मनमोकळं: प्रवेशिका क्र. ६: दिनेशदा

छान दिनेशदा. हे नाटक आम्हाला कॉलेजमधे होते तेव्हपासून आवडीचे आहे.

तेव्हा मी डॉ. काशिनाथ घाणेकरांच्या प्रेमात होते. आशा काळे कधीच आवडली नाही. आणि आशालताचा कधी विचारच केला नाही.

आज तुम्ही दाखवलेली आशालता - कल्याणी आवडली.

दिनेशदा...

अप्रतिम लिहिले आहेत... मी हे नाटक पाहिले आहे. खुप लहान होते आणि त्या काळी मुलांना बरोबर आणु नये अशी तंबी नसायची. त्या मुळे जेंव्हा गडकरी रंगायतन नवे बांधले तेंव्हा ही सगळी चांगली चांगली नाटके दर शनिवारी लागायची. तिकडेच मी हे नाटक पाहिले आहे. नाटक काहीच आठवत नाही, पण मामीचा त्रागा, आणि शेवटची कल्याणी मात्र मनात ठसली आहे. कारण त्या वेळेस स्पॉट लाईट टाकत असत. त्या मुळे तो भकास पणा फारच अंगावर यायचा.

आशालता बाईंनी नेहेमीच अप्रतिम भुमिका केल्या आहेत. ह्या नाटकात टाळ्यांचा राजा काशीनाथ घाणेकर असुनही लक्षात मात्र कल्याणी आणि मामीच रहातात... नंतर महानंदा कादंबरी वाचली. बाबुलच्या मामांचं आणि कल्याणीचं अफेअर, त्यांचा संबंध, सगळं खुप अंगावर आलं.... महनंदावर झालेला सिनेमा मात्र नीराशा करुन गेला. विक्रम गोखलेला काही झेपला नाही बाबुल. आणि शशीकला फारच उपरी वाटली त्या सिनेमात. आशालता बाईंनी का नसेल केली कल्याणी सिनेमात ? फक्त गोव्याचा निसर्ग आणि गाणी मात्र अप्रतिम... फैय्याज ह्या गुणी नटीचं आपण अजिबात चीज करुन घेतलेलं नाही. फुकट घालवली तिला. ह्या सिनेमात तिने खुप सुरेख काम केलय, पण कॅमेरा मात्र तिच्या अंगाखांद्यावरच फिरतो. ती दिसते पण विक्रम गोखले पेक्षा थोराड. त्या मुळे मानु कडेवर घेइल बाबुलला असे सारखे वाटते....

असो.. खुप मस्त आठवण दिलीत

सुंदर लेख. नाटक काही पाहिलेले नाही, पण समजू शकतो की आशालताच्या नुसत्या असण्यानेच कल्याणी कधीच खलनायकी वाटणार नाही.

सुंदर लिहिलेत दिनेशदा.
जयवंत दळवींच्या लेखनातून साकारलेलं गोवा अन कोकणचं शापित सौंदर्य अस्सल अन जिवंत आहे.. कल्पितापेक्षा सत्य विलक्षण असा तो सगळाच विषय.तो अभिनयातून व्यक्त करायला त्याच मातीतून आलेल्या आशालताबाईंइतकं समर्थ कोण असणार ?
या सगळ्यावर लिहून तुम्ही मराठी सारस्वतातला एक अध्याय पुनः जागवला आहे.

मस्त लिहिलं आहेत, दिनेशदा.
नाटक पाहिलं नाही पण वाचताना डोळ्यासमोर उभे राहिले, तुम्ही लिहिलेले प्रसंग.

आभार दोस्तांनो, हे सर्व लिहितांना माझ्या हातात कादंबरी वगैरे काहीच नव्हते. निव्वळ स्मरणातून लिहिलेय.
पण आजही ते सर्व नाटक, अगदी नेपथ्याच्या बारकाव्यासकट लक्षात आहे.
चित्रपटांतील बाह्यचित्रण आणि गाणी सोडल्यास, नाटकच सर्व बाबतीत श्रेष्ठ होते. या नाटकाचे, विद्याधर गोखले यांनी खाजगी चित्रीकरण केले होते, असे आठवतेय. पण ते नंतर कधी प्रकाशित झाले नाही. दूरदर्शनवर त्याचा काही भाग दाखवला होता.

छान लिहील आहेत दिनेशदा

दिनेशदा सुरेख लिहिलंत. नाटक मी पाहिलं नाही. सिनेमा पाहिलाय. त्यात खरंच फैयाजला पाहताना जीव कळवळला होता. तिच्यापेक्षा कल्याणी शशिकला मात्र चांगली दिसली होती. नाटकात आशालताबाईंनी नक्कीच भूमिकेचं सोनं केलं असणार.

संयोजक, माझ्याकडून लिहून घेण्याचे काम तूम्हीच केले आहेत, त्यामूळे या भेटीवर तूमचाच हक्क आहे.

लेख आवडला ..

>> हिंदी चित्रपट (फ़ारुख शेख, मौशुमी चॅटर्जी, शशिकला).

ह्याचं नाव सांगणार का?

मराठी चित्रपट महानंदा हे नाव बरेचदा ऐकलंय आणि त्यात विक्रम गोखले होता हेही आठवतंय .. (त्यातली गाणी फेमस होती का?)

लेख छान आहे. मी सिनेमा नाही पाहिला, नाटक नाही पाहिलं आणि पुस्तक पण नाही वाचलं.
सशल, मागे उभा मंगेश, माझे राणी माझे मोगा ह्यातलीच गाणी ना?

लेख आवडला. नाटक पहायची इच्छा झाली.

छान लिहिलाय लेख.

दिनेशदा, नाटक बघितले नाहिये मी. पण तुमच्या लेखातून आशालता बाईंची छबी उभी केलीत तुम्ही डोळ्यांसमोर.
मस्तच झालाय लेख.

सशल, त्या हिंदी सिनेमाचे नाव पण महानंदा च होते. लताचे छान गाणे होते त्यात.
शूम्पी, हि गाणी त्यातलीच. मागे उभा मंगेश, दोन वेगवेगळ्या चालीत आहे. शिवाय बाई माजो लवताय डावा डोळा ( लता ) पण त्यातलेच.

सुनिधी, नाटक आता कुणी रिवाईव्ह केले तरंच.. बरीच नाटके अशी हरवून गेलीत.

कल्याणीची व्यक्तिरेखा अतिशय सुरेख उकलून दाखवलीयेत, दिनेशदा. मस्त लिहिलंय.

दिनेशदा,

सुंदर लिहीलय... महानंदा वरील नाटक व चित्रपट दोन्ही अप्रतिमच!

छान झालाय लेख

"महानंदा" कादंबरीपेक्षाही 'गुंतता हृदय हे" फार भावले होते, दिनेश. तुम्ही लेखात म्हटल्याप्रमाणे मीदेखील तिन्ही रुपातील 'कल्याणी...मानू...बाबुल' पाहिले आहेत. डॉ.काशिनाथ घाणेकर यांच्या त्या काळातील करिष्म्याचे काय वर्णन करावे? ते नावच तिकिट बारीवर प्रेक्षकांची झुंबड उडविण्यास पुरेसे होते. मूळात 'महानंदा' ची कहाणी जरी शोकांतिकेकडे झुकणारी असली तरी त्यातील हळवेपणा अजिबात दृष्टिआड करून चालण्यासारखा नव्हता हे दळवी आणि नवरे दोघांनाही पटले असणार, म्हणून दमयंतीचा सुखद वावर सर्वानाच भावला {हिंदीतील बाबुल फारुख शेख आणि महानंदा मौशुमी चटर्जी विजोड दिसत असत, पण डॉक्टरांच्यासमोर आशा काळे फारच खुलून दिसल्या....}

आशालता वाबगांवकर गेल्या महिन्यात कोल्हापूरातील एका पुस्तक प्रकाशन समारंभाच्या प्रमुख पाहुण्या होत्या. तो कार्यक्रम संपला आणि त्यांचा पुढील कार्यक्रम सातारा इथे होता, तिकडे जाण्याची तयारी चालू असतानाच तेथील ठेकेदाराचा "किणी टोल नाक्यावर ट्र्क्स अडकून पडल्याने वाहतुकीची प्रचंड कोंडी झाली असल्याने तुम्ही कोल्हापूर सोडू नका....सातार्‍याचा कार्यक्रम रद्द करीत आहोत....". साहजिकच आम्ही संयोजक मित्रांनी आशालतांची शाहू स्मारक भवन गेस्ट हाऊसमध्ये निवासाची सोय केली आणि तिथेच भोजन झाल्यावर गप्पाही तासभर रंगल्या. आशालता हे नाव आणि 'कल्याणी' हा विषय निघणे अपरिहार्यच होता. त्याही मनमोकळेपणाने बोलल्या. आज अगदी २०१३ मध्येही लोकांना आपले 'गुंतता....' मधील काम आवडते, भावते हे ऐकून त्या निश्चित्तच सुखावल्याचे दिसले.

जबरदस्त व्यक्तिरेखा होती 'कल्याणी' म्हणजे..... तुलनाच करायची झाल्यास मी तर नजरेसमोर पेशव्यांच्या 'आनंदीबाई' आणू शकतो. कुळरित, प्रथा महत्वाची मानणारी आणि मानूला बाबुलशी शय्यासोबत करू देणारी कल्याणी 'लग्न' म्हट्ल्यावर भडकते हे तिच्या सामाजिक जडणघडणीशी सुसंगतच असल्याने तिला 'कारस्थानी' म्हणणे मला जड जाते, दिनेश.

तुम्ही लिहिले आहे "कथानकात शोकांतिका होते ती कल्याणीचीच.....". मान्य, पण म्हणून बाबुल आणि महानंदाही त्यानंतर अगदी आरामात जीवन जगले आहेत हे चित्रही नजरेसमोर कदापिही येत नाही. जरूर, दमयंतीचे मुंबईत शिक्षणामुळे कल्याण करण्याचा बाबुल प्रयत्न करील....पण तो कदापिही मानूला विसरू शकत नाही....[रुढार्थाने त्याने लग्न केलेले नाही हे उघडच आहे...] तर दुसरीकडे महानंदाच्या आयुष्याचीही शोकांतिकाच झाली असणार हेही उघडच.... सबब सारासार विचार करता 'महानंदा' हे नाटक/चित्रपट म्हणजे तिन्ही मुख्य पात्रांची शोकांतिकाच म्हणावी लागेल.

अशोक पाटील

सुन्दर लेख...

अशोक, मे पण त्यांना गेल्या भारतभेटीत दादरला बघितले. त्यांच्या चेहर्‍यात काहीच फरक पडलेला नाही.

इतर कलाकारांच्या तुलनेत त्यांनी वेगळी कल्याणी साकार केली हे खरेच, पण त्याकाळच्या प्रथेत एखाद्या स्त्रीला शिक्षण / पिता आणि घर आणि त्या अनुषंगाने प्रतिष्ठा मिळाली, तर ते अप्रुपाचे.
गोव्यात उघडपणे नसले तरी खाजगीत अशा प्रथा आजही पाळल्या जातात. देवळाच्या गाभार्‍यात कुणाला प्रवेश द्यायचा याचे निकष फारच कडक आहेत. ( त्याचा फटका काही गायिकांना पण बसला आहेच. ) एका देखण्या नाट्याभिनेत्रीने दूरदर्शनवर तर थेट सांगितले होते, "आमच्यात लग्न करत नाहीत. "

म्हणून मी तसे लिहिले.

खरं तर अशी प्रथा असणे, ही आपल्या समाजाचीच शोकांतिका आहे.

००

त्यांनी "छिन्न" या नाटकात फार वेगळी भुमिका केली होती. सोबत स्मिता पाटील ( हो स्मिता पाटील ) असे.
पण त्या नाटकाचे फार प्रयोग झाले नाहीत. माझे बघायचे राहिले.