हळदी कुंकू

हळदीकुंकू

शब्दांकन: तुषार खांबल

३१ डिसेंबरला सरत्या वर्षाला निरोप देऊन आपण सर्व सज्ज होतो ते नवीन वर्षाच्या स्वागतासाठी. जानेवारी महिना जसे नवे वर्ष घेऊन येतो तसेच अनेक संकल्प घेऊन येतो. यातील काही संकल्प पूर्ण होतात तर काही अर्ध्यातच संपुष्टात येतात. यातील एक महत्वाचा संकल्प जे बरेच जण दरवर्षी ठरवतात तो म्हणजे सर्वांशी चांगलं वागण्याचा आणि गोड बोलण्याचा. कदाचित याचमुळे या महिन्यात येणाऱ्या मकर संक्रांतीला "तिळगुळ घ्या आणि गोड गोड बोला" हे वाक्य जन्मास आलं असावं. असो...... आज मी ज्या विषयावर बोलणार आहे तो म्हणजे समस्त महिलावर्गाचा आनंदाचा विषय म्हणजे हळदी-कुंकू.

मला आठवते ते म्हणजे माझ्या लहानपणी आमच्या घरातील समस्त स्त्रीवर्ग जे हळदीकुंकू साजरा करायचे ते दिवस. तिळाच्या लाडवांसाठी लागणारे सर्व साहित्य घरी आणून घरीच लाडू वळले जायचे. बाजारपेठा विविध वाणांनी सजलेल्या असायच्या. प्रत्येक जण आपापल्या आवडीप्रमाणे त्याची निवड करायच्या. चाळीतील सर्व महिला एकमेकींशी चर्चा करून वेगवेगळे दिवस वाटून घ्यायच्या. जेणेकरून सर्वांना समान आनंद अनुभवता येईल.

ठरल्यादिवशी ठेवणीतील एखादी आवडीची साडी नेसून सुवासिनी तयार व्हायच्या. संपूर्ण घरात फुलांचा सुगंध दरवळत असायचा. घरात आलेल्या प्रत्येक सुवासिनीला हळदी-कुंकू लावलं जायचं. त्यानंतर हलवा (साखर-फुटण्याचा एक छोट्या आकाराचा काटेरी प्रकार) आणि तिळाचे लाडू दिले जायचे. आणलेले वाण आणि फुल देऊन आशीर्वाद घेतला जायचा. बच्चेकंपनी मात्र या सर्वात अग्रेसर असायचे. जेवणात यादिवशी शक्यतो पुरणपोळीचाच बेत असायचा.

या सर्वात हा सण कधी शाळेत येऊन पोहचला ते समजलेच नाही. पहिली ते चौथी पर्यंत आई हळदीकुंकवाचे वाण, हलवा आणि लाडू बाईंसाठी पाठवून देत असत. वर्गात प्रवेश केल्याबरोबर हे सर्व बाईंकडे सहीसलामत पोच करणे हि खूप महत्वाची जबाबदारी त्यावेळी असायची. पाचवी इयत्तेत आल्यानंतर मग संपूर्ण वर्गातच हळदी-कुंकवाचा कार्यक्रम सुरु झाला.

वर्गातील मॉनिटर आणि काही उत्साही विद्यार्थी मिळून एक समिती स्थापन व्हायची. १०-२० रुपये प्रति विद्यार्थी वर्गणी जमा केली जायची. या जमा होणाऱ्या वर्गणीमधून सर्वांसाठी नाश्ता आणि भेटवस्तूंची सोया केलेली असायची. साधारण शनिवारच्या दिवसालाच हा कार्यक्रम ठरवला जायचा. शाळेच्या युनिफॉर्मला यादिवशी सुट्टी असायची. रंगबेरंगी कपडे घातलेल्या विद्यार्थ्यांमुळे शाळेला एक वेगळेच रूप प्राप्त झालेले असायचे. नृत्य, कविता, लघुनाटिका असे विविध कार्यक्रम विद्यार्थी स्वतः राबवत असत. दुसऱ्या वर्गांपेक्षा आपला कार्यक्रम अधिक उत्तम कसा होईल याकडे सर्वांचे लक्ष असायचे. खरंतर महिलांसाठी असलेल्या या सणात मात्र 'काय मुलींसारखा वागतो' असे म्हटल्यावर राग येणारे विद्यार्थी सुद्धा आनंदाने सहभागी व्हायचे. सर्व शिक्षक एकेक करून सर्व वर्गात भेट देत असत.

यानंतर मान्यवरांचे स्वागत, सूत्रसंचालन ते समारोपाची सर्व जबाबदारी विद्यार्थी लीलया पेलत असत. कित्येक वेळा वर्गात अबोल असणारे विद्यार्थी सुद्धा यात विशेष भाव खाऊन जायचे. शिक्षकांचे आभारप्रदर्शन झाल्यांनतर सर्व विद्यर्थ्यांना नाश्ता दिला जायचा. त्यानंतर त्यांच्यासाठी आणलेल्या भेटवस्तू आणि तिळाचे लाडू देऊन सर्वांचा निरोप घेतला जायचा. वर्गातील गडबड शांत झाल्यावर समितीचा हिशोबाचा तास सुरु व्हायचा. आणि एरव्ही गणिताला घाबरणारे विद्यार्थी हा जमाखर्च अतिशय उत्कृष्टरित्या सादर करत असत. काही तासांचा असला तरी हा आनंद एक वेगळीच संजीवनी देऊन जायचा.

काळ बदलला तशी हळदीकुंकू साजरे करण्याची पद्धत अधिक मॉर्डन झाली. घरी केल्या जाणाऱ्या लाडवांची जागा आता बाजारातील लाडवांनी घेतली. हात चिकट होऊ नये म्हणून एका छोट्या पाऊच मध्ये काटेरी हलवा आणि लाडू एकत्र पॅक करण्याची पद्धत आली. वाणांची जागा आता महागड्या वस्तुंनी घेतली. घरोघरी साजरे होणारे हळदीकुंकू हळूहळू सार्वजनिक झाले. वर्षभर थोडे थोडे पैसे जमा करायचे आणि आपल्याच पैश्यातून आपल्यालाच वाण विकत घ्यायची नवीन पद्धत रुजू झाली. कित्येक ठिकाणी तर राजकीय पक्ष देखील या हळदीकुंकवाच्या कार्यक्रमाचे आयोजन करू लागले.

आता शाळेत हळदीकुंकू साजरे होते का नाही हे माहित नाही. परंतु त्यावेळेची मज्जा पुन्हा कधी अनुभवता येणार नाही हे मात्र नक्की. सरतेशेवटी एकच सांगू शकतो... आज तिळगुळ प्रत्यक्ष देणे शक्य नसले तरी गोड बोलणे असेच सुरु ठेवा.