'लावणी' नावातच लावण्य ! -marathi lavani

छान लेख !
पण चित्रपटा बाहेर प्रत्यक्षात जे लावणी / तमाशाचे कार्यक्रम असतात ते जरा अतीच (?) असतात असे ऐकले आहे.

छोटा पण छान लेख !
महेश वाईट कोणीच नसतं परिस्थिती किंवा पब्लिक त्यांना अती करायला भाग पाडतं . अर्थात अती म्हणजे काही अगदीच वाह्यात वगैरे नसतं. आयटम साँग्स पेक्षा बरचं म्हणायचं.

चांगला धागा

मयी,
चांगला लेख. पण हा विषय खुपच मोठा आहे. यावर पुस्तके आहेत शिवाय मराठी जूने चित्रपटही आहेत.
जुनी नाटके मात्र आता बघता येणार नाहीत.
वर्‍हाडी माणसं, आतून किर्तन वरून तमाशा, होनाजी बाळा या नाटकात उत्तम लावण्या होत्या. स्वरसम्राज्ञी नाटकातही अनेक लावण्या आहेत ( इथं मांडला इश्कबाजीचा, श्रीरंगा सारंगधरा वगैरे, गायिका किर्ती शिलेदार )

बालगंधर्वांचे नाट्यपद, वद जाऊ कुणाला शरण, हेदेखील नेसली पितांबर जरी या लावणीवरच आधारीत आहे.
पेशवाईकालीन लावणी, बैठकीची लावणी असे दर्जेदार कार्यक्रम देखील सादर होत असत.

महेश,
ते सवंग रुप आता आलेय. पुर्वी थोर कलाकार अत्यंत नजाकतीने अदा करत असत. दूरदर्शनवर काही कार्यक्रम झाले होते. लिला गांधींला मी प्रत्यक्ष लावणी सादर करताना बघितलेय.
तश्याही जून्या चित्रपटात ( दादा कोंडके यांच्या पुर्वीच्या ) लिला गांधी, हंसा वाडकर, जयश्री गडकर, जयमाला काळे, संजीवनी बीडकर आदी कलावती उत्तम लावण्या सादर करत असत. नंतरच्या कलावतींनी तो प्रकार सवंग केला.

उषा चव्हाणदेखील दादा कोंडके यांच्या सिनेमापुर्वी उत्तम लावण्या सादर करत असे. ( उदा. सख्यासजणा, ( यात लताच्या लावण्या होत्या, सख्यासजणा नका तुम्ही जाऊ, सजण शिपाई परदेसी ) मुक्काम पोस्ट ढेबेवाडी ( यात बहुतेक तिच्या स्वतःच्या आवाजात लावणी होती. ) )

फक्त सिनेमामधील गाण्यांना त्यातही नटरंग वगैरे मधल्या "लावणी" म्हणू नका. लेखामधले बरेचसे उल्लेख चुकलेले आहेत. लावणीची अदा, गायकी आणी शब्द सगळेच गुंता झालेला आहे. अशा विषयांवर लिहिताना अभ्यास करावाच लागतो. किमान गूगल सर्च तरी.

दिनेश. लावणी हा आधीपासूनच "सवंग" प्रकारात मोडणारा भाग आहे, सवंगता "केवढी" हा ज्याचा त्याचा प्रश्न. लावणी ही प्रामुख्याने "मासेस" साठी होती आणि आहे. अस्सल जत्रेच्या तमाशामधे चालणारे डबल मिनींगचे प्रकार असतात, आणि लोक ते एंजॉय करतात. फार पूर्वी म्हणजे पन्नास साठ वर्षापूर्वीदेखील असेच प्रकार चालत होते. लोकांच्या करमणुकीचा तो एक भाग असल्याने त्यात वावगं वाटण्यासारखं काही नाही.

लावणी लिहिणे अथवा गायकीबद्दल मला फारसं माहित नाही, नृत्याबद्दल मात्र थोडंफार मला माहित आहे तेवढं सांगू शकते.

लावणीचे नृत्यप्रधान, गायकीप्रधान आणि अभिनयप्रधान असे तीन भाग पडतात. अर्थात तिन्ही स्वतंत्र प्रकार नाहीत. ओव्हरलॅप होणारे प्रकार आहेत. लावणी ही कथ्थक बेस्ड असते. लावणीचे पदन्यास कथ्थकचे असतात, मात्र मुद्रा, भाव आणि अभिनय यांवर दाक्षिणात्य नृत्यशैलीचादेखील प्रभाव आहे. "लास्य" रस आणि शृंगारिक रस हा त्यातला प्रमुख भाव. मग त्यामधे हा शृंगार कधी सहजपणे येईल, कधी सूचकपणे, तर कशी अश्लीलपणे तर कधी भडकरीत्या.

जुन्नरी, बालेघाटे, हौद्याची, छकडी असे लावणीचे काही प्रकार आहेत. बैठकीच्या लावणीमधे "गायकी" आणि "अभिनय" महत्त्वाचे तर फडाच्या लावणीमधे नृत्याविष्कार महत्त्वाचा.

>>अस्सल जत्रेच्या तमाशामधे चालणारे डबल मिनींगचे प्रकार असतात, आणि लोक ते एंजॉय करतात.
एकदा सासवड जवळच्या एका गावात तमाशा पहायला मिळाला होता. तुम्ही म्हणता तसे मावशी नावाच्या (बाईचे रूप घेतलेला बाबा) असंख्य दुहेरी अर्थाचे संवाद होते. अगदी दादा कोंडकें यांच्या चित्रपट आणि संवादांप्रमाणे.
तसेच हिंदी गाण्यांच्या चालीवर अनेक मराठी गाणी लावून त्यावर लावणीसारखे नृत्य करणे, इ. पाहिले होते.
अर्थात अगदी पुर्वीसारखे ढोलकी नाही, पण आधुनिक तंत्राचा वापर करून वाद्ये (डीजे यालाच म्हणतात का ?) होती.