर हॉलिवूडमधे आजवर अनेक सिनेमे आलेले आहेत. असंच कहाण्यांचं भांडार भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामात, महाराष्ट्र निर्मितीच्या संग्रामात, गोवा मुक्ती संग्रामात दडलेलं आहे. त्याला कल्पकतेची जोड देऊन सुंदर सिनेमे बनू शकतात.
(उदा - रंग दे बसंती. या सिनेमाच्या संदर्भात सर्वात मोठी दाद कथानकातील कल्पकतेला द्यावीशी वाटते.)

सुमित्रा भावे-सुनिल सुकथनकर यांच्या ७-८ चित्रपटांपैकी काही अगदी 'उत्कृष्ट' या कॅटेगिरीतले.
यापैकी नितळ, वास्तूपुरुष, दहावी-फ, माझे हे फारच आवडते.
नचिकेत-जयू पटवर्धन यांचा 'लिमिटेड माणूसकी' महानच.
उमेश विनायक कुलकर्णी चा 'विहिरि'.
यांच्याबद्दल कुणीच कसं काही बोलत नाही? कि पाहिलेच नाहीत कुणी?

बाकी किरण,
भावना पोचल्या. लेखण आवडले!

जागतिक महायुध्दांमधे कितीतरी छोट्या छोट्या कहाण्या होत्या, ज्यांवर हॉलिवूडमधे आजवर अनेक सिनेमे आलेले आहेत. असंच कहाण्यांचं भांडार भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामात, महाराष्ट्र निर्मितीच्या संग्रामात, गोवा मुक्ती संग्रामात दडलेलं आहे. त्याला कल्पकतेची जोड देऊन सुंदर सिनेमे बनू शकतात. >>> लले, इथेही कल्पकतेच्या नावाखाली एखादा "उंच माझा झोका" प्रमाणे वाट लावणारा निघू शकतो.

छान लिहीलं आहे. आवडलं.

भविष्यातील मराठी चित्रपटाबद्दल अपेक्षा सांगताना,
पूर्वीच्या आणि सध्याच्या चित्रपटांचा चांगला आढावा घेतला आहे.
वाचनीय लेख..... आवडला.

महत्वाच्या विषयावर छान लिहिलंत किरण.
बरोबर आहे ललिता-प्रीती ,अश्विनी के.चं
<<जागतिक महायुध्दांमधे कितीतरी छोट्या छोट्या कहाण्या होत्या, ज्यांवर हॉलिवूडमधे आजवर अनेक सिनेमे आलेले आहेत. असंच कहाण्यांचं भांडार भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामात, महाराष्ट्र निर्मितीच्या संग्रामात, गोवा मुक्ती संग्रामात दडलेलं आहे. त्याला कल्पकतेची जोड देऊन सुंदर सिनेमे बनू शकतात. >>> लले, इथेही कल्पकतेच्या नावाखाली एखादा "उंच माझा झोका" प्रमाणे वाट लावणारा निघू शकतो.>>>

सत्तरच्या दशकातले सत्यकथेचे,अभिरुचीचे अन त्यानंतरचेही मौज चे अंक त्यातल्या कथाकादंबर्‍या ही एक वाचनपर्वणी होती..त्यातल्या अस्सल कथांचं चित्ररुपांतर किती सुंदर होईल..
'तुका म्हणे झरा आहे मुळीचाच खरा !' पण असली शिवधनुष्ये उचलावीत कुणी? त्यांना लोकाश्रय मिळणे कठीण..

लेख छान आहे..... शुभेच्छा

दुस-या बाजूला जे लोक इंग्रजी सिनेमाचे प्रेक्षक आहेत, तेच हिंदी सिनेमाचेही प्रेक्षक आहेत आणि तेच मराठी सिनेमाचेही ! असं असताना त्याला गृहीत धरण्याची चूक मराठी सिनेमाने करता कामा नये. प्रेक्षकही हॉलिवूडपटाकडून ज्या अपेक्षा ठेवत असतात त्या बॉलिवूडपटाकडून ठेवत नाहीत आणि बॉलीवूडपटाकडून ज्या अपेक्षा असतात त्या मराठीकडून ठेवत नाहीत. प्रत्येक ठिकाणी संस्कृती वेगळी आहे, मर्यादा आहेत याची जाण आपल्या प्रेक्षकाला नक्कीच आहे. म्हणूनच मराठी सिनेमाला मराठी मातीचा वास आला पाहीजे या म्हणण्याचा नेमका अर्थ आपल्याला उमगला पाहीजे. >>>>>>>>>>>>>>>> उत्तम आणि अचूक विश्लेषण! लेख अर्थातच आवडला.स्पर्धेतली दावेदार एन्ट्री !

वा किरण,
कळकळ जाणवली...
दिनेशदा मस्त पोस्ट!!

नितांत सुंदर लेख किरण..
दिनेशदा मस्त पोस्ट!!+ १००

खुप छान लिहिलयं.
वेडावाकडा चेहरा केला कि विनोदी अभिनेता म्हणून मिरवणारे आणि त्याच त्या शैलीत २४ तास बोलणारे सुपरस्टार्स यापासून मराठी सिनेमाला मुक्ती मिळण्याची गरज आहे. >>>>>>>>>>> +१

उत्कृष्ट लेख. अनेक पॅराज आवडले, पटले आणि आपले विचार कोणीतरी जोरकसपणे मांडल्यासारखे वाटले.

============

पुढे पुढे तर तमाशाच्या थिएटरमधेच मराठी सिनेमा बनतो कि काय अशी शंका यावी असे सिनेमे बनले.<<<

आपल्या प्रेक्षकाबद्दल सचिनसारखे लोक काय विचार करतात हे असे सिनेमे पाहीले कि कळत नाही.<<<

दुस-या बाजूला जे लोक इंग्रजी सिनेमाचे प्रेक्षक आहेत, तेच हिंदी सिनेमाचेही प्रेक्षक आहेत आणि तेच मराठी सिनेमाचेही ! <<<

अश्या अनेक वाक्यांना +१००

============

लक्ष्मीकांत बेर्डे, महेश कोठारे आणि सचिन (यांनी विनोदी चित्रपटातील प्रत्येकी एक चित्रपट सोडला तर) निव्वळ टाईमपास केला. पब्लिक मूर्खच असते यावर त्यांचे चित्रपट बेतलेले असायचे.

लावणी म्हणजे एक अख्खे युग चाललेला प्रकार. नुसता वैताग!

किरण, मस्त लेख आहे.

दाक्षिणात्यांकडे चित्रपटाचे वेड मराठी माणसापेक्षा जास्त आहे हे मात्र एक महत्वाचे कारण आहे.

इतरांच्या कलेतील बलस्थाने आत्मसात करण्याबाबतचे सर्व विचार पटलेच.

===========

अभिनंदन

किरण....

काहीही पुढे लिहिण्याअगोदर मी हे लिहितो की, "मायबोली" टीममधील कुणा एकाला वा अनेकाना 'गाथा चित्रशती" ची कल्पना सुचली त्याला/तिला/त्याना मनःपूर्वक धन्यवाद. अशासाठी की त्या निमित्ताने असे एकसो एक माहितीपूर्ण [तसेच हळव्या आठवणींनी चिंब भिजलेले] लेख वाचायला मिळत आहेत की, खुद्द अ‍ॅडमिनच नव्हे तर सर्वसामान्य वाचनमात्र असलेले माझ्यासारखे सदस्यही अगदी हरखून गेले आहेत.

आता किरण तुमच्या या लेखाविषयी....

स्पर्धेचा निकाल जो लागायचा तो लागो, पण तुमचा हा लेख इतक्या पोटेन्शिअल इलेमेन्ट्सनी परिपूर्ण झाला आहे की तो माझ्या दृष्टीने पारितोषिकाच्याही पुढे गेला आहे. हिंदी आणि इंग्रजी चित्रपटाबद्दल भरभरून लिहावे अशीच समृद्ध परंपरा त्या दोन भाषांना लाभली आहे हे सर्व भाषिक प्रेक्षक नक्कीच मान्य करतील. पण आपल्या एखाद्या मराठी चित्रपटाबद्दल काश्मिरपासून कन्याकुमारीपर्यंत बोलले जात होते/आहे, असे भाग्य किती चित्रपटांना लाभले असेल ? अगदी प्रभात काळापासूनचा लेखाजोखा जरी इथे मांडला तरी फक्त 'अयोध्येचा राजा' आणि विष्णुपंत पागनीसांच्या 'संत तुकाराम' नंतर एकही नाही....होय, जरी हे विधान काहीसे धाडसाचे वाटत असले तरीही मी जितका काळ केरळ आणि मद्रास प्रांतात फिरलो आहे, राहिलो आहे, तेथील समविचारी, समानव्यसनी मित्रांसमवेत [किंबहुना त्यांच्याही आईवडिलांसम ज्येष्ठांसमवेत] चर्चा केली आहे, त्या सर्वांच्या नजरेत एकही असा मराठी चित्रपट नाही की ज्याबद्दल त्याने कुतूहलाने, औत्सुक्याने विचारावे. 'अयोध्येचा राजा' ला एक ऐतिहासिक परंपरा आहे, म्हणून तो निदान तेथील ज्येष्ठांना माहीत तरी आहे; पण १९५० ते थेट २०१० पर्यंत मराठी ने जिथे बेळगांवच्या पलिकडे आपला गाडा नेला नाही, तिथे अन्य राज्यांच्या सीमारेषाबद्दल काय लिहावे ? [ज्या 'पिंजरा' चित्रपटाला किरण यानी 'अजरामर' चित्रपट असा दर्जा दिला आहे, तो तर चक्क एका जर्मन चित्रपटावर बेतलेला असल्याने त्याचे कथानक उधारीचे आहे. मग अशा चित्रपटाला केवळ मराठी रंगरंगोटी केली म्हणजे तो 'अजरामर' संज्ञेला पात्र होऊ शकत नाही. व्ही.शांताराम यांचा 'शेजारी' हाच एकमेव चित्रपट की ज्याची जातकुळी अस्सल मराठी बाजाची होय.]

या उलट राष्ट्रीय चित्रपट पातळीवर हमखास विजयी ठरणारे बंगाली, मल्याळी, कन्नड चित्रपटांबद्दल इथे मराठीत इतके लिखाण होत असते ते वाचून त्या प्रादेशिक म्हटल्या जाणार्‍या भाषेतील चित्रपटांचा आवाका किती वैविध्यपूर्ण आहे हेही उमगते. मग वेळोवेळी मुंबई, पुणे आणि अन्य काही शहरात या चित्रपटांचा महोत्सव जेव्हा लागतो, त्यावेळी तिथे होणारी गर्दी केवळ त्याच भाषेच्या रसिकांची नसते तर माझ्यासारखे मराठी प्रेक्षकही तितक्याच आपुलकीने त्या चित्रपटांना गर्दी करतात आणि मग 'चेम्मीन', 'स्वयंवरम', 'निर्मालयम', 'पिरावी' असे सशक्त कथानकांचे मल्याळी, तर 'घटश्राध्द', 'चोमना दुढी', 'तबरेन कथा' असे कन्नड चित्रपट असोत.....बंगाली जादूबद्दल तर काही लिहिण्याचीही आवश्यकता नाही, इतकी त्या भाषेतील चित्रपटांबद्दल इथल्या सदस्यांना माहिती आहे.

या तीन भाषांतील गुणवत्तेतील सर्वात मोठा घटक कुठला असेल तर त्या त्या चित्रपटांचे 'सशक्त कथानक'. सत्यजित रे असोत, शाजी करुण असोत, गिरीश कासारवल्ली असोत वा रामू करीअत असोत या दिग्दर्शकांनी तसेच त्याना आर्थिक मदत करणारे निर्माते तसेच राज्य सरकारचा विभाग असो, या सर्वांनी 'कथानका'ला प्रथम प्राधान्य दिल्याचे आढळून येते.

बरे कथानक कथानक म्हणजे तरी काय असते शेवटी ? तर पाहाणार्‍याला असेच वाटत राहिले पाहिजे की, 'अरेच्या ही तर माझीच कथा ना !"....मग तो साहजिकच पडद्यावरील प्रत्येक फ्रेममध्ये आपसुकच गुंतत जातो.

'पिरावी' या मल्याळी चित्रपटात बहिणीच्या साखरपुड्याला हजर राहणासाठी तिचा शहरात नोकरी करणारा भाऊ बॅग घेऊन आपल्या खेडेगावाकडे निघतो आणि अमुक एका रेल्वेचे रिझर्व्हेशन मिळाले आहे असा फोनही करतो. रेल्वे येण्याच्या सुमाराच त्याचे वडील त्याला आणायला रेल्वे स्टेशनवर जातात....पण त्या रेल्वेच्या कोणत्याच बोगीतून तो भाऊ प्लॅटफॉर्मवर उतरलेला दिसत नाही. बाप ती ट्रेन हुकली असेल म्हणून पुढच्या ट्रेनची वाट पाहात बसतो....मुलगा येतच नाहे.....संपले कथानक....त्याचे काय झाले, याचे उत्तर दिग्दर्शकाने नव्हे तर तुम्ही आम्ही प्रेक्षकांनी शोधायचे. अंगावर शहारे येतात त्या 'शोध मोहिमे' मुळे.

गिरीश कासारवल्लीची 'तबेरन कथे' ही तर सरकारी नोकरी इमानेइतबारे केल्यानंतर पेन्शनची वाट पाहाणार्‍या एका कर्मचार्‍याची {कमल हासनचे थोरले बंधू चारु हासन यानी या पेन्शनरची भूमिका अशी काही ताकदीने साकारली की त्या वर्षीचे सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्याचे पारितोषिक त्याना मिळाले]. पेन्शनसाठी त्या कार्यालयात या कर्मचार्‍याने घातलेल्या डोके फिरून जाईल अशा अथक फेर्‍या....हेच कथानक. यात काय नाट्य आहे ? असा प्रश्न मराठी प्रेक्षकाला पडेल, पण प्रत्यक्ष पडद्यावर जेव्हा आपण त्या कर्मचार्‍याची होत असलेली ससेहोलपट पाहतो त्यावेळी डोळ्यात नकळत पाणी येते. या चित्रपटाचा खलनायक कोण असेल तर ते टिपिकल सरकारी कार्यालय. त्या कार्यालयाचे एखाद्या मुडद्यासारखे वातावरण पाहिले की साहजिकच मनी विचार येतो की आपल्या नशिबी अशी 'पेन्शन' येणे नको.

किरण यानी आपल्या लेखात मराठी चित्रपटाच्या वाटचालीचा सुरेख असा आढावा घेताना अन्य भाषेच्या चित्रपटांच्या दर्जाबद्दल जो उल्लेख केला आहे, त्याच अनुषंगाने हा प्रतिसाद दिला आहे. इंग्रजी चित्रपट हा स्वतंत्र लेखाचा विषय असल्याने त्याचा उल्लेखही मराठी चित्रपटांच्याबाबतीत नकोसा वाटेल.

बाकी इथले कलाकार....त्याबाबत किरण, दिनेशदा आणि अन्य प्रतिसादकांनी स्पर्धेच्या निमित्ताने बरेच विचार मांडलेले आहेत त्यांच्याशी माझेही विचार तंतोतंत जुळतात इतकेच म्हणतो.

"विनोदी अभिनेता म्हणून मिरवणारे सुपरस्टार्स यापासून मराठी सिनेमाला मुक्ती मिळण्याची गरज आहे." ~ हे वाक्य आणि त्यातील मत किरण यांच्या लेखाची पताका ठरेल असे आहे. [पुणे-कोल्हापूर हाय वे वर बांधकामाच्या जाहिरातीची भली मोठी पोस्टर्स लटकलेली आढळतात....त्या जाहिराती हे सुपरस्टार्स त्याच विनोदी चेहर्‍याने करताना पाहिले की अगदी किळस वाटते.... अरे, "घर" संकल्पनेला शोभेल असे काहीतरी मृदु आश्वासक भाव चेहर्‍यावर दाखविण्याचा यानी आग्रह का धरू नये ? घर घेणे म्हणजे काय चौपाटीवरील भेळ खरेदी करणेच होय, असे चेहरे केल्याचे दिसत्ये.]

अशोक पाटील

सुरेख लेख ! सगळे मुद्दे पटताहेत....
अशोक सराफ़, लक्ष्मीकांत बेर्डे यांच्यासारखे प्रतिभावंत उपलब्ध असताना त्यांच्या ताकदीचा वापरच केला गेला नाही. त्याच त्याच बाष्कल विनोदी भुमिकात त्यांची क्षमता अक्षरश: सडवली गेली (अपवादाबद्दल क्षमस्व)
मी तर म्हणेन महेश कोठारे, सचीन यांनी मराठी चित्रसृष्टीचं नुकसानच केलं.

सुदैवाने आता बरेच चांगले चित्रपट येताहेत. वळु, टिंग्या, गाभ्रीचा पाऊस, निशाणी डावा अंगठा, देऊळ, विहीर....
चांगले दिवस येण्याची लक्षणे आहेत ही.

किरण डॉट डॉट, चांगला लेख. चांगला मराठी सिनेमा याबद्दल प्रत्येकाचे ठोकताळे वेगवेगळे आहेत. पण निर्मात्याचे ठोकताळे ठरलेले आहेत. पैसे परत मिळायला हवेत. यात काहीच चूक नाही. गंमत म्हणून सिनेमात कोटी दोन कोटी कोणी टाकणार नाहीत. पण टाकलेले पैसे परत मिळण्याची हमी आहेच कुठे ? मराठी सिनेमा थेटरात लावण्यासाठी थेटरवाले तयार नाहीत... कारण त्यांचा संसार सिनेमातून मिळणार्‍या पैशांवर चालत नसून विकल्या जाणार्‍या पॉपकॉर्न व कोल्ड्रींक्सवर चालतो. तेच विकलं जात नसेल तर त्यानेही 'मराठी सिनेमा मी का लावू ?' असं म्हणणं गैर वाटत नाही. चांगला सिनेमा बनत नाही म्हणून आम्ही सिनेमे पहात नाही असं म्हणणारी माणसे सिनेमाला जातच नाहीत. त्यामुळे सिनेमाला बुकींग नाही. बुकींग नाही म्हणून निर्माता नवीन सिनेमा बनवू पहात नाही. त्यापेक्षा रटाळ सिरियलमधे पैसे परत येण्याची हमी तरी आहे. इथे उत्तम कादंबर्‍या, पटकथा आणि दिग्दर्शक निर्मात्याच्या शोधात आहे आणि निर्माता 'रिटर्न्स' देणार्‍याच्या शोधात. जिथे हा शोध संपतो. तिथे सिनेमा तयार होतो. पण त्या सिनेमाला फक्त 'सुवर्णकमळ' पलिकडे जर काही मिळालच नाही तर मग दुसरा सिनेमा तयार होत नाही.
मराठी सिनेमात येणारी लाट पण या पैशाच्या गणितामुळेच निर्माण होते. मराठीत जे विकलं जातं तेच बनवण्याचा निर्मात्यांचा कल होणं साहजिक आहे. शिवाय अभिनेतेही वेगळी वाट निवडण्याच्या फंदात न पडण्याचं कारणही तेच. नाहीतर 'विदुषक' करणारा लक्ष्या 'वेड्यावाकड्या' चेहर्‍याआड लपला नसता. असो. खंत आहे आणि खपलीआड जखमासुद्धा.

छान उत्तम लेख

कौतुकच्या प्रतिसादानंतर असे वाटायला लागलेय कि आपण प्रत्येकाने, मी मराठी चित्रपटापासून का दुरावलो किंवा मी मराठी चित्रपट का बघत नाही, यावर आपले विचार लिहायला हवेत.

अशोकनी लिहिल्याप्रमाणे वेगळ्या घाटणीच्या कथा, इतर भाषेत येतच असतात. एका बंगाली चित्रपटात (ममता शंकर होती त्यात ) केवळ नोकरीवरून मुलीला घरी यायला झालेला उशीर एवढेच कथासूत्र होते, आणि त्याचे कारणही आपल्याला कळत नाही. ती कारण सांगताना, आई तिच्या तोंडावर हात ठेवते.

पिंजराचे कथानक ब्ल्यू एंजल आणखी एका कथानकावर बेतलेले होते, तरीपण त्याचे पुरेसे मराठीकरण झाले होते.

छान लिहिलंय किरण. शुभेच्छा.

सुरेख लिहिलय....

कौतुक ची कळकळ पोहोचली. खरच लोकाश्रय हवा आहे आपल्या सिनेमाला......

कळकळ पोचली.

काही मुद्दे पटले.

कौतुक, माफ करणे पण दोन कोटी ही रक्कम मराठीतही रिकव्हरीसाठी आता अवघड नाही. फिल्म चांगली केली तर काहीच प्रश्न नाही. आता तर मराठीत डिस्ट्रीब्युटर्स पण परत आलेत.
थिएटर्स मिळत नाहीत पासून सगळी कारणे अर्धीच खरी आहेत हे माझे मत.