एक्स्पायरी डेट ( भाग पहिला )

एक्स्पायरी डेट

मनोगत

आज ही दीर्घकथा आपल्यासमोर ठेवताना मला आनंद होत आहे. लहानपणी आजीकडून ऐकलेल्या गूढरम्य कथांमधली एक गोष्ट त्यावेळी खूपच अद्भुत वगैरे वाटली तरी पुढे कालौघात मी साफ विसरून गेले. एखाद दुसरी ओळ लक्षात राहिली असेल. त्या गोष्टीमधली मध्यवर्ती कल्पनाही अंधुकच आठवतेय. त्यावरून एक नवंच कथानक मनात उभं राहीलं. त्या मूळ कथेचा या कथेशी संबंध नाही. मात्र, या कथेची एक प्रकारे तीच प्रेरणा असल्याने त्याबद्दल मी माझ्या गोष्टीवेल्हाळ आजीचे आभारच मानायला हवेत ! तिच्या त्या ऋणामधून उतराई होण्याचा हा एक छोटासा प्रयत्न.

प्रकरण एक

खरं तर २०११ सरताना खूप जणांचे आभार मानायचेत. राहूनच गेलेत ते या वेळेस. आभार मानायचे ते मनातच. त्याचा सोहळा नाही करायचा. सोहळा केला कि त्याला बेगडी स्वरूप येतं. छान छान भाषणं ठोकली जातात. प्रत्येक वेळी शब्द खरेच असतील असं नाही. शब्द जसे देखणे असू शकतात तसेच फसवे असू शकतात, मोहवणारे असू शकतात तसेच बनावटीही असू शकतात. खरं तर भावना व्यक्त करायला शब्दच हवेत असं नाही.

प्रेमभराने दाबलेला हात. डोळ्यांतलं पाणी, खाली झुकणारे नेत्र, लज्जेच्या पदराखालचं अवगुंठित हसू, मंद विलगणारे ओठ, विस्फारित किंवा अर्धोन्मिलित नेत्र हे देखील व्यक्त होणंच नाही का ? अव्यक्त संभाषणाचे प्रकार !

हाताच्या वळणा-या मुठी पहायला आवडत नसल्या तरी त्यातून बरंच काही व्यक्त होत असतं. भावनांना लिपी नसते, शब्द नसतात. त्यांची अव्यक्त भाषा असते. म्हणूनच वर्ष सरतांना त्याचा लेखाजोखा मांडताना व्यक्त पेक्षा अव्यक्त पातळीवरच तो जास्त असतो. सिंहावलोकन करण्यातकी मी मोठी नाही. सरत्या वर्षाने काय दिलं, काय चुका झाल्या याची उजळणीही मला करायची नसते. तसं तर रोजच आजच्या दिवसाने काय दिलं हा विचार करता येतोच ना ? पण अशाने जगणं कंटाळवाणं होऊन जाईल अगदी !

आणि पद्धतही पडून गेलेली असते. कुठल्या तरी मुहूर्तावर काळाच्या एककात बसणा-या विशिष्ट कालखंडाचं अवलोकन करायची. माझ्यासाठी असं मागे वळून पाहताना जमेची बाजूच पाहणंच आनंददायी असतं. या जमेच्या बाजूला असतात काही भेटलेली माणसं. काही ना काही देऊन जाणारी.. शेवटी नफा तोटा म्हणजे तरी काय असतं ? माणसांवरच तर अवलंबून असतं सगळं. माणसं न कमावता नफा कमावणं अशक्य नसलं तरी अवघड नक्कीच आहे, आणि कुणाला हवंय अशा पद्धतीने नफ्यात राहणं ?

तर हे आभारप्रदर्शन, अव्यक्त पातळीवरचं. आईबाबांनंतर पहिल्यांदा विचार येतो तो परक्या ठिकाणी सांभाळून घेणा-या शहा दांपत्याचा. माझ्यासारख्या मराठी मुलीला पुण्याहून बोलावून घेऊन स्वतःच्या मुलीसारखं सांभाळणा-या , कडक शिस्त शिकवणा-या आणि मुख्य म्हणजे मराठी लोकांना ठाऊक नसलेला व्यवहार शिकवणा-या शहा दांपत्याचा, शहा काका आणि काकूंचा. इथं त्यांचाच हक्क पहिला नाही का ?

ही झाली ठळक आठवण .. पण रोजच्या जीवनात साध्या साध्या वाटणा-या अनेक गोष्टी असतात.

घरी येणारी मेड सर्वंट, तिचा देखील हक्क असतो आभारावर ... किती जणांना पटेल हे ?

रोजच्या रूटीनमधून रेस्तरॉंमधे जेवायला गेल्यावर हसून स्वागत करणारा, अदबीने विचारपूस करणारा वेटर .. तसं त्याने ऑडर घेतली आणि समोर ताट आणून आपटलं तरी चालण्यासारखं असतंच. पण ती संध्याकाळ माझ्यासाठी स्पेशल बनवण्यात त्याचा केव्हढा मोठा हातभार लागलेला असतो. मला माझी जाणीव करून देणारा, माझा अहं सुखावणारा तो वेटर त्याचे आभार का नाही मानावेत ?

भारतातून केपटाऊनला हवाईप्रवासातून मला ज्याने सुरक्षितपणे पोहोचवलं त्या पायलटचे देखील मला आभार नको का मानायला ? विमान पडलं तर अशी वाटणारी भीती भीतीच राहिली.. आणि मला जगण्याची संधी मिळाली.. ही माझ्यासाठी अनमोल भेट नाही का ?

रोज मला वेळेत कामावर नेऊन सोडणारा आणि घ्यायला येणारा ड्रायव्हर, माझी अर्जंट पत्र वेळेत आणणारा कुरीयर वाला.. आपण सगळ्यांचंच काही ना काही देणं लागत असतो. जो तो त्या ऋणातून उतराई व्हायचा आपल्यापरीने प्रयत्न करीतच असतो. कुणाकुणाला मात्र वाटतं आपण पैसे मोजतो याचे. ज्याचा त्याचा विचार वेगळा. माझेही विचार असेच तर होते कधी काळी. शहाकाकांनी ते जाणीवपूर्वक बदलले. संस्कार केले माझ्यावर आभार मानायचे, आणि आता ते अंगवळणी पडून गेलं. छे, मलाच पटलं ते..

खरं तर या लोकांशिवाय माझ्या आयुष्याला अर्थच नाही. मला माझं आयुष्य हवं तसं जगता यावं म्हणून हे लोक त्यांच्य़ा आयुष्याचा वेळ माझी कामं करण्यात घालवतात. पैसे मिळतात हा भाग वेगळा, पण जेव्हां कामं मन लावून होत असतील तेव्हाच त्याचं कौतुक झालं तर चीज झाल्याची भावना निर्माण होते. त्या भावनेचं मोल पैशात, मूल्यवान भेटीने नाही करता येत.

लोक मला विचारतात, तुझी कामं करायला बघ हे सगळे कसे पळत येतात. चमचे आहेत तुझे.. आम्ही जास्त पैसे देतो म्हटलं तरी टाळाटाळ करतात. काय जादू करतेस तू ?

मी नेहमीप्रमाणे स्मित करून विषय टाळते. मोबदला देतोय ना मग प्रत्येक पैशाचं मोल करून काम करायला लावणा-या माणसांना यंत्र आणि माणूस यातला फरक कसा समजावून सांगावा ? कदाचित म्हणूनच शहा ग्रुपमधला हा माझा विभाग अपेक्षेप्रमाणेच छान चाललाय. शहाअंकल कधीकधी मजेत म्हणतातच.. काय़ गं खिशातून बोनस बिनस तर नाही ना देत ? आणि मी म्हणते.. तुमच्या शिकवणीची जादू आहे सगळी. यावर नेहमीप्रमाणे हशा होतो. चांगला व्यवसाय करायचा तर व्यक्तिमत्वात काही चांगले बदल घडवून आणावे लागतात.

आत्ता खरं तर मला त्याचे आभार मानायचे होते. अगदी मनापासून....

तो खरंच स्पेशल होता. मन दोन वर्ष मागे गेलं.. २००९ साल सरतानाची गोष्ट ! त्याचा तो इंटरव्ह्यु मला आताही आठवत होता.

मला राहुल द्रवीड आवडतो असं त्याने हसून सांगितलं तेव्हाच मला तो आवडला होता. त्याला कामावर घ्यायच पक्क केलं होतं. तो वेगळा होता खराच. इंटरव्ह्यू दरम्यान त्याने राहुल द्रवीड आवडतो असं सांगितल्यावर माझी उत्सुकता वाढली. त्याचं नेमकं काय आवडतं तुला.. या प्रश्नावर त्याच्याच सारख्या डोळ्याला घड्या पाडत तो उत्तरला.. स्वत:च्या मर्यादा ओळखून लक्षाचा पाठलाग करणं..

म्हटलं तर तयारीचं उत्तर आणि म्हटलं तर उस्फूर्त ! पण या उत्तराने त्याने माझ्यासहीत इतर दोघांनाही जिंकून घेतलं होतं. माझ्याकडे सेहवाग होतेच इयर एण्डला हाणामारी करणारे. पण वर्षभर गाफील राहणारे.. आणि शेवटच्या स्लॊग ओव्हर्समधे हाणामारी करून लक्ष गाठणारे. आजवर लक्ष गाठता आलं, फटके व्यवस्थित बसले म्हणून ठीक.. पण शेवटच्या त्या दिवसात येणारं प्रचंड टेण्शन टाळता येण्यासारखं होतं हे समजत होतं. म्हणूनच या राहुल द्रवीडची खूप गरज होती. कधी कधी नुकसान न होऊ देणं हे देखील काहीतरी कमावण्यासारखंच असतं. स्त्रीसुलभ स्वभावानुसार एक पाऊल पुढे टाकतांना मागचं पाऊल सुरक्षित असल्याची खात्री झाल्याशिवाय पुढे जाणं मला आवडतही नव्हतं.

मुलाखत झाल्याबरोबर त्याला ताबडतोब अपॉइण्ट्मेंट लेटर द्यायच्या सूचना जेव्हां मी एचआरडीला दिल्या तेव्हां मायकेल फ्लेचरच्या चेह-यावर आश्चर्य होतं. पोलीस व्हेरिफिकेशन न करताच कंपनीने असं याआधी कुणालाच कामावर ठेवलं नव्हतं आणि बेकायदेशीरही होतं ते. राहुल भारतीय वंशाचा म्हटल्यावर कंपनीचे मालक जरी भारतीय वंशाचे असले तरीही त्याचं व्हेरिफिकेशन होणं गरजेचं होतं. पण पोलीसात चांगल्या ओळखी असल्याने ते नंतर पाहून घेऊ हा विचार मी केला होता. यावर खांदे उडवत आणि भारतीयांच्या कायदे धाब्यावर बसवण्याच्या वृत्तीवर एक झणझणीत कमेण्ट पास करून तो निघून गेला. मायकेल म्हणजे स्पष्टवक्ता होता.

राहुल अगदी नावाप्रमाणेच राहुल निघाला. २०१० या वर्षभराचं लक्ष त्याने स्वत:च छोट्या छोट्या कालखंडात विभागून टाकलं आणि त्याप्रमाणे दोन दोन दिवसांचा रिपोर्ट तो मला आणून द्यायचा. त्याने स्वत:च केलेले ग्राफ्स, त्याच्या भाषेत त्याचा रिक्वायर्ड रन रेट हे पाहून कधी कधी हसायलाही यायचं आणि त्याच वेळी कौतुकही वाटायचं. विनाकारण ऒफीस अवर्सनंतर त्याला थांबून राहीलेलं जसं मी पाहीलं नव्हतं तसंच ऒफीसमधे अळंटळं करतानाही कधीच पाहीलं नव्हतं. ऑफीसमधे असताना त्याच्या चेह-यावर एक प्रकारचं समाधान, या जागेबद्दलची आत्मीयता त्याच्या चेह-यावर स्पष्ट दिसून यायची. जसं काही हे ऑफीस त्याचं स्वतःचंच आहे असं वाटायचं आणि त्याच भावनेतून झोकून देऊन त्याचं काम करणं मला आवडायचं. मॅनेजमेंटशी इतके चांगले संबंध राहूनही इतर सर्वांशी त्याचे चांगले संबंध कसे काय राहत असतील याचं मला आश्चर्य वाटायचं. याबाबत त्याला मी विचारणार होतेच !

तसे सगळ्याच स्टाफशी मी चांगलेच संबंध ठेवून होते. प्रोफेशनल संबंधाचं भान ठेवून किंचित पलिकड झुकलेले. इथं भारतातल्यासारखं वातावरण नव्हतं. आम्ही एकमेकांना नावानेच हाक मारत असू. फक्त काही ज्येष्ठ लोकांचा उल्लेख मात्र आदरयुक्तच होत होता. त्या बाबतीत आम्ही इथल्या लोकांपेक्षा किंचित वेगळे होतो. कधी कधी गेस्ट म्हणून आलेल्या गो-या लोकांच्या ते लक्षात आलं कि त्यांच्या भिवया वर जाऊन ओठ दुमडून घेत ते वॉव करायचे. अर्थात त्यांच्या कौतुकाने हुरळून जायचं नसतं हे शहाकाकांच्या तालमीत तयार होत असलेल्या मला चांगलंच ठाऊक होतं.

राहुलमधे निश्चितच काही तरी वेगळेपणा होता. एकदा त्याच्या संपर्कात आल्यावर त्याच्याबद्दलच विचार करायला तो भाग पाडत होता. कदाचित, यामुळेच असेल पण त्याच्याबद्दल मनात एक कसलीतरी भावना तयार होत होत. ती कसली हे माझं मलाच उमजत नव्हतं. अधून मधून त्याचे रेकॉर्डस तपासायचा मोह व्हायचा तेव्हा काही न काही कारणं सांगून मायकेलला त्याची फाईल पाठवायला सांगायचे तेव्हा तो सरळ तू त्याच्या प्रेमात पडलीस का असं विचारायचा.

त्याच्या आधीच्या एम्प्लॉयरनेही त्याची पाठ थोपटल्याचं त्याचा बायोडाटा सांगत होता. परिमल उद्योग हे नाव वाचल्यासारखं, ऐकल्यासारखं झालं होतं. खरं तर मुलाखतीदरम्यान त्याला विचारायचं होतंच पण इतरांचे प्रश्न सुरू झाले आणि ते राहून गेलं.

कामावर जॊईन झाल्यापासून त्याने सगळ्यांचीच मनं जिंकून घेतली होती. स्वतःबद्दल तो फारसा बोलत नसे पण त्याला बाकिचे इतर सगळे घरी चहाला बोलवत, पार्टीला बोलवत असत. तो मनापासून सर्वांना मदतही करत असे. ऒफीसच्या वेळेनंतर स्टाफची जी काही गेट टूगेदर होत त्यात राहुल मस्ट होत चालला होता.

तशी त्याची अनेकांची मैत्री होती. पण नंदिनीशी त्याची वाढलेली जवळीक मलाही जाणवू लागली होती. हल्ली नंदिनी त्याच्या कामात रस घेताना दिसून यायची. मी तिला अनेकदा तिला तिच्या कामातच लक्ष देण्याबद्दल सुचवलं होतं.

हल्ली दोघेही बाहेर एकत्रच असतात अशी कुणकुण मला लागली होती. कुणाची कुणाशी मैत्री असावी याच्याशी मला काहीच देणंघेणं नव्हतं म्हणा .. पण नंदिनीमुळे राहुलचं त्याच्या कामात दुर्लक्ष होतंय कि काय अशी भीती मला वाटत होती. नंदिनी तशी काही वाईट नव्हती, पण स्वतःकडे इतरांचं लक्ष वेधून घ्यायला तिला आवडायचं हे माझ्या लक्षात आलेलं होतं. मला ते अजिबात आवडत नव्हतं पण तिला तसं मी कधी बोलून दाखवलं नव्हतं.

दिसायलाही ती बरी होती. अर्थात राहुलशी तिची मैत्रीच असण्याची शक्यता होती. ती कशी दिसते हा विचार मी का करावा ? तशीही माझ्यापुढे ती काहीच नव्हती. मला माझ्या रूपाचा सार्थ अभिमान असला तरी कुणाचं लक्ष वेधून घ्यावं, लोकांच्या आकर्षणाचा केंद्रबिंदू असावं असं मला कधीही वाटलं नव्हतं.

पण नंदिनीशी राहुलची वाढत चाललेली जवळीक मला अस्वस्थ का करत होती ? तिच्यापासून त्याने लांब राहण्यातच त्याचं हित आहे असं मला सारखं वाटत होतं. त्याला लवकरच ते कळून येईल असंही मला वाटत होतं. कि हे माझं विशफुल थिंकिंग म्हणावं ?

काहीतरीच ! विशफुल थिंकिंग आणि मी ! काय गरज ?
त्यांच ते दोघं पाहून घेतील. मला काय गरज कुणाच्या वैयक्तिक आयुष्यात डोकावण्याची ? कदाचित नंदिनीसाठी असावं. इथं तिच्याशिवाय मला कोण होतं ? जवळच्या गोष्टी शेअर करण्यासाठी तीच तर एक मैत्रीण होती. कामाच्या तासानंतर आम्ही दोघी खूप चांगल्या मैत्रिणी होतो. त्याच अधिकारातून मी तिला राहुलबद्दल विचारूही शकत होते. पण ती स्वतः काही सांगत नाही तोपर्यंत आपण काहीच बोलायचं नाही असं मी ठरवलं होतं.

म्हणतात ना, आपल्याकडे इतरांचं जास्त लक्ष असतं. आपल्याला जेव्हां असं वाटत असतं कि लोकांच्या काहीच लक्षात आलेलं नाही तेव्हांच त्यांच्या लक्षात सगळं आलेलं असतं. पण दोन कारणांसाठी लोक गप्प बसतात. पहिलं म्हणजे ज्याचं त्याला कळत असल्याने उगीचच स्वतःहून कुणाला सल्ले देऊन अपमान करून घेण्याची कुणाची इच्छा नसते आणि दुसरं म्हणजे लोकांना मनोरंजनासाठी, चघळण्यासाठी काहीतरी कारण हवंच असतं. ते कारणच नाहीसं व्हावं असं त्यांना वाटत नसतं. नंदिनीच्या बाबतीत लोकांचं तिच्याकडे लक्ष असणारच होतं.

त्यातच तिचं हल्ली कामावर लक्ष नव्हतं. असंख्य चुका होत होत्या. माझी चिडचिड वाढली होती त्यामुळेच. ही जर अशाच चुका करत राहिली तर कंपनीला टाळं लावावं लागेल एक दिवस. मी मायकेलला बोलावून घेऊन त्याच्याशी हा प्रॉब्लेम डिस्कस करायचं ठरवलं. जोपर्यंत ते दोघं एकत्र राहतील तोपर्यंत कामात चुका होऊन कंपनीला नुकसान होईल असं मला वाटत होतं त्यासाठी नंदिनीला प्रिटोरिया इथल्या ब्रांचमधे शिफ्ट करावं असा माझा विचार होता. पण माझा अंदाज आणि विचार दोन्हीही मायकेलने खोडून काढले. नंदिनीच्या कामात अशा काही चुका असल्याचंच त्याला मान्य नव्हतं. मी उगीचच तिच्या कामात चुका काढतेय असं त्याचं म्हणणं पडलं. नंदिनी म्हणजे पुरूषमंडळींचा वीक पॉईंट ! ती त्यांच्याशी जरा जास्तच अघळपघळ वागते असं मला वाटत होतं आणि या बाबतीत पुरूष सगळे सारखेच ! पण हे वाक्य मायकेलच्या बाबतीत लागू पडत नव्हतं. तो फटकळ असला तरी खरं तेच बोलायचा. मग समोर नंदिनी असो कि मी ! मला ते मान्यच होतं मात्र आता या क्षणी त्याचे ते बोल मला जिव्हारी लागले.

जसं ते एकत्र दिसत होते तसंच त्यांच्यात बिनसल्याचंही दिसून येऊ लागलं. दोघांच्यात काहीतरी झालं होतं बहुतेक. दोघं हल्ली बोलत देखील नव्हते. अर्थात त्याच्या वागण्या बोलण्यात अजिबात फरक पडला नव्हता मात्र नंदिनीच्या वागण्यात खूपच फरक पडला होता. तिला मला काहीतरी सांगायचं असावं. तिचे डोळे सतत तिला काहीतरी सांगायचंच, खूप महत्वाचं सांगायचंच हे बोलत असायचे. ते कशामुळे विभक्त झाले यापेक्षा ते विभक्त झाले याचं मला समाधान वाटलं होतं. आता तिचं काम समाधानकारक होईल आणि मला माझी जुनी मैत्रीण परत मिळेल असं माझं मन मला सांगत होतं.

झालंही तसंच. नंदिनीला आता मी आणि इतर सगळे जण दिसू लागले होते. माझ्याबरोबरही ती पूर्वीसारखंच व्यवस्थित वागत होती. तिला राहुलबद्दल मला काही सांगायचंय हे मला जाणवत होतं. कदाचित त्यासाठी ती योग्य संधीची वाट बघत असावी. मी तिला विचारायचा अवकाश कि ती सगळं सांगेल याबद्दल मला शंका नव्हती. पण मला का कोण जाणे ती राहुलबद्दल निगेटिव्ह काहीतरी सांगण्याची शक्यता वाटत होती.

झालंही तसंच...

ती त्याच्यात गुरफटली गेली होती याची स्वच्छ कबुली तिने देऊन टाकली. पण ब्रेक अपचं जे कारण तिने दिलं त्याने माझा संयमच सुटला. स्वतःची सफाई देताना एखाद्यावर काय आरोप करावेत याला काही ताळतंत्र ?

कदाचित राहुलने तिचा गैरफायदा घेण्याचा प्रयत्न केला किंवा त्याला काही वाईट सवयी, व्यसने होती असं काहीतरी ती सांगेल हा माझा अंदाज होता. पण तसं काहीच नव्हतं.

नाहीतर कुणी असे आरोप करतं का ? कोण विश्वास ठेवेल अशा गोष्टींवर ? तिने जे काही सांगितलं त्याची मी कधीच कल्पना केली नव्हती. आणि तरीही तिचं महत्वाचं काही सांगायचं राहीलंय असं म्हणणं होतं. मी मात्र रागाने लालबुंद झाले होते. माझा संताप आवरून स्वतःवर मी कशीबशी नियंत्रण ठेवू शकले होते. ऑफीसच्या एका बेस्ट एम्लॉयीबद्दल असं काही ऐकून घ्यायची माझी तयारी नव्हती. या वेळी मात्र मायकेल देखील माझ्याशी सहमत झाला होता.

कदाचित हिनेच काही केलं असावं आणि त्याने साफ नकार दिला असावा.. आणि आता त्याच्याविरूद्ध कुभांड रचत असावी या माझ्या म्हणण्यावर मात्र त्याने फक्त खांदे उडवले आणि हसून निघून गेला.

मी देखील हा विषय डोक्यातून काढून टाकायचं ठरवलं.

पण अचानकच राहुलशी कामाव्यतिरिक्त संबंध ठेवण्याचं इतरांनीही बंद केलं होतं. त्याच्याबद्दल काहीतरी कुजबुज होत होती. कुणी सांगत नव्हतं. कदाचित याच्याबद्दल बोलून माझ्या मनातून उतरायची तयारी नसावी लोकांची. खोदून खोदून विचारूनही काहीच कळलं नव्हतं. नम्रताकडून कळालं त्याप्रमाणे लोकांना त्याच्यापासून कसली तरी भीती वाटत होती हल्ली. त्याला टाळलं जातंय हे लक्षात येत होतं. यामागे नंदिनी असावी का ?

त्याच्या वागण्यात मात्र काही फरक पडलाय असं दिसलं नाही. माझ्या दृष्टीने तो अत्यंत महत्वाचा होता म्हणूनच त्याच्या बाबतीत काय झालंय हे त्याला न विचारता कळालेलं चांगलं होतं. मनात आलं मी याच्य़ाबद्दल काय जाणते ?

त्याने दिलेला पत्ता अस्तित्वात असणार यात शंका नव्हती. पण तो या जगात एकटा कसा ? त्याला कुणीच कसं नाही ? याबद्दल काही सुद्धा विचारलं नव्हतं. छे ! काय गरज ? तो एक बेस्ट एम्प्लॉयी होता आणि कामामध्ये त्याची कसलीच तक्रार नव्हती इतकंच जाणून घेणं पुरेसं नाही का ?

लोकांसाठी तो गूढ होत चालला होता. त्याचवेळी त्य़ाच्याबद्दलचा माझ्या मनातला सॊफ्ट कॉर्नर रूंदावत चालला होता. कदाचित त्याच्या प्रगतीचा इतरांना हेवाही वाटत असावा.. तसंच असणार. जाऊ दे ना, मध्यंतरी असलेली माझी अस्वस्थता नाहीशी झाली होती.

*********

२०१० या वर्षाचा शेवटचा दिवस खूपच आरामात गेला. पहिल्यांदाच !

गेल्या कित्येक वर्षात इयर एण्डला टार्गेट कम्प्लीशन साठी आम्ही धावाधाव करत असू. हे पहिलंच असं वर्ष होतं ज्या वेळी टार्गेट कंप्लीट होऊन फक्त रिपोर्ट्स बघायचं काम चाललं होतं. संध्याकाळी थर्टी फर्स्ट साजरं करता येणार होतं या आनंदात प्रत्येक जण होता. त्या दिवशी मात्र सर्वांनीच राहुलला याचं श्रेय मनापासून दिलं.

------------------------------------------------------------------------------------

प्रकरण दोन

स्टाफबरोबर मालक म्हणून निखळ मैत्रीचे संबंध असावेत कि नाही ? या प्रश्नाची उत्तरं व्यक्तीसापेक्ष येतील. मैत्रीचे संबंध असणं तसं चांगलंच. पण काही जणांना ते धोक्याचं वाटू शकतं तर भारतातल्या जुन्या वळणाच्या मॅनेजमेंट गुरूंना ते पटणार नाही. मात्र आता सगळीकडेच एक प्रकारचं मुक्त वारं वाहत असताना नव्या प्रवाहांची झटकन दखल घेणा-या भारतीय बहुराष्ट्रीय कंपन्यांमधेही कल्चरल चेंज येत चालला आहे.

शहा ग्रुप त्याला अपवाद नव्हताच. उलट, नव्या ट्रेंडसची सुरूवात करण्याचं श्रेय शहा ग्रुपकडं जातं. इथं मालकाला देखील एकेरी हाक मारायची पद्धत असली तरी एक प्रकारचं अलिखित अंतर पाळलं जात होतच. स्टाफबरोबर मैत्री ठेवायची पण ती अशी कि त्यात थोडा अभिनय असला पाहीजे. आपण काही कुणाला फसवत नाही. पण चांगलं घडवण्यासाठी थोडासा अभिनय गरजेचा असतो. ख-या मैत्रीत देखील थोडा अलिप्तपणा हवाच कि. स्वतःचा फायदा करून घेतानाच सर्वांची काळजी असल्याचा अभिनय बेमालूम वठवता येणं, कुठं काय बोलायचं हे भान बाळगणं हे तत्त्वं जोपासलं तरच यशस्वी होता येतं पण हे तत्त्व लक्षात येणार नाही याची काळजी घेता येणं हेच मैत्री टिकवण्याचं रहस्य होय. आणि अभिनय करणं म्हणजे फसवणं नव्हे. जमेल तशी मदत करायचीच कि.. मैत्री देखील ठेवायचीच पण स्वत्व जपून !

मात्र काही लोकांशी खरंच मैत्री निर्माण होणं अपरिहार्य असतं. नंदिनीशी माझी मैत्री समवयीन असल्याने झाली होती. सुरूवातीला नंदिनीबद्दल चमचेगिरी वगैरे बोललं गेलं तरी माझी वागणूक सर्वांशीच चांगली असल्याने कुणाला पुढे त्यात काही खटकलं नाही. कंपनीच्या कामासाठी जेव्हां आम्ही जोहान्सबर्गला जात असू तेव्हां दोघींनीच केलेली धमाल कधीच विसरता येण्यासारखी नव्हती. ख-या अर्थाने आमच्या दोघींत मैत्र निर्माण झालं होतं .

आता मात्र नकळत नंदिनीची जागा राहुल घेत होता. मात्र राहुलशी होत असलेली मैत्री ब-याच जणांना पसंत नव्हती. असं का बर व्हावं ? राहुल आणि मी.. एक तरूण आणि एक तरुणी. मैत्रीचं नातं असू शकतंच ना ?

नेमके इथे या नात्याला बरेचसे पदर होते. मी निव्वळ एक तरुणी, एक अविवाहीत तरुणी नव्हते तर मालकीण होते त्यांची आणि मालकिणीबरोबर एका एम्प्लॉयीची घनिष्ट मैत्री हा बातमीचा, चर्चेचा विषय असू शकतो आणि म्हणूनच मनात उलटसुलट विचारांचं काहूर माजलं होतं. अर्थात लोकांच्या बोलण्याचा किती विचार करावा याचा निर्णय आपला आपणच करायचा असतो.

३१ डिसेंबरला त्याने जेव्हा वर्षाचा रिपोर्ट दिला तेव्हा त्यात माझं खरचच लक्ष नव्हतं. त्याने केलंय म्हटल्यावर ते ठीकच असणार होतं. मी त्याच्य़ाशी इतर गप्पा मारण्यावर भर दिला. अनेक वेळा चाळलेल्या त्याच्या रेकॉर्डमधून दरम्यान तो एकटाच असल्याचं माहीत होतंच पण इतर डिटेल्स माहीत नव्हते. मुलाखतीच्या वेळी विचारावेसे वाटले नसले तरी आता मात्र उत्सुकता वाटू लागली होती.

मी त्याला थर्टी फर्स्टच्या पार्टीचं आमंत्रण दिलं. थोडंसं धाडसच म्हटलं तर हे. भारतीय उच्चायुक्तांच्या बंगल्यात द. आफ्रिकेतल्या भारतियांसाठी ही पार्टी होती. प्रिटोरियाहून मिसेस शहांची मोठी बहीण येणार होती तिचं येणं कॆन्सल झालेलं मला माहीत होतंच. तिच्य़ा पासवर याला अ‍ॅडजस्ट करण्यासाठी एक फोन करणं आवश्यक होतं. पण मनात धाकधुक होतीच.

हा येईल का ?

पण तो चटकन हो म्हणाला आणि मला बरं वाटलं.. हे असं का व्हावं ? नाही म्हणायचा त्याला हक्क होताच कि ! मात्र मी हे विचार लागलीच झटकून टाकले.

संध्याकाळी साडेचारच्या दरम्यान तो माझ्याकडे आला तेव्हां माझंच आवरून झालेलं नव्हतं. मी शहांकाकांची आणि त्याची ओळख करून दिली. शहाकाकांपर्यंत पोहोचलेला स्टाफपैकी तो काही पहिलाच नव्हता. स्टाफच्या लोकांशी संबंध कसे ठेवावेत हे शहाकाकांकडून शिकायला मिळायचं. येणा-याला आत्मियता दाखवत, तोंडभरून स्वागत करण्याची त्यांची पद्धत त्यांच्याबद्दलचं दडपण कमी करायला मदत करायची. आपल्याला खुद्द मि. शहा इतकं महत्व देतात या जाणिवेने देखील त्यांना बरं वाटत असे. आणि समोरच्याला जिंकून घेत मधूनच कामाशी संबंधित एखादा परिक्षा घेणारा प्रश्न विचारून आणि डोळ्यात रोखून पाहत उत्तराची अपेक्षा ठेवण्याच्या त्यांच्या स्टाईलने हे आपले मालक आहेत ही जाणीवही राहत असे. एका मर्यादेत लोकांना खूष ठेवतानाच कुणाला डोक्यावर बसवायचं आणि कुणाला नाही हे त्यांच्यापेक्षा जास्त कुणाला कळणार म्हणा !

धंदा म्हटलं कि माणसं हाताळायचं कौशल्य अंगी बाणवावं लागतं !

पण अर्थातच मी त्य़ांना वेळोवेळी राहुलबद्दल अपडेट केलेलं असल्याने मनापासून तोंडभरून त्याचं स्वागत केलं. या ३१ डिसेंबरचे रिपोर्टस शहाकाकांना राहुलमधे रस घेण्यासाठी पुरेसे होते.

त्याला शहाकाकांकडे बसायला सांगून मी तयार झाले तेव्हा तासभर उलटून गेला होता. सहा वाजता आम्ही सगळे पार्टीला निघालो तेव्हां मी सुबोधची, त्यांच्या मुलाची, ओपन फेरारी कार घेतली. याचा अर्थ मी काका काकूंबरोबर जाणार नव्हते ! काकूंच्या डोळ्यात उमटलेली आश्चर्याची झलक माझ्या नजरेतून सुटली नाही. नंतर त्यांच्याशी बोलता येणार होतं. उलट काकूंचं कौतुकच वाटलं मला. त्यांना मनातच हसत मी कार बाहेर काढली आणि राहुलला शेजारी बसायची खूण केली तेव्हां काकू खिडकीतून मलाच बघताहेत हे पाहण्यासाठी मला वळून पहायची काहीच गरज नव्हती.

आत्ता तरी सेंट्रल केपटाऊन पासून उच्चायुक्तांच्या घराकडे जाताना फेरारीचा ड्राईव्ह मला एंजॉय करायचा होता. ओपन फेरारी भन्नाट पळत होती. टाऊनमधून जवळच्या रस्त्याने जाणं शक्य असताना मी कार उगाचच गोल्डन एकर मॉलवरून व्हिक्टोरिया वॉटरफ्रंटला घेतली. तिथं दहा पंधरा मिनिटं रेंगाळून झाल्यावर समुद्रालगतच्या रस्त्याने केपटाऊन स्टेडियमच्या दिशेने गाडी घेतली. दोनच दिवसांपूर्वी स्टेडियमच्या बाहेर भरणा-या फ्ली मार्केटमधून एक लाकडाची मूर्ती मी विकत घेतली होती. या अशा वस्तू घेण्यासाठी प्ली मार्केटमधल्या त्या काळ्या बाईकडे मी नेहमी यायचे आणि ती तिच्याकडच्या विशेष वस्तू मला उत्साहाने दाखवायची. काही काही वस्तू तर खास माझ्यासाठी असत.

उजवीकडे समुदाचं दर्शन होत होतं. मावळतीच्या तांबुस छटांनी आसमंत व्यापला होता. केप टाऊन हे जगातल्या विंडी प्लेसेस पैकी एक. काही वेळा वारं इतकं भन्नाट सुटायचं कि चटकन कशाचा तरी आधार घेऊन उभं रहावं लागायचं. विशेषतं समुद्रालगतच्या भागात. आत्ता मात्र खोडसाळ वा-याने माझे केस उडत होते. तासभर खपून सेट केलेल्या हेअरस्टाईलचं पोहोचेपर्यंत काय होणार होतं कुणास ठाऊक ! पण का कोण जाणे या कशाचीच मला आत्ता फिकीर नव्हती.

रस्त्याने सजवलेल्या ओपन ट्रकवर वाद्यं वाजवत आणि गाणी म्हणत तरूण तरूणींचा एक ग्रुप चालला होता. माईक स्पीकर्स मुळे त्यांचा आवाज लांबपर्यंत जात होता. न्यू इयरची गाणी म्हणत दिसेल त्याला पाहून ते चित्कारतही होते आणि शुभेच्छा देत होते. मला कार थांबवायची खूण करून त्यांच्यापैकी एकाने फूल आणून दिलं. मी थँक्स म्हणेपर्यंत तो गेलाही.

हा प्रवास संपूच नये असं वाटत होतं. दोघांपैकी कुणीही बोलत नव्हतं. आमच्या दोघांत शांतता नांदत होती. मी त्याच्याकडे हसून पाहीलं. मूक संभाषण !!

तो ही हसला आणि मावळतीच्या सूर्याकडे एकटक बघु लागला. मला रागच आला क्षणभर .. पण त्यानेच विचारलं ..

" सूर्योदयापेक्षा सूर्यास्त जास्त सुंदर असतो नाही ? "

पश्चिमेला रंगांची उधळण झाली होती. काळपट गुलाबी, चाफ्यासारखा धम्मक पिवळा आणि अस्ताकडे लालबुंद बिंब समुद्रात डुंबत असतानाचं दृश्य ! वर्षाच्या शेवटच्या सूर्यास्ताचे फोटो घेत मी उत्तरादाखल हो म्हणून टाकलं. गप्पांना सुरूवात तर झाली होती. त्याच्या आवडीनिवडी, छंद, वेळ घालवण्याची साधनं यावर मी त्याला बोलतं केलं. पहिल्यांदाच ऑफीसव्यतिरिक्त इतर विषयांवर आम्ही बोलत होतो. खरं तर मला बरंच काही बोलायचं होतं त्याच्याशी. पण इतक्यातच उच्चायुक्तांचं घर आलं आणि हा प्रवास संपला.

इथं इतरही देशांच्या वकिलातीतल्या अधिका-यांची घरं असल्याने सिक्युरिटी होती. हिरव्यागार वनराईने परिसर सजलेला होता आणि आतमधे वीस पंचवीस एकरभर जागेत पसरलेले प्रशस्त बंगले..खूपच देखणा भाग होता हा.

श्री हरविंदर सिह, भारतीय उच्चायुक्त अशी नेमप्लेट असलेल्या गेटमधून सुरक्षाविषयक सोपस्कार पार पाडून आम्ही आत शिरलो तेव्हां पार्टीला सुरूवात होत होती.

अंधार पडायला सुरूवात झालीच होती. पांढ-या शुभ्र दुमजली ब्रिटीश बंगलीला छान रोषणाई केलेली होती. बंगलीच्या बाजूला उभारलेल्या कनातीतून मागच्या हिरवळीवर प्रवेश करता येत होता. विस्तीर्ण अशा जागेत कुंपणापर्यंत हिरवळ होती आणि हिरवळ संपते तिथे उंच झाडं होती त्यापलिकडे जॊगिंग ट्रॆक. हिरवळीच्या एका कोप-यात शुभ्र रंगाचा भव्य शामियाना उभारला होता. त्याच्या रोषणाईसाठी केलेला समया आणि मेणबत्त्यांचा वापर अतिशय कलात्मक वाटत होता. मेणबत्ती लवंडली तर पेट घेऊ नये ही काळजी घेण्यात आलेली होती. हिरवळीवर स्नॆक्स घेऊन गौरवर्णिय ब्रिटीश मुली लाल गणवेशात फिरत होत्या. आपल्या सेवेत गोरे राबताहेत ही जाणीव भारतीय मनाला कुठंतरी सुखावून जाणारी, अन्यायाचं परिमार्जन करणारी वाटते. माझ्याच कल्पनेचं मला हसू आलं.

शोभा गुंर्टू यांच्या ठुमरीचे बोल मंद आवाजात हिरवळीवर दरवळत होते. संपूर्ण देह दागिन्यांनी झाकलेल्या आणि झकपक पोषाख केलेल्या भारतीय वंशाच्या बायकांमधे मीच काय ती एकटी साधी होते. गळ्यात फक्त एक हि-याचं पेडंट आणि क्वचितच नेसली जाणारी काळी साडी ! इतर सर्व ठरवून आल्यासारखे शुभ्रवस्त्रधारी दिसत होते. ड्रेसकोड वगैरे अशा काही सूचना होत्या का ? एक शंका मनात येऊन गेली. कारण माझ्य़ासारखे ऒड वन आऊट जवळ जवळ नव्हतेच. तसं असेल तर उगीचच ओशाळल्यासारखं होणार होतं. पण तसं काहीच नव्हतं हे आपलं चौकशीअंती समजलं.

राहुल एंजॉय करतोय असं वाटत नव्हतं. तो काहीच खात नाही याचं आश्चर्य नाही वाटलं. बुजला असण्याची शक्यता होती. पण किमान ड्रिंक्स, सॊफ्ट ड्रिंक्स तरी.. ? काहीच कसं नाही !

तो कुठल्याच पार्टीत कधीच काही खातपीत नाही अशी कुणीतरी आगाऊपणे पुरवलेली माहिती मला आता अचानक आठवली. अरे.. म्हणजे याला इथं आणून चूक तर नाही केली ?

तसंही मला खरंच त्या पार्टीत इंटरेस्ट होता का ?

कि मी त्याला बोलवण्यासाठी एक निमित्त म्हणून या पार्टीचा उपयोग केला होता. छे ! एकटेपणामुळं विचारदेखील असंबद्ध होतात. एकटेपणा ? माझ्या मनात आलं. आजपर्यंत कधी असा विचार नव्हता केला.
माझे विचार असंबद्ध होते का खरंच ?

तासभर दिसेल त्याला भेटून तोंड भरून हसायचा आणि विचारपूस करायचा प्रकार चालला. मग पंजाबी मंडळींनी माईकचा ताबा घेतला आणि वातावरण पंजाबी होऊन गेलं. दलेर मेहंदीच्या सीडीजची फरमाईश झाली आणि स्टेजवर सामूहिक नृत्याचा कार्यक्रम सुरू झाला. माईकवरून आवाहन करून नृत्यासाठी बोलावलं जात होतं. गुजराथी मंड्ळींनी या प्रकाराकडे साफ दुर्लक्ष करून तिथेच बिझनेसच्या गप्पा सुरू केल्या. मी शहाकाकांकडून आलेली असल्याने मला त्यांच्या सर्कलचा भाग असणे गरजेचे होते. पलिकडे महाराष्ट्रीयन मंडळी बसली होती. मराठी लोक इतक्या मोठ्या संख्येने इथं असल्याचं पहिल्यांदाच कळत होतं. मी काही फॆमिलीजच्या स्वत:हून ओळखी करून घेतल्या.

या दरम्यान राहुल एकटा एकटा फिरत होता. मी ओळखीच्या लोकांमधून स्वतःची सुटका करून घेऊन त्याच्याजवळ गेले आणि आम्ही हिरवळीवर आलो.

"कशी वाटली पार्टी राहुल? "

"हम्म. पार्टीसारखी पार्टी "

" का रे ? आवडत नाही का हे वातावरण?"

" आवडीनिवडीचा प्रश्नच नाही यात "

" हम्म... काय रे, तू मनाविरूद्ध तर नाही ना आलास ? "

" छे ! तसं काहीच नाही. मी कधीच मनाविरूद्ध वागत नाही. रादर तसा प्रसंगच येत नाही. काय मनासारखं आणि काय मनाविरूद्ध.. याला काही अर्थ आहे का ? "

" म्हणजे ? "

" जे घडत असतं ते घडणारच असतं , नाही का ? "

" हम्म. खरंय "

ऒफीसच्या बाहेर त्याला अशी पहिल्यांदाच भेटत असल्याने कदाचित त्याच्यामधे अवघडलेपण असावं असं मला वाटलं. त्याला जितका खुलवायचा प्रयत्न करत होते तितका तो तुटक उत्तरं देत होता. दु:ख, आनंद अशा कुठल्याही भावनांचा त्याला स्पर्श होतोय असं वाटतच नव्हतं. हा काही नेमून दिलेलं काम करणारा रोबो तर नाही ना ?

मनातल्या या विचारांचं मला पुन्हा एकदा हसू आलं. ते रोखतानच त्याने माझ्या डोळ्यात रोखून पाहत विचारलं,

"काय झालं ?"
"कुठे काय ?"
" तू हसलीस ना .."
" अच्छा..ते होय ! असंच आपलं "
"हम्म.. कामाव्यतिरिक्त मी काहीच बोलत नाही. हाच विचार करत असशील ना ?"
त्याच्या प्रश्नाने नाही म्हटलं तरी आश्चर्य वाटलंच. याला मनातलं कळतं कि काय ?

"........................................ "

" तुझ्या मनात काय चाललंय हे मला कळतंय ! "

आता मात्र मी दचकलेच. हा योगायोग असणे शक्यच नाही. मनात संशयाची पाल चुकचुकली. मन इशारे देत असतं नाही कित्येकदा ?

मी काहीच बोलले नाही.

" ? "

" मनातले विचार कसे कळू शकतात कुणाला ?"

" त्यात काय, काहीच अशक्यही नाही ! "

आता पहिल्यांदाच त्याच्या चेह-यावर हसू होतं.

फेस रीडिंग ! कदाचित माझ्या चेह-यावरचे भाव इतके बोलके असावेत कि त्याला ते स्पष्ट वाचता आले असले पाहीजेत. या कलेत काही लोक मास्टर असतात. फक्त त्यांच्याबाबतीत इतकंच असतं कि त्यांच्या मनात काय चाललंय हे ते दुस-याला कळू देत नाहीत.

हा उगाच गूढ वगैरे बनायला बघत होता का ?

" मी कुणाला दाखवण्यासाठी काही करत नाही. "

अरे देवा ! याला खरंच ऐकू येतं कि काय ? मी काय विचाराने याच्याबरोबर आले आणि हे काय घडत होतं.. संभाषण कुठल्या दिशेने चाललं होतं. काहीतरी वेग़ळं घडत होतं आणि मन त्याबद्दल वेगाने सूचना देत होतं.

आपल्या मनातलं कुणाला कळू शकतं ? विचार ऐकू येऊ शकतात ?

कर्णपिशाच्च..!!

ऐकलं होतं बरेचदा. पण मन तिकडे ओढ घेत असतानाही कधी विश्वास ठेवला नाही. आईचा प्रचंड विश्वास आणि बाबा संपूर्ण नास्तिक अशा गोंधळात दोन्ही संस्कार मनावर झाले होते. त्यामुळंच बुद्धीला जे पटत नसे ते मनाला मात्र शंभर टक्के पटायचं.

" बरं मग सांग बरं शहांकाकांच्या मनात काय चाललंय ते ? "

" ते नाराज आहेत तुझ्यावर. मला इथं आणलंस म्हणून..."

माझ्या चेह-यावरचे रंग उडालेले मला आरशाशिवाय साफ दिसत होते. याला याबाबतीत आणखी काही विचारायला नको म्हणून मी विषय बदलत राहीले.

लॉनवरून त्याला सिंगसाहेबांच्या बंगल्यात आणलं.

"तुला माहीतै ? आजच मिस्टर सिंगांच्या बाळाचा पहिला वाढदिवस देखील आहे. "
"अच्छा !"
" चल आपण तिकडे जाऊयात "

विषय बदलत मी म्हणाले.

आम्ही दोघेही बाळाला शुभेच्छा देणा-यांच्या रांगेत येऊन थांबलो . पन्नासेक वर्षांपूर्वीचं बांधकाम असलेला तो बंगला दगडी बांधकामाचा उत्कृष्ट नमुना होता. रोमन स्थापत्यशास्त्राचा उपयोग जागोजागी केलेला आढळत होता. अशा वास्तूत आत प्रवेश करताना व्हरांड्यापासूनच सिंगसाहेबांच्या कलासक्त मनाचा प्रत्यय येत होता. व्हरांड्याच्या उंच भिंतींना इटालियन पेंटींग्ज आणि विविध प्रकारच्या डेकोरेटेव्ह लँम्प्सने शोभा आणली होती. इथून हॉलचा बराचसा भाग दिसत होता. हॉलची प्रकाशयोजना आणि वॉल पेंटींग अगदी मनमोहक होतं.

एका पाळण्यात बाळाला ठेवलं होतं. अगदी मोजक्या लोकांनाच बाळाजवळ जाऊ देण्यात येत होतं. इतर सर्व निमंत्रित मिस्टर आणि मिसेस सिंगांना हस्तांदोलन करून शुभेच्छा देत होते. परदेशातील उच्चायुक्त म्हणजे काही साधी असामी नव्हे ! मी ही हस्तांदोलन करून सटकण्याच्या विचारात असतानाच सिंगसाहेबांनी चक्क माझ्या खांद्यावर हात ठेवला आणि मिसेस सिंगांशी ओळख करून दिली. एकदाच अन्नपूर्णामधे झालेली भेट त्यांच्या चांगलीच लक्षात राहिली होती. कदाचित शहाकाकांचा करिष्मा असावा..

मिसेस सिंग मला आस्थेनं बाळाकडे घेऊन गेल्या..

खूपच गोड होतं बाळ. पंजाब्यांची बाळं असतात तसंच गुटगुटीत आणि वर्णाने लालबुंद होतं. मी राहुलकडे वळून म्हटलं..

" कसलं क्युट आहे ना बाळ ? "

" छान आहे "

" अलेले काय ले शोन्या ... " म्हणत मी त्याला उचलून घेतलं.

राहुलच्या हाती द्यायचा प्रयत्न केला त्यावर ब-याचशा मुलांसारखंच त्याने बाळाला घ्यायचं टाळलं. पण माझ्याजवळ येऊन त्याने बाळाच्या गालाला हात लावला. आम्ही त्याचे कोडकौतुक करत असतानाचा बाळाने टॅहॅ केलं तसं कावरीबावरी होऊन मी आजूबाजूला पाहीलं. तशी त्याची आया झटकन त्याला घ्यायला आली.

"काळजी नका करू मॅडम. डायपर लावलाय त्याला "

मी त्यावर प्रसन्न हसले. त्याला पाळण्यात घातल्यावर पुन्हा एकदा त्याला खेळवून राहुलकडे वळले. तो बाळाच्या चेह-याकडे पाहत होता. चेहरा आक्रसलेला होता. त्याला काहीतरी होत होतं बहुतेक. पण माझ्या ते लक्षात न येऊन मी आपल्याच नादात असल्यासारखी बोलत राहीले

" लकी ना आजच्या दिवशी त्याचा वाढदिवस आहे ते ? "

" हम्म... त्यात आनंदून जाण्यासारखं काय आहे ? " चेहरा वेडावाकडा करत तो उत्तरला. बोलताना त्याला खूप कष्ट होत असावेत. त्याची नजर मात्र बाळाच्या चेह-याकडे एकटक रोखलेली होती. अशी नजर मी यापूर्वी कधीच पाहिली नव्हती.

" म्हणजे ?" मी त्याचा अंदाज घेत विचारलं.

" म्हणजे काय म्हणजे.."

" वाढदिवस हे आनंदाचं कारण असू शकत नाही का ?"

" हम्म .. मात्र हे कारण दरवर्षी असलं पाहीजे. "

" म्हणजे ?" मी पुन्हा गोंधळून जाऊन विचारलं.

" पुढचा वाढदिवस हे बाळ पाहणार नाही "

" अरे काय बोलतोहेस तू... ! शुद्धीवर आहेस का ? "

मी जवळजवळ किंचाळतच होते.. त्याचा परिणाम इतकाच झाला कि आजूबाजूच्य़ा लोकांचं लक्ष आमच्याकडे वेधलं गेलं...!

" मी पूर्ण शुद्धीत आहे आणि खरं तेच सांगतोय. मिस्टर सिंगांचं बाळ फारतर आणखी दोन दिवस जगेल. त्याची एक्स्पायरी डेट दोन दिवसांवर आलेली आहे..... "

मी मटकन खालीच बसले.

त्याचं शेवटचं वाक्य ब-याच जणांनी ऐकलं होतं आणि त्याचा अर्थ हळूहळू त्याम्च्या ध्यानात येऊन तिथं आता भीषण शांतता पसरली होती. वातावरणात झपाट्याने बदल होत चालला होता. मिसेस सिंग झटकन बाळाला घेऊन दिसेनाशा झाल्या. चारही बाजूंना शांतता गिळंकृत करत होती. काहीच क्षण ...पण अगदी मेल्याहून मेल्यासारखं वाटायला लागलं होतं. हळू हळू दबक्या आवाजात कुजबूज सुरू झाली. जणू काही सगळ्या नजरा मलाच खायला उठल्या होत्या. राहुल हा माझा गेस्ट होता त्यामुळं त्याच्य़ा वर्तनाची जबाबदारी माझी होती. शहाकाका खाली मान घालून बसलेले पाहीले आणि माझा धीरच खचला. काकूंकडे पाहण्याची हिंमतच झाली नाही.

माझा मूड ऒफ झाला होता. पार्टीत थांबण्याला कसलाच अर्थ नव्हता. ही चर्चा आज ना उद्या सिंगसाहेबांच्या कानावर जाणार होती आणि मग शहाकाका... विचारच नको वाटत होते सगळे.

घरी जावं म्हटलं तर राहुलला सोडण्याची जबाबदारीही माझीच होती. एका क्षणात दुनिया किती उलटीपालटी झाली होती. मघाचा तो उत्साह... संपूर्ण मावळलेला होता. आता त्याचा सहवासही नको होता मला.

पण त्याला सोडून जाणंही शक्य नव्हतं. काहीही झालं तरी इतक्या लांब त्याला मीच घेऊन आले होते. रात्रीच्या या वेळी त्याला या भागातून ट्रान्स्पोर्ट तरी मिळेल का ? त्याला खूण करावी म्हणून आजूबाजूला पाहीलं तर तो कुठेच नव्हता. शामियान्यात पाहीलं, हिरवळीवर सर्वत्र फिरले, झाडांच्या मागेही जाऊन पाहीलं. पण तो सापडला नाही.

शेवटी बाहेर आले. रस्त्याच्या या टोकापासून त्या टोकापर्यंत सर्वत्र पाहीलं. मोबाईलही लागत नव्हता. शेवटी वैतागून कार स्टार्ट केली आणि घराच्या दिशेने निघाले.. गेला उडत !

थर्टी फर्स्टच्या मूडचा अगदी विचका झाला होता.....

क्रमशः
------------------------------------------------------------------------------------