महिकावतीची बखर - भाग ११ : आद्य महाराष्ट्रिक ...

म्हणजे मराठी लोक व्यापारात नव्हतेच का ? जुन्नर/पैठण आधी भागातून, नाणेघाटमार्गे व्यापार चालला होता, तो कुणाचा ?

छान माहिती. ह्या नाग लोकांचा उत्तरपूर्वेतील नाग लोकांशी काही संबंध होता का?

नागवंशीय लोक समूहाने कोकणात वस्त्या करत होते. आर्यादी भाषा बोलणारे जे लोक उत्तरेकडून आले त्यांचा नागांशी झालेल्या शरीर संबंधातून आजचे जे 'मराठे' ते उदयास आले.

>>> हे नाग वंशीय लोक कोठुन आले होते .
.
मुळातच ह्या आर्यन इन्व्हॅजन थियरीचा परत अभ्यास करायला हवा ....फारच फ्लॉज आहेत तीत .
.

नाणेघाटावर सातवाहनांची सत्ता होती>>> सातवाहन मराठीच होते ना ? आपला शालिवाहन मराठीच होता ना ???

सेनापती, छान अभ्यास करून माहिती दिली आहेस!
बा द सातोस्करांनी गोव्याच्या इतिहासाचा अभ्यास करताना साहजिकच महाराष्ट्राच्या इतिहासाचा अभ्यास केला. त्यांच्या म्हणण्याप्रमाणे इतिहासपूर्व कालात महाराष्ट्रात निबिड अरण्य होतं. तिथे पहिली वस्ती करणारे प्रोटो-ऑस्ट्रेलाईड वंशाचे लोक होते. मग नाग-कोल-मुंड लोक आले असावेत. याचं कारण म्हणजे कोंकणी भाषेत या कोल मुंडांच्या भाषेचे काही अवशेष अजून आहेत. या कोल शब्दापासून 'कूळ' 'कोळी' वगैरे शब्द आले. त्यांच्या (सातोसकरांच्या) म्हणण्याप्रमाणे ईशान्येकडच्या नाग लोकांशी हे नाग संबंधित होते. छोटा नागपूर पठारावरून हे सगळ्या भारतभर पसरले असावेत अशी एक विचारधारा आहे. त्यांच्या पूजा अर्चनेच्या पद्धतींशी साधर्म्य दाखवणार्‍या पद्धती जसे की वारूळांची, धरित्रीची पूजा करणे अजूनही आपल्या गावोगावी टिकून आहेत.

मग आर्य आले. अगस्ती आणि परशुरमाच्या कथा हेच सागतात. आर्यांनी त्या मूळ रहिवाशांना आणि त्यांच्या दैवताना आपल्या राहणीत सामावून घेतले. आर्य लढवय्ये होते पण त्यानी मूळ रहिवाशांचा नाश केला नाही. द्रविड लोक हे दक्षिण भारतातच वस्ती करून होते. त्यांची संस्कृती स्वतंत्रपणे वाढली. या सगळ्या संस्कृतींचा थोडाफार तरी संघर्ष झालाच असेल, पण रेड इंडियन्सचं झालं तसं भारतात कोणाचंही झालं नाही. सगळ्या वंशांच्या लोकांचं मिश्रण मुख्यतः महाराष्ट्र् आणि काही प्रमाणात कर्नाटकात बघायला मिळतं. मराठी लोकांची शारीरिक ठेवण आर्य आणि प्रोटो ऑस्ट्रेलॉईड्स या दोन्हींची वैशिष्ट्य दाखवणारी दिसते.

पुढचा क्रम तू दिल्याप्रमाणेच सातोसकरांनी ठरवला आहे. महाराष्ट्रिक म्हणजेच महरट्ट. यांचे पूर्वज रट्ट लोक. या लोकांच्या बोलीवरूनच 'मराठे' आणि 'मराठी' ही लोकांची आणि भाषेची नावे आली असं म्हणतात.
यानंतर सातवाहन, मौर्य यांच्या सत्ता येऊन गेल्या. मग यादव, शिलाहार, चालुक्य इ. या सगळ्यांची राज्यं कोकण आणि गोव्यात असल्याचं सिद्ध करणारे शिलालेख आणि पट्ट कोकण आणि गोव्यात सापडले आहेत.

ही माहिती मी आठवणीने लिहिते आहे. काही राहिलं असेल किंवा चुकलं असेल तर सावकाशीने परत एकदा तपासून लिहीन!

senapati, vipu vachali attach
maza comp crash zalay. Tewha online paratale kee uttare dein

लोकहो,
राजवाडेंनी जेव्हा हे सगळं लिहिलं तेव्हा महाराष्ट्राच्या इतिहासपूर्व कालाबद्दल आपल्याला काहीही पुरावा माहित नव्हता आणि म्हणून विविध वंशाच्या लोकांचे स्थलांतर, आपापसातल्या लढाया वगैरे तर्क तेव्हा केले जात (राजारामशास्त्री भागवतही वाचा).
या नागवंश वगैरे तर्काला कुठलाही पुरावा नाही. स्वातंत्र्योत्तर काळातील पुरातत्वीय संशोधनामुळे आता महाराष्ट्राचा वसाहतींचा इतिहास जवळजवळ सलगपणे साडेचार-चार हजार वर्षे मागे जातो. (त्यावरच/ पौराणिक मते महाराष्ट्रेतिहासाच्या उगमाविषयीच्या मताचं पुरातत्वीय दृष्ट्या खंडन करण्यासाठीच मी महाराष्ट्राचा आदिम इतिहास हा लेख लिहिला होता). त्याच्याही आधी प्रागैतिहासिक मानवाचे अस्तित्व इथे होतेच.
शिवाय आता जैविक वंश (biological race) ही संकल्पना अ‍ॅन्थ्रोपॉलॉजी या विद्याशाखेने जवळपास रद्दबातलच ठरवली आहे म्हणा ना! मग उरला तर्क वेगवेगळ्या जमाती, टोळ्या, मानवसमूह यांचे स्थलांतर वगैरेचा. तर पुरातत्वाला असा कुठलाही पुरावा सापडत नाहीये अजूनतरी. आणि भाषा आणि मानवसमूह हे कायमच एकास एक अशा गुणोत्तरात नसतात. समूह बदलतात, भाषा संक्रमित होत असतात, वेगवेगळ्या समूहांत स्वीकारल्या जातात, इ. इ.
शिवाय आपण ज्यांना आज आदिवासी जमाती म्हणून ओळखतो त्या इतिहासाच्या पूर्वीपासून आदिवासीच आहेत असा आपला एक समज असतो. तेही खरं नाही. आदिवासी आणि अ‍ॅबॉरिजिन्स यांच्यात फरक आहे. आजच्या आदिवासी जमाती या कधी काळी स्थायी शेतकर्‍यांचे समूह होते अशीही शक्यता असू शकते. महाराष्ट्राच्या इतिहासात मानवसमूहांनी एका उपजीविकेकडून दुसर्‍या उपजीविका पद्धतीत, किंवा भटक्या जीवनाकडून अर्ध भटक्या किंवा स्थायी किंवा उलट अशीही स्थलांतरं केलेली दिसतात.(यावर सुमित गुहांचं environment and enthnicity नावाचं एक खूप इंटरेस्टिंग पुस्तक आहे ते वाचा)
उदा: कातकरी हे पहिल्यापासून याच नावाने प्राचीन काळापासून ओळखले जायचे असं काही नाहीये. तसा पुरावा कुठे नाहीये. शिवाय राजवाड्यांनी मांडलेली सगळी गृहितकं/ व्युत्पत्ती ग्राह्य धरता येत नाहीत. बर्‍याचशा ओढूनताणून आहेत. तेव्हा कोण कुठून आलं वगैरे तपासणं पुराव्याशिवाय अशक्य आहे. शिवाय प्राचीन आणि मध्ययुगीने भारतात अशी लोकसमूहांची स्थलांतरं असंख्य वेळा घडली आहेत. आताही घडतात. त्याची तपशीलवार नोंद कशी असेल? तेव्हा ती सगळी शोधून काढून कुणात किती प्रमाणात काय मिसळण झाली हे कळणं कदापिही संभव नाही! त्यामुळे राजवाडे, सातोस्कर, डिकसळकर, इ. अनेक थोर आणि विद्वान संशोधकांची यासंबंधीची विधानंही स्वीकारता येत नाहीत.

सातवाहन काळात (इ.स पूर्व पहिलं शतक ते इ.स. चं तिसरं शतक) आपल्याला पहिला पुरावा मिळतो तो महारठि या स्थानिक कुळाचा. सातवाहन राणी नागणिका ही महारठिंची कन्या होती. सातवाहन इथले का आंध्रातले यावरून लई मारामार्‍या आहेत. कुठलेही असले तरी पेनिन्सुलर इंडियातले म्हणजे दक्षिणापथातले हे नक्की. (या कुलात शालिवाहन नावाचा कुठलाही राजा नव्हता) त्यांनी महारठिंशी सोयरिक करून राज्य बळकट केले असावे असा संशोधकांचा कयास आहे. पण त्याबरोबरच त्यांनी त्यांचे स्पर्धक गुजरात-उत्तर दख्खन मधील क्षत्रप राजे यांच्याशीही सोयरिक केली होती असा शिलालेखीय पुरावा उपलब्ध आहे.

महाराष्ट्राची इतिहासाची कालरेखा उद्या टाकेन. वरचे कालखंड जसेच्या तसे ग्राह्य धरू नयेत.

जुने मराठे- नवे मराठे असंही काही नाहीये. ती जुनी राजकुळं होती. ज्यांचे वंशज आजच्या मराठा जातीचे भाग आहेत. पण मराठा जातीची उत्पत्तीही इतकी सरळसोट/ लिनीअर नाही. त्यात अनेक कुलसमूह एकत्र येऊन मध्ययुगात एक समाजविभाग म्हणून उदयाला आलेत (रजपूतांसारखेच पण रजपूतांशी यांचा संबंध नाही दिसत)

आर्य समूहाचा आणि या आद्य कुलांचा दूरान्वयानेही परस्पर संबंध नाही. सातवाहन आणि वैदिक आर्यांमधे किमान हजार वर्षांचं अंतर आहे. आर्यन इन्व्हेजन थिअरी ही डेड थिअरी आहे. फक्त पोलेमिक्स करणारी लोकं ह्यावर टिप्पणी करत रहातात. पुरातत्व आणि प्राचीन इतिहासाच्या संशोधकांसाठी ही जुन्या जमान्यातली/ बासनात गुंडाळून ठेवलेली थिअरी आहे. पण तो स्वतंत्र विषय आहे आणि मला विषयांतर करायची इच्छा नाहीये.

राजवाड्यांना जाऊन आता शंभरावर जास्त वर्षं उलटली. त्यानंतर इतिहास आणि पुरातत्वाच्या अभ्यासाने गगनभरार्‍या घेतल्या आहेत. तेव्हा राजवाडे जे लिहितात ते तसंच्या तसं स्वीकारार्ह नाहीच नाही. त्याने राजवाड्यांचं मोठेपण लेशभरही कमी होत नाही. ते मोठेपण आहे त्यांच्या विचारपद्धतीत, त्यांच्या कार्यपद्धतीत, त्यांच्या अफाट आकलनशक्तीत, त्यांना असलेल्या इतिहाससंशोधनाच्या दूरगामी दृष्टीत (व्हिजन फॉर द डिसिप्लिन) आणि उभं आयुष्य या खटाटोपामागे, अस्सल साधनं गोळा करण्यासाठी अविश्रांत परिश्रम करण्यात!

तेव्हा राजवाड्यांचे (आणि नंतरच्या विद्वान संशोधकांचेही) लेखन प्रत्येक ओळीगणिक शिरोधार्य न मानता त्यांनी दाखवलेल्या संशोधनाच्या वाटांवरून चालायचा प्रयत्न करूयात. आणि त्यांच्याइतका त्याग न करता पण निदान थोडे कष्ट घेऊन या विद्याशाखांकडे चांगले विद्यार्थी कसे जातील याचा प्रयत्न करूयात. तीच त्यांची खरी आठवण जपणे ठरेल.

वरदा , वरील पोस्ट आवडली !!

वरदा | 20 February, 2012 - 23:38

महाराष्ट्राची इतिहासाची कालरेखा उद्या टाकेन.

सहा महिने होत आले लवकर वेळात वेळ काढून लिहा. वाट पहात आहे!

सेनापति ...अतिशय छान लेख माला...... अजुन असे काहि लिहिले असेल तर जरुर कलवा.............

वरदा | 20 February, 2012 - 23:38

महाराष्ट्राची इतिहासाची कालरेखा उद्या टाकेन.
सहा महिने होत आले Happy लवकर वेळात वेळ काढून लिहा. वाट पहात आहे!>>>>

वाट पाह्तोय

अतिशय छान लेख माला

आजून वाचायला आवडेल यावर, आपण अनपेक्षितरीत्या लेखमाला खंडित झाली.. कृपया कुणाकडे आणखीं माहिती अथवा संदर्भ साहित्य असल्यास माहिती पुरवावी ... @वरदा