मंथन

श्रावण आला की, सणवारांची गडबड सुरू होते. राखीपौर्णिमा, गौरी-गणपती, नवरात्र, दसरा-दिवाळी सगळे एका पाठोपाठ हातात हात घालूनच येतात. कपडा-लत्ता, दागदागिने, गोडधोड यांची रेलचेल सुरू होते. कितीही काटकसरी गृहिणी असली तरी या दिवसांत हात सैल सोडण्यावाचून गत्यंतर नसते. पाहुणे-रावळे तसेच सणानिमित्त आलेल्या सुट्टीचे बोट धरून केलेले पर्यटन, सगळीकडे पैसा पाण्यासारखा खर्च होतो. खर्चाला कुठे कात्री लावावी तेच कळत नाही.

अशा वेळी दोन-तीन वर्षांपुर्वीचा एक प्रसंग डोळ्यासमोर आल्याशिवाय राहत नाही.

गणपती जाऊन नवरात्र दोन दिवसांवर आले होते. पावसाची रीपरीप चालू होती. सगळा बाजार चिखलाने गरगटलेला होता. अशा चिखलात पोते टाकून एक बाई घटासाठी लागणार्‍या टोपल्या विकत होती. चिखलातल्या पटकूरावरच तिचे दोन-तीन वर्षाचे मूल झोपलेले होते. त्याच्या अंगातोंडावर माशा घणघणत होत्या. दुसरं तान्हं मूल तिच्या फाटक्या पदराखाली होते.

दोन सधन कुटुंबातल्या बायका तिच्याशी टोपल्यांच्या भावावरून घासाघीस करीत होत्या. " पाच रूपयांना जरी एक टोपली असली तरी आम्ही दोन टोपल्या घेत आहोत म्हणून दोन रुपये कमी कर " असा काहीतरी वाद चालला होता. टोपलीवाली गयावया करून " मला परवडत नाही, ताई " म्हणत होती. पण त्या बायका आठ रुपये तिच्या हातावर ठेऊन टोपल्या घेऊन जाऊ लागल्या. बिचारी दोन रुपयांसाठी मांडीवरचे मूल खाली टाकून त्यांच्या मागे धावत गेली. त्या हिसक्याने तिची दोन्ही मुले भेदरून उठली व रडू लागली. तेव्हा कुठे त्या दोघींनी उरलेले दोन रुपये दिले.

असे प्रसंग नेहमी घडत असतात. सोनाराकडे गेले तर हजारो रुपयांचे बिल एक रुपयाही कमी न करता दिले जाते. हॉटेलमध्ये बील दिल्यानंतर प्लेटमध्ये उरलेले पैसे उचलणेही कमीपणाचे वाटते. पण समाजात ज्यांना खरोखरच गरज असते त्यांना मात्र नागवले जाते.

वास्तविक सण समारंभ, व्रतवैकल्ये यांचे आयोजन करताना संपत्तीचे मंथन व्हावे. वरच्या स्तरातील संपत्तीचा ओघ ताळागाळापर्यंत पोहचावा. भुकेल्याच्या मुखी घास पडावा. कष्टकरी हातांना काम मिळावे. हाच दृष्टीकोन आपल्या पूर्वजांचा असावा. पण प्रत्यक्षात उलटेच चित्र समाजात दिसते.