अप्रसिद्ध मंदिरे : गणपती मंदीर, नाणेली, ता. कुडाळ - एक फोटोफीचर - नीधप

सगळेच फोटो आणि लिखाण फार बोलकं आणि आपल्यातलं, जवळचं वाटलं.
उगिचच पुस्तकी अजिबात वाटलं नाही.

फोटोफीचर आणि लिखाण दोन्हीही आवडेश!

नीधप, अनुमोदन. छान फोटो आणि लेख.

कोळिसरेचे लक्ष्मीकेशव मंदिर पण अशाच जीर्णोद्धाराचा बळी ठरलय.

कोकणातली मंदिरं म्हणजे खरंतर घरासारखीच असतात. भव्यता, भल्यामोठ्या पूजा, कैच्याकै असणारं सोवळंओवळं असं काहीही नस्तं पण तरी तिथे देव भेटल्यासारखा वाटतं.

जयगडमधे कर्हाटेश्वर म्हणून एक अप्रतिम सुंदर मंदिर आहे. या मंदिराचे लोकेशनच इतके ग्रेट आहे, की तिथे गेलं की आपोआप मन शांत होते. कॉलेजात असताना लेक्चर्र्स चुकवून आम्ही इकडे फिरायला जायचो. (अख्खा ग्रूप.)
दुर्दैवाने जेएस डब्ल्यूचा प्रोजेक्ट या देवळाच्या शंभर फुटावर आहे. त्यानीच या देवळाचा जीर्णोद्धार केलाय. मात्र मूळ देवळाला (अजून्तरी) हात लावलेला नव्हता. आता वर्षभरात झालं असल्यास माहित नाही. तरीदेखील आजूबाजूचं वातावरण बदललंच

नी...
कोकणातल्या बहुतेक देवालय/ मंदिरांच्या समोर तुळशी वॄन्दावन असतेच. त्यामागची भावना/ श्रद्धा काय?, हे मात्र आज पर्यन्त मला समजलेलं नाही. बहुतेक गणपती मंदिरांत 'ऊंदीरा'चं स्थान हे श्री गणपतीच्या पायाकडेच असल्याचं दिसून येतं. आता हल्लीच्या काळात बांधलेल्या 'गणपती' मंदीरात 'उंदिर मामा'ना वेगळं स्थान दिलं जातं...

जीर्णोद्धारा बाबतः- पर्यावरण रक्षण या लेबल खाली कोकणातल्या बहुतेक 'जांभ्या दगडां'च्या खाणींवर, आणी वॄक्षतोडिवर बरीच शासकीय नियंत्रणं आलीत. त्यामुळे या आणि अश्या जुन्या देवळांची/ मंदिरांची योग्य डागडुजी करुन निगा राखणं (आहे त्याच साच्या मधे), आता दिवसें-दिवस कठीण होत जातंय. आणी याचाच फायदा (?) तथाकथीत 'राजकीय व्यक्तीमत्वां'नी घ्यायला सुरुवात केली. मंदीर/ देवळाचा 'जीर्णोद्धार' या भावने पेक्षाही, 'राजकीय हेतूने केलेली ऊत्पन्नाची सोय' हीच एक प्रबळ भावना, या अशा जुन्या देवळांच्या 'आधुनिकी करणा' मागे ठळकपणे दिसते... कालाचा महीमा...

पण या जुन्या मंदिरांचे चिरे इतके भक्कम असतात की तेच परत वापरता येऊ शकतात की हो मास्तर..
पण बरोबरे तुम्ही म्हणताय ते.

मूर्ती एकदम वेधक आहे.
टाईल्स, चकाचक दिवे, भडक रंग हे फक्त शहरातच का? आमच्याकडेही हवे- अशी त्यामागची मानसिकता असावी. तशी ही मंदिरं एकदम घरगुती दिसतात, असतात, त्यामुळे त्यात काही सौंदर्य आहे, वारसा आहे ह्याची मुळात त्यांना जाणिव होत नसावी.

मंदिराचे फोटो सुंदर आलेत. मूर्ती वेगळीच दिसतेय, या मंदिरातली असेल असं वाटत नाही.

जिर्णोद्धाराबद्दल पौर्णिमेला अनुमोदन.

खूप सुरेख फोटो.
पहिल्या फोटोतील वातावरण एखाद्या प्राचीन कथेसाठी परफेक्ट. चांदीचे दागिने घातलेली, ब्राउन/ मॅजेंटा वस्त्र नेसलेली ब्राम्हणी खांबामागून डोकावते आहे असे वाट्ते.

तुझे नाव रांगोळी घातल्यासारखे आले आहे ते छान.

डाव्या/ उजव्या ओवरीत राहावे असे वाट्ते आहे.

माझ्या डोक्यात खूप दिवस एक ऑइल पेंटिंगचा विषय आहे. असेच देऊळ. ओवरीतला भटक्याचा संसार. झोळीत झोपविलेले बाळ. देवापुढच्या समई/ दिव्याचा प्रकाश. मूर्ती बॅक ग्राउंड मध्ये अर्धवट. ओवरीत स्वयंपाक करणारी बाई. तीन दगडांची चूल व त्यावर मातीच्या भांड्यात रटरट्णारा भात. त्यातून निघणारी वाफ. चुलीतल्या अग्नीची प्रभा बाईच्या तोंडावर. शेजारी अन्नाची वाट बघणारा थकलेला बाप.
काँपोझिशन फिट आहे पण हातात तेवढी कला आहे कि नाही माहित नाही. फोटो वरून स्फूर्ती घेउन
पेन्सिलने रेखाटून बघते.

जीर्णोद्धारा बद्दल सर्व मतांना अनुमोदन. पुण्यातले आमच्या घराजवळचे पांचाळेश्वराचे मंदिरही
असेच रंगवून खराब केले होते. ते जुने मंदिरच आपले वाट्त असे.

पॅनोरमा प्रकरण सुंदरच जमले आहे.
मूर्ती अप्रतिमच आहे. मूर्तीचा दुसरा फोटो असल्यास नक्की द्या इथे.

नीधप.. छानच लिहीले आहेस नि फोटो पण मस्त.. मागेच जाउन आलो तेव्हा बहुतांशी मंदीरे जीर्णोद्धाराच्या नावाखाली चकचकीत केलेली दिसली.. पण खांब मात्र अजुन ओळख करून देतात.. कधी जमेल तेव्हा फोटो टाकेनच..

काही मंदिरांच्यात चकचकीत रंग असले तरी मांडणी पूर्वीचीच असते. ही अशी बरीच दोडामार्ग तालुक्यात आहेत. त्यातली काही चांगली पण दिसतात.

पुण्यातील तुळशीबागेतील राम मंदिराचा पण जिर्णोद्धार सुरु आहे. बघु तिथे काय करतात. आधीचे देउळ मस्त होते.

बापरे
तुबा मधलं ते सुंदर देऊळ आणि चौकातली मस्त रिकामी जागा.. लहानपणच्या केवढ्या तरी आठवणी.. तो साधेपणा आणि शांतपणा रहायला हवा टिकून.

फोटोफिचर मस्त. देऊळ आणि आजूबाजुचा परिसर खुप आवडला. एकदम शांत वाटले.

देऊळ आणि आतली मुर्ती एकमेकांना अजिबात शोभत नाही. कोणीतरी साऊथमधल्या देवळातली मुर्ती उचलुन आणुन इथे ठेवल्यासारखी वाटते. कदाचित मुळ मुर्ती खराब झाल्यावर कोणीतरी दुसरी मुर्ती आणुन ठेवली असेल.

जीर्णोद्धार भानगडीत माझ्या गावाचे देऊळही असेच गुलाबी पिवळे झाले जावेसे वाटत नाही तिथे. जीर्णोद्धार करणा-यांचा हेतू चांगला असतो पण त्याचबरोबर 'चांगले म्हणजे एकदम शहरी स्टाईलचे' ही भावना गावातल्या ब-याच लोकांमध्ये मी पाहिलीय. मुळ मंदिर पाहुन पाहुन ते कंटाळलेले असतात आणि जुन्या गोष्टी जुन्यासारख्याच राखुन का ठेवायच्या हेही त्यांना माहिती नसते.

सुंदर..एकदम जुनं-मिस्टिरिअस दिसतय देउळ आणि वातावरण !
मूर्ति खरच साउथ स्टाइल ची आहे.

फारच सुंदर मंदिर आहे...श्या...त्याचा जिर्णोद्धार झाला असणार आता...
फक्त मंदिरेच नाही कोल्हापूर भागात किल्ल्यांची पण वाट लावलीये...चिऱ्यांचे बुरुज ढासळल्यानंतर त्यावर चक्क विटांचे बांधकाम करून गेरू फासलेत...आणि बुरुजावर जायला डांबरी रस्ता..बाजूने सामाजिक वनिकरणात लावलेली झाडे...

आशूचँप तुम्ही या महिनाअखेरीस जाणार आहात तर कदाचित मिळू शकेल तुम्हाला हे देऊळ बघायला.

आवडलं मंदिर अन टिप्पणीही. कोकणात अडिवरे गावाला आमची कुलदेवी आहे, तिथे दर्शनाला एकदा गेले असताना तिथे कुलदेवही गावाबाहेर आहे असे कळले. ते मंदिरही असच नितांतसुंदर आहे, दाट झाडीने वेढलेले.. कॅमेराच काय, मोबाईलही नव्हता जवळ म्हणून फोटो नाहीत.

कोकणात अडिवरे गावाला आमची कुलदेवी आहे,>> महालक्ष्मी का???

हे अडिवर्‍यातले मंदिर कोकणाला भेट देणार्‍यानी जरूर बघा. महालक्ष्मी/महाकाली आणि महासरस्वती अशा देवी आहेत. शंकराचर्यानी बौद्ध धर्मातील विद्वानाचा इथे वादविवादामधे पराभव केला होता आणि त्यानंतर या देवीची स्थापना केली अशी कथा इथे सांगितली जाते.

कोकणात बर्‍याचदा साऊथ स्टाईलच्या किंवा परदेशी स्टाईलच्या मूर्ती दिसतात. केळशीच्या सूर्यमंदिरातला सूर्यनारायण तर इराणी आहे, पंप शू घालून उभा आहे. तसेच, आता आडगावं अथवा खेडेगावं वाटणारी कित्येक गावं पूर्वीच्या काळी बंदरं/वखार म्हणून प्रसिद्ध होती त्यामुळे आता निर्जन वाटणारी देवळं तेव्हा "गजबजलेली" असणारच.

वरदा येतेय का मायबोलीवर? तिच्याकडून या मूर्तीची कूळकथा ऐकायला मजा येइल....

कसलं गुढरम्य देऊळ आहे.. किती पिढ्यांचं काय काय बघितलं असेल त्याने!
सहीच फोटो आणि वर्णन. विशेषतः पहिला फोटो.

आपल्या सिनेम्यांनी सारा घोटाळा करून ठेवला आहे. चकचकीत भडक रंगांची फिल्मासिटी स्टाईल मंदिरं, आणि त्यातले हिरो हिरविनिंच्या नवसाला पावणारे ग्लॅमरस देव. हे सारे बघणारे आपण- शहरांतले नि खेड्यांतलेही. का नाही होणार मग असले ग्लॉसी जॉर्णोद्धार. या असल्या मंदिरांत देव राहत असेल, असं काय वाटत नाही बुवा.

छान फोटोज ...
आणी त्याबद्दल जे लिहिलय ते पण भावुन गेल...
जुन ते सोनं..

छान लिहिलंय. भावना अगदि थेट पोचल्या.

छान मंदिर आहे!

मला वाटतं...

कोकणाची मुंबईकडे बघायची एक मानसिक वॄत्ती आहे.. जे तिकडे गेले, ते शिकले, सिमेंटच्या घरात राहू लागले, त्यांच्याकडे गाड्या आल्या, परदेशाच्या ट्रीपा आल्या, आणि जे गावी राहिले ते तसेच राहिले.
त्यामुळे जे मुंबईला आहे तेच बरोबर, तेच नवीन, तेच चांगले या भावनेतून हे बदल होताहेत.
म्हणून शेणाने सारवलेली जमीन निकृष्ट आणि टाईल्स चांगल्या, कौलारू घर बेकार पण सिमेंटची छप्परं चांगली अशी सगळी भावना झालीय. त्यात आता शेणाने सारवायला ही कुणी तयार नाही, आणि नळे परतायला (वर्षाच्या वर्षाला कौलं साफसूफ करून परत लावायला) माणसं ही नाहीत. तेव्हा 'काळाप्रमाणे बदल' हेच खरं..

देवळातल्या मूर्ती मात्र हल्ली बाहेरून (राजस्थान मधून) आणल्या जातात. कोकणात मुर्तीकार (दगडावर काम करणारे) कधी दिसले नाहीत..

पूनमचा किंवा आत्ता देसाईंनी मांडलेला मुद्दा पटण्यासारखा आहेच.
काळाचा महिमा खरंच.
स्थापत्याची आयडेन्टिटी टिकवूनही नावीन्य आणणे हे अशक्य नसतं हे माहित झालं तर लोकांचे विचार बदलतील का? मी असंच चिंतन म्हणून हा प्रश्न विचारतेय.

नि, एकदम मस्त लेख. या नवरात्रांत गांवी जायचं ठरवतोय, तेव्हा खास मूर्तीसाठी जाऊन बघेन. एकदा वालावलच्या लक्ष्मिनारायणाकडे बसलो असतांना तिथल्या पुजारी आजोबांनी देवळातल्या जुन्या काळ्याशार दगडी काढून नविन चकाचक फरशा बसवण्यावरुन एवढ्या गाळी घातलेल्या...!!
गणपतीच्या बाजूच्या रिद्धी-सिद्धीही दिसत आहेत.

तरी वालावलच्या लक्ष्मीनारायण मंदिराचं बरचसं सौंदर्य अबाधित आहे. म्हणजे २००३ मधे तरी होतं. नंतरचं माहित नाही.

आवडलं फोटो फिचर. गणेशाची मूर्ती किती सुंदर आहे. उत्तम स्थितीत आहे. खूप मस्त.

सुंदर

मस्त फोटो आणि लेख.
ईस्टमनकलर जीर्णोद्धार बघवत नाहीत हे खरं आहे. नुसतं रूप बदलत नाही, सगळी संस्कृतीच बदलते त्या स्थानाची असं वाटतं. असो.