मोहम्मद रफी जन्मशताब्दी वर्ष आठवणी आणि अभिवादन

मुकुंद तुमचं निरीक्षण मस्तच आहे आणि गाणीही.
लिलया वरच्या - खालच्या पट्टीत विहरणारं एक गाणं म्हणजे ‘है दुनिया उसी की, जमाना उसी का’
त्यात कडव्याच्या मधेच रफी उंच सूर लावतो आणि पुढच्याच शब्दावर परत खालच्या पट्टीत उदा. ‘है सज़दे के काबिल’ नॉर्मल सुरात, मग ‘के जो बन गया हो’ चढत्या पट्टीत ‘तसबिर ए’ उतरत्या सुरांत आणि ‘जाना’ चढत्या सुरात, ‘करो एहतराम उसकी दीवानगी का’ नॉर्मल पट्टीत आणि हे सगळच्या सगळं ड्रंक शम्मी गातोय अशा स्वरांत….

“किशोरकुमारचा आवाज भाभू साठी वापरला गेलाय आणि शशीसाठी रफीचा.”

असय होय! माझी गफलत झाली. मला उलट वाटले.

“ किकुचं गाणं ऐकताना समोर भाभू ज्या काही पद्धतीने मेंडोलिन वाजवत होता त्यावरून त्याला कुत्र्याच्या डोक्यात खाजवणे आणि मेंडोलिन किंवा कोणतेही तंतूवाद्य वाजवणे एकच असावे असे वाटत असावे. ते बघायला नको म्हणून चेहर्‍याकडे पहावे तर भाव असे दिव्य आहेत कि त्याला कुणीतरी सांगितले कि "अरे भाभू, तुझी बायको बघ मवाल्यासोबत पळून चाललीय" यावर त्याने फक्त " हो का ? छान" म्हणावं.”

रघु आचार्य!एकदम अचुक निरिक्षण!

वावे, दोन्ही व्हर्जन छानच आहेत. अग दोघेही गाणारे दिग्गजच होते!

माझेमन. हो ग. पण अग तश्या त्याच्या कितीतरी सुंदर सुंदर गाण्यांची उदाहरणे इथे देता येतील. म्हटले ना , जागा अपुरी पडेल.( बाय द वे.. तुझ्या प्रोफाइलमधे “ शालजोडीतली गाणी“ हे वाचण्यात आले. मस्तच खुशखुशीत लिहीले आहेस! त्यावर प्रतिसाद देण्यासारखे खुप मटेरियल आहे. सवडीत लिहीन )

इथे हे लिहिणे म्हणजे महापातक म्हणता येईल पण दोन्ही ओरिजनल पेक्षा मला तुम बीन जाऊ कहा चे हरिहरन व्हर्जन जास्ती आवडते.

र आ… आशा रफीबद्दल जे बोलली ते मी इथेच पहिल्यांदा वाचले. मला त्यात रफीचाच गौरव दिसतोय. रफीचा आवाज इतका बुलंद की सगळ्यांना सुट होत होता, आशाला बदलावा लागत होता हे रफीच्या आवाजाची गुणवत्ता दाखवते.

तिसरी मंझीलची गाणी रफीला आवडली नव्हती, ती त्याच्याकडुन करामतीने गाऊन घेतली गेली. नंतर ऐकवल्यावर त्याची नाराजी कमी झाली हे याआधी इतरांच्या तोंडीही ऐकलेय.

त्या काळात नट नटी गाण्यांच्या रेकॉर्डिंगला हजर राहात हे विविधभारतीवरच्या विविध कलाकारांच्या मुलाखतींमधुन ऐकायला मिळते. शम्मी पडद्यावर गाताना चित्रविचित्र हरकती करत असे. गाण्याच्या रेकॉर्डिंगच्या वेळेस तो त्याबरहुकुम गाऊन घेतही असावा.. तेच आशाने सांगितले असावे.

रफी खुप मोठा गायक असला तरी त्याचे पाय कायम जमिनीवर होते. त्याने कायम इतरांची कदर केली, योग्य तो सन्मान दिला. कोणाचा अपमान केला नाही. गरज बघुन केवळ १ रुपया घेऊन गाणे गायले हे इतक्या जणांच्या मुलाखतीतुन ऐकलेय की या माणसाच्या स्वभावाबद्दल आश्चर्य वाटते. असा गायक संगितकाराने दिलेल्या गाण्यात स्वतः काही बदल करेल हे संभवत नही. त्याने बदल सुचवल्याच्या काही गोष्टी मुलाखतींमधुन ऐकल्यात. ते बदल संगितकारांना मान्य झाले तरच तो तसे गायी.

माझ्या वडलांना त्याचा खुप चांगला अनुभव आला. माझे वडील हार्मोनियम बनवत. रफीच्या ऑर्डरची हार्मोनियम घेऊन ते जेव्हा त्याच्या बंगल्यावर गेले तेव्हा तो स्वतः गेटपाशी येऊन त्यांना आत घेउन गेला, चहापाणी करवले आणि तिथे फोटोग्राफर होता म्हणुन वडलांचा स्वतःसमवेत फोटो काढुन तो नंतर पाठवुन दिला. त्याला हे करायची काहीही गरज नव्हती. माझे वडिल खुप कलाकारांच्या घरी गेले पण असा अनुभव कुठेही आला नाही.

मला रफी आणि ऋषी कपूर कॉम्बिनेशन आवडतं. ऋषी कपूर स्वतः च गातोय एवढी जेल व्हायची रफीची गाणी . हम किसी से कम नहीं हे अतिशय आवडतं गाणं आहे.

मलापण 'क्या हुआ तेरा वादा' हे गाणं खूप आवडतं हम किसीसे कम नहीं मधलं.

र आ लेख खूपच छान आहे, हे लिहायचं राहिलं. साधना मस्तच किस्सा.

र आ उगीच कशाला शोधत बसायचे?? इथे वाचले, माझे मत लिहिले, विषय संपला… माझ्या कामांदरम्यान थोडा विरंगुळा म्हणुन मी इथे येते. बॅकग्राऊण्डवर श्रीपाद रेडिओ किंवा विविधभारती सुरु असते. वरचा तुम बीनजाऊ कहा वाचताना नेमके बॅकला तेच गाणे लागले होते. श्रीपाद रेडिओवर मिक्स करुन एक ओळ, कडवे रफी, किशोर असे लावतात..

लता मंगेशकरचं आर के कँपमुळं बरंच वजन होतं. त्यामुळं लताशी कुणी पंगा घेत नसे. खखोदेजा.>>>>>>

तिचे स्वतःचेच वजन सगळ्यात भारी होते, तिला कंपुची गरज नव्हती. हिरोइनी कॉन्ट्रक्ट साईन करताना गाणी लताच गाईल हे क्लॉज घालुन घ्यायच्या. अशा आत्मनिर्भर बाईला कुबड्या कशाला लागतील???

लता स्पष्टवक्ती व स्वमतांवर ठाम होती हे तिच्या मुलाखतींतुन दिसते. अशा व्यक्ती तशाही लोकप्रिय नसतात आणि त्यात स्त्री असे गुण बाळगत असेल तर तिच्यावर हटवादी/भांडखोर हा शिक्का बसतोच. लताच्या गुणवत्तेमुळे तिला ह्या शिक्क्यांची पर्वा करायची गरज नव्हती.

सगळ्यांचे पाय मातीचे असतात. आपल्याला त्याचे काय?? आता दिवाना मस्ताना… आशा व रफीचे लागलेय. ती कोत्या मनाची आहे हे इथे वाचल्यामुळे त्या गाण्याचा आनंद कमी होणार आहे का??? आयुष्य आनंदात घालवावे.

तुमच्या मताचा आदर आहेच.

एका पुरुषप्रधान इंडस्ट्रीमध्ये लता व आशाने फारशी मदत नसताना, गॉडफादर नसताना आपले स्थान निर्माण केले व तेही इतके ऊंच की लोकांनी खालुन मारलेले दगड त्यांच्यापर्यंत पोचणेही अशक्य झाले. शोषण करणारी इंडस्ट्री म्हणुन फेमस असलेल्या जागी एकल स्त्री म्हणुन वावरताना त्यांना काहीच त्रास झाला नसणार का? झाला असणार. गरज होती तोवर त्यांनी तो सहन केला. सामर्थ्य वाढल्यावर त्रास देणार्‍यांना त्यांनी उचलुन फेकुन दिले. लताने सि रामचंद्र, सलिल चौधरी इत्यादींची नावेही नंतर उच्चारली नाहीत, किती तो कृतघ्नपणा इत्यादी आरोप मीही वाचले. त्यामागे कारणे काय ते संबंधीत लोकांना माहित… त्यांनी कधी उघड केली नाहीत. बाकीचे नुसते तर्क करत राहिले. असो. आता सगळे पडद्याआड गेले.

आपल्याला मिठाईशी मतलब आहे हलवाई कसा का असेना.

चर्चा वाचतेय.

मात्र तुमचा प्रतिसाद इतका नकारार्थी आहे कि त्यामुळे तुम्ही दु:खी आहात हे सांगण्याची ही पद्धत आहे का ? तसे असेल तर ते लक्षात न येण्यासारखे नाही इतकेच सांगण्यासाठी हा खटाटोप. कुणाच्याही लक्षात येईल. फक्त सोडून द्यायचं कि नाही हा ज्याचा त्याचा प्रश्न>>>>>>>

माझ्या प्रतिसादात मी आशा जे रफीबद्दल बोलली ते रफीचेच कर्तृत्व दाखवणारे आहे असे म्हटले. ग्लास अर्धा भरलेला आहे की अर्धा रिकामा आहे हे पाहणार्‍याच्या दृष्टीकोनावर ठरते. ग्लासातले द्रव्य तितकेच राहते.

लोक नेहमी लता, आशा वगैरे लोकांवर टिका करुन ते किती वाईट आहेत हे दाखवायचा प्रयत्न करतात. या टिकेचे धनी इतर क्षेत्रातले दिग्गजही आहेत पण ती नावे इथे घेत नाही, परत बिषय बदलल्याचे पातक माथी माराल.

या मोठ्या लोकांच्या कलेवर टिका केली जात नाही कारण ती फारशी होऊ शकत नाही असे प्राविण्य त्यांनी मिळवले आहे. मग व्यक्तीगत टिका करायची. किती वाईट आहेत, भांडकुदळ आहेत, अमुक आहेत तमुक आहेत..

यावरुन मी म्हटले की व्यक्तीगतरित्या मने कोती असली हे कळले तर त्यांनी गायलेल्या गाण्यांचा आनंद कमी होतो का?? तर त्यावरुन आता तुम्ही मला दु:खी ठरवतात आणि मी ते जाहिर करु इच्छिते असे तुम्ही म्हणताय… काय अफाट लॉजिक आहे तुमचे..

तुमचे मायबोलीवरचे प्रतिसाद मला कधीही फारशे कळले नाहीत. आता यापुढे समजुन घ्यायची तसदी घेणार नाही. तेवढी बौद्धिक कुवत आपली नाही असे आधी वाटायचे, आता त्याची खात्री पटली.

त्यामुळे धन्यवाद. या धाग्यावर परत येणे नाही त्यामुळे याला प्रतिसाद द्यायची तसदी घेऊ नये ही नम्र विनंती.

छान लेख..! तुम्हांला या विषयांत बरीच माहिती आहे ..

महंमद रफी आवडते गायक आहेत.. त्यांचा आवाज काळजाला हात घालणारा वाटतो नेहमीच..
" चाहूंगा मै तू तुझे सांज सवेरे ..! " ऐकताना मला रडू येतेच .. माहित नाही पण वडिलांची खूप आठवण येते .. कारण त्यांचं ते आवडतं गाणं होतं...

ओ पी ने लताशिवाय संगीत दिलं यामध्ये मानापमानाचा भाग नव्हता, असं तो स्वतः तिचा आवाज मला ज्या पद्धतीचं संगीत द्यायचं त्यासाठी योग्य नव्हता. बहुधा sensuous हा शब्द त्याने वापरला होता. त्याच्याही मते सर्वश्रेष्ठ गायिका लताच.

आधी हृदयनाथ आणि आता आशा (आशाही आधीपासून बोलत असेल, मी आताच पाहिलं) विशेषतः आता हयात नसलेल्या लोकांबद्दल बरं नाही, असं बोलतात. लता कायम पोलिटिकली करेक्ट बोलत आली आहे. पोलिटिकली करेक्ट नसलेल्या गोष्टी आपल्या जवळच्या पत्रकारांमार्फत बोलली असावी.
एनडीटीव्हीच्या मुलाखतीत आशा ओपी बद्दल म्हणते आहे की माझा आवाज मिळाल्यावर त्यांचं संगीत बदललं, उच्च झालं. हे बरोबरच आहे. अनेक संगीतकार हे स्वतःच सांगत की लता गाणार म्हणून आम्हांला अनेक चाली करता आल्या. हे आशाबाबतही खरेच आहे. रफीबाबत तसं बोलताना ऐकलं नाही, पण असायला हवं.
आपल्या करियरला ओपी मुळे उंची आणि वेगळी दिशा मिळाली हे आशा नाकारू लागली. लताने सी रामचंद्र यांचं नाव टाकलं.

गाताना रडता येत नाही असं या दोघी म्हणतात, त्याचा रोख रफीकडे असावा , असं वाटतं.

शम्मी कपूर- रफी विषय निघाला आहे तर कश्मीर की कली मधलं ये चाँद सा रोशन चेहरा या गाण्यात मला तारीफ वर हरकती कसरती करायच्या आहेत, तर तू तशा हरकती घे, असं शम्मीने रफीला सांगितलं आणि रफीने ते ऐकलं.

पुरुष गायकांत रफीला तोड नाही, हे माझं मत. स्त्री पुरुष भेद सोडला तर लता रफी आशा हे जवळपास एकाच उंचीला. आवाज , गायकी आणि गाण्यातले भाव हे निकष.
फक्त नौशादने संगीत दिलेल्या काही गाण्यांत रफीने काही शब्द हॅमर करून म्हटले आहेत, ते खटकतं. मन तरपत हरि दर- शन को आज, मेरे मेहबूबचं टायटल साँग . यात भाव जरा जास्तच ओतलाय. याचा दोष माझ्या मते नौशादचा. याच सिच्युएशनचं बरसात की रात चं टायटल साँग त्याने संयत गायलंय. दोन्ही गाण्यांचं लताचं व्हर्शन आहे हा एक योगायोग.

ओ पी ने लताशिवाय संगीत दिलं यामध्ये मानापमानाचा भाग नव्हता, असं तो स्वतः तिचा आवाज मला ज्या पद्धतीचं संगीत द्यायचं त्यासाठी योग्य नव्हता. बहुधा sensuous हा शब्द त्याने वापरला होता. त्याच्याही मते सर्वश्रेष्ठ गायिका लताच.

>>>> अगदी परवाच एका एफएम स्टेशन वर ओपींच्या मुलाखतीचा हा भाग ऐकवला होता.

लता - ओपी बद्दल मी हे अमीन सायानीं - ओपींच्या गप्पांत ऐकलं आहे. तिथे त्यांनी आसमां या चित्रपटाचा उल्लेख केला नाही. खरा असेलही. ओपींनी मात्र कायम माझ्या संगीताला तिचा आवाज योग्य नाही, असंच सांगितलं.

लताच्या अमीन सायानींसोबतच्या गप्पांत तिने सांगितलेले की एका संगीतकाराकडून एक चित्रपट काढून घेऊन तो ओपींना दिला गेला आणि त्यांनी तो करू नये म्हणून सांगायला ती त्यांना भेटली. सोबत चित्रपट संगीत क्षेत्रातलंच कोणीतरी होतं. नक्की कोण, कधी ते आठवत नाही. गीतमाला पुन्हा ऐकावं लागेल.
अन्य रेकॉर्डिंगमध्ये अडकल्याने रफी एकदा ओपीच्या रेकॉर्डिंगला खूप उशिरा आला, त्याने तसे कळवलेही नाही. आणि रागावलेल्या ओपींनी तिथून रफीला घ्यायचे थांबवले. ती गाणी महेंद्र कपूरला मिळत. पुढे रफीने त्यांची माफी मागितल्यावर पुन्हा जोडी जमली.

आशामुळे ओपींच्या संगीताला नवा आयाम मिळाला. या दोघांनी एकत्र काम करायचं थांबवल्यावर त्यांनी दिलराज कौर , कृष्णा कल्ले, पुष्पा पागधरे यांच्यासोबत काम केलं. ती सर येणं शक्यच नव्हतं.

रफी म्हटलं कि मला नेहमी हे गाणे आठवते,
"गुरुवर ब्रम्हा, गुरुवर विष्णू, गुरुवर देवो..."

<अन्य रेकॉर्डिंगमध्ये अडकल्याने रफी एकदा ओपीच्या रेकॉर्डिंगला खूप उशिरा आला, त्याने तसे कळवलेही नाही. आणि रागावलेल्या ओपींनी तिथून रफीला घ्यायचे थांबवले. ती गाणी महेंद्र कपूरला मिळत. > हेसुद्धा मी अमीन सायानी - ओपी मुलाखतीत ऐकलं आहे.

कोणत्याही घटनेची वेगवेगळी व्हर्शन्स प्रचलित व्हावीत यात नवल नाही. फिल्म म्युझिक इंडस्ट्रीतही कँप्स होते. अशी व्हर्शन पसरवण्यात त्यांचाही हात असेल. ओपी आर्मीत होते, असं कधी वाचनात आलं नाही. मदन मोहन होते.