'मुळी अधिक जाणिवेचे | अधिष्ठान आहे' अशा शब्दांत दासबोधात अंतरात्म्याची एक ओळख सांगितली आहे. माणसाचा सत्याचा शोध युगानुयुगे चालत आलेला आहे. पण हा सत्याचा शोध माणसाच्या माणूसपणाच्या जाणिवेतच रुतला आहे का? जाणिवेच्या पलीकडचं काही सत्य असतं की नाही? असे अनेक प्रश्न व त्यांचा उहापोह 'अस्तु - so be it' च्या निमित्ताने डोक्यात येतात. चित्रपटाच्या सुरवातीलाच 'सत्य हे जाणिवेतून येतं' (Truth stems from awareness) अशासारखं एक वाक्य आहे. हा ह्या चित्रपटाचा आत्मा म्हणायला हरकत नसावी. माणसाच्या 'असण्याची' जाणिव म्हणजे काय, ती नाहीशी झाली तर माणसाच्या असण्याचा अर्थ त्याच्या जिवलगांनी काय घ्यावा, असे अनेक प्रश्न डोक्यात घेऊन मी चित्रपटगृहाबाहेर पडलो.
डॉ. चक्रपाणि शास्त्री (मोहन आगाशे) ह्या संस्कृतपंडिताच्या आयुष्याची ही कथा असली, तरी त्या विशिष्ट घटनांमधून ती बाहेर डोकावून आपल्याला विचार करायला भाग पडते. एकीकडे ती आपल्याला अल्झायमर्सच्या दशा व अल्झायमर्स झालेल्यांच्या कुटुंबियांची विवंचना दाखवते, दुसरीकडे ती फ्लॅशबॅक तंत्राचा अत्यंत प्रभावी वापर करत एक बाप आणि त्याची मुलगी ह्यांच्यातल्या नात्याचा परीघ रेखाटते. नवीन पिढीला जुन्या पिढीची काळजी घेताना वाटणारी असमर्थता 'एलीफंट इन द रूम' म्हणून लक्षात घेते. ह्या चित्रपटाची पटकथा अनेक गुंतागुंतीच्या थरांनी आणि रूपकांनी नटलेली आहे. प्रचंड ताकदवान स्क्रिप्ट आहे ते. हे हत्तीचे रूपक तर वेगवेगळ्या प्रकारे समोर येते. रसभंगाच्या भयाने जास्त काही लिहीत नाही. पण आर्ट गॅलरीमधल्या चित्रांच्या भिंतीकडे पाहत राहावे, आणि नंतर लक्षात यावे, की प्रत्येक चित्र तर अर्थपूर्ण आहेच, पण त्या अक्ख्या भिंतीमधूनही एक मोठे चित्र आपल्याला खुणावते आहे, तसे काहीसे ह्या चित्रपटातल्या प्रसंगांचे होते. काहीकाही फ्रेममध्ये गणपतीची मूर्ती, चित्र आपल्याला कॅमेर्‍याच्या कोपर्‍यातून खुणावतात, ते कसब वाखाणण्याजोगे आहे. (त्याचेही रूपक पुढे स्पष्ट होते.) काही ठिकाणी हँडहेल्ड कॅमेर्‍याचा मुद्दाम केलेला वापर उठून दिसतो. पार्श्वसंगीत आणि गाण्यांबद्दल मायबोलीवरच आधी लिहीले गेले आहे, त्यामुळे जास्त लिहीत नाही. हत्तीच्या गाण्यात तर हत्तीच्याही डोळ्यांतले भाव अतिशय लोभसवाणे दिसतात, हे सांगायला हरकत नाही.
मोहन आगाश्यांना बर्‍याच काळाने त्यांच्याजोगी भूमिका मिळाली असावी. त्यांच्या चेहर्‍यावरचे भाव अशा नजाकतीने झरझर बदलतात की बस! आत्मभान हरपलेल्या माणसाच्या 'एम्प्टी शेल' असलेल्या मनामध्ये ते रंग क्षणिक उतरतात आणि लगेच निघूनही जातात, हे इतक्या सच्चेपणाने त्यांनी उतरवलंय! त्यांचा सायकिअ‍ॅट्रीमधला अनुभव सबटेक्स्च्युअली कामी आला असावा. अमृता सुभाषला नॅशनल अ‍ॅवॉर्ड आहे ह्या चित्रपटासाठी. तिचाही परफॉर्मन्स कमी डायलॉग असूनही वेगळाच आणि जोरदार आहे. तिचे आणि आगाश्यांचे प्रसंग साधे आणि तरीही पॉवरफुल आहेत. विशेषतः शेवटच्या प्रसंगात आगाशे तिला हाक मारतात, तेव्हा दोघांच्याही चेहर्‍यावर बदलत गेलेले भाव अगदी डोळ्यांत साठवून ठेवण्यासारखे आहेत. मला इरावती हर्षेचे (इरा, डॉ. शास्त्र्यांची मुलगी) कामही खूप आवडले. तिने वेगळीच छाप ह्या चित्रपटावर सोडली आहे. तिचा रोल 'नॅरेटर'सारखा झाला आहे, आणि तिने (आणि एडीटरने) ही गोष्ट कंटाळवाणी न करता सांगण्याची महत्वाची जबाबदारी निभावली आहे. मिलींद सोमण, देविका दफ्तरदार, इला भाटे, आणि नचिकेत पूर्णपात्रे त्यांची कामे चोख करतात. मिलींदचे मराठी उच्चार काही ठिकाणी खटकले, एवढंच. पण त्याच्या भावना अस्खलित आहेत.
ह्या चित्रपटाच्या सर्वात जमेच्या बाजू म्हणजे कथा, पटकथा, आणि मोहन आगाशे. फक्त ह्या तिघांसाठी हा चित्रपट नक्कीच बघावा. वर म्हटल्याप्रमाणे बाकी बोनस आहेच!
आत्मभान हरपलेल्या माणसाच्या
छान लिहिलेय.
आत्मभान हरपलेल्या माणसाच्या 'एम्प्टी शेल' असलेल्या मनामध्ये ते रंग क्षणिक उतरतात आणि लगेच निघूनही जातात, हे इतक्या सच्चेपणाने त्यांनी उतरवलंय! त्यांचा सायकिअ‍ॅट्रीमधला अनुभव सबटेक्स्च्युअली कामी आला असावा.>> मोहन आगाशे यांनी अतिशय समजून उमजून ही भूमिका केलेली दिसते सायकेट्रीस्ट असल्याचा उपयोग झालाय आणि त्यामुळे आजाराबद्दलची योग्य ती माहिती चित्रपटा मार्फत पोचवता आली. इरावतीचेही काम आवडले होते. बापाच्या काळजीने त्याच्या अवस्थेने झालेली मुलीची तगमग दिसते. या आजाराच्या रुग्णांच्या घरच्यांची अवस्था काय असू शकते याची कल्पना येते.
अल्झायमर बद्दल एवढ्या प्रकर्षाने 2016 मध्ये हा चित्रपट पाहिला तेव्हा जाणवलं ,खूप भावनिकरित्या उथलपुथल करतो हा चित्रपट पण मला या चित्रपटाचा शेवट आवडला होता. नंतर 2019 मध्ये आलेल्या मुक्ता च्या स्माईल प्लिज मध्ये हा विषय हाताळला होता तो तर तरुणपणी झालेल्या अल्झायमर शी संबंधित होता तो विषय अजून अस्वस्थ करणारा पण त्यातलिही पॉझिटीव्हीटी भावली होती. मुक्तानेही अतिशय संवेदनशील पणे ती भूमिका केली होती.
Pages