नंदा आणि तिच्या काही कविता

नंदा माझ्याकडे कामाला येत असे. सकाळी सात वाजता न चुकता बेल वाजायची आणि ही आत यायची. काल माझ्याघरुन गेल्यापासुन आज येईपर्यंत मधल्या वेळात जे जे काही तिच्या आयुष्यात घडले, तो सगळा पाढा माझ्यासमोर वाचल्याशिवाय ती कामाला हातही लावत नसे.

मी ब्रश करत असेल तर ती लगेच चहा टाकणार, मी चहा केलेला असेल तर ही गरम करुन तो घेणार. मी स्वयंपाक करे पर्यंत तिथेच बघत उभी रहाणार आणि मी करत असलेली भाजी, तिच्या पध्दतीने केल्यास कशी जास्त चवदार होईल हे मला पटवुन देण्याचा प्रयत्न करणार.

मी माझे बाकीचे आवरे पर्यंत ही पेपर वाचणार. मी नाष्टा करत असताना मी आधिच वाचलेल्या पेपर मधल्या बातम्या मला ऐकवणार. तु पण खाउन घे म्हंटले तर नेहमीचे ठेरलेले उत्तर, 'चुलतीने डबा केलता, आत्ताच भाजी-चपाती खाउन आले', किंवा 'चहा चपाती खाउन आले', किंवा काही, किंवा काही. पण ही मुलगी कधिच काहीच खात नसे.

मी ऑफीस ला गेले की ही घरातल्या कामाला सुरुवात करत असे. तिचे दुसरे काम ११ वाजता असायचे. मधले दोन तास घरी जाउन येण्यापेक्षा मी तीला माझ्याच घरी बसुन पेपर वाचणे, TV बघणे असे काहीही करण्याची परवानगी दिली होती. पण याबरोबरच ती माझी उद्याची भाजी निवडुन - चिरुन ठेवणे वगैरे तीची जबाबदारी नसलेली कामे ही करत असे. मुळातच कामसु / कष्टाळु स्वभाव, स्वच्छतेची - निटनेटके पणाची आवड आणि लहानवयातच परिस्थितीने आलेला पोक्त पणा, त्यामुळे सतत हातात काम असायचे नंदाच्या.

थोड्याच दिवसात, स्वभावाने चांगली - साधी - प्रामाणीक आणि काम चोख करणारी असे काहीसे तिच्याबद्दल माझे मत तयार झाले.

एक दिवस सकाळीच मी गाणी लावली होती. बेल वाजली तेंव्हा 'मी राधीका..' चालु होते. ही आत आली आणि आल्या-आल्या चालु असलेली ओळ ऐकुन म्हणली 'मला माहीती आहे, हे अंकली टिकेकर च गाण आहे राधा-कृष्णाच, जरा आवाज मोठा करा'. मी थक्कच झाले.

ज्या वातावरणात, ज्या वस्तीत नंदा रहात होती, त्याचे वर्णन मी तिच्याकडुन अनेक वेळा ऐकले होते. त्यामुळे नुकत्याच आलेल्या हिंदी चित्रपटातले गाणे तीच्या ओळखीचे असु शकते, या पलिकडे काही अपेक्शीत असुच शकत नव्हते.

एक दिवस आल्या-आल्या बातमी दिली, 'काल मला रस्त्यात एक पुस्तक सापडले, एका माणसाचे गाडीवरुन पडले, खुप हाका मारल्या, पण तो गेलाच'.
'कालच्या काल ३० पान वाचली. एकदम आवडले, आता मागायला आला तर देणार नाही' - नंदा.

'कसले पुस्तक आहे' - मी

'माझा बाप अन मी' - नंदा

'अरे वा, छान पुस्तक आहे, पुर्ण वाच नक्की. नरेंद्र जाधवांच पुस्तक आहे ते' - मी

'माहीती आहे मला तो दाढीवाला, आमच्याच जातीचा आहे, विद्यापीठात सत्कार केला की आम्ही त्याचा' - नंदा.

हळुहळु करत पुस्तक मात्र तिने पुर्ण वाचले. आणि त्यांच्या जातीच्या दाढीवाल्याला छान जमले आहे अशी प्रतीक्रिया पण दिली.

असेच एकदा, आदल्या दिवशी आबचौ मधुन आणलेली पुस्तके सोफ्यावर तशीच होती ती तीने घेतली आणि चाळत होती, त्यात एखादे कवितांचे पण होते. वाचता-वाचता एकदम मला म्हणाली, 'हे काही खास नाही, मला नाही आवडले. माझे आवडते कवी सांगु का, कुसुमाग्रज.' मग ताबडतोब कुसुमाग्रजांची एक कविता म्हणुन दाखवली. मी पुन्हा एकदा थक्क. पुढे म्हणाली, 'मला पण येतात कविता, मी विचारले म्हणजे काय, तर म्हणाली, 'माझ्या स्वताच्या कविता आहेत'.

'अरे वा, एखादी म्हणुन तरी दाखव' - मी

आईचा चेहराही आठवणार नाही इतक्या लहान वयात जिला आई सोडुन गेली, ती नंदा मला तीची कविता म्हणुन दाखवत होती आणि मी दोन्ही डोळ्यातुन गळणारे पाणी थांबवुच शकत नव्हते.

१.मे महिन्याची दुपार

जाई फुलासारखी नाजुक पोर
घेउन निघाली बापाला भाकर
गिरणीचा भोंगा आत्ता होईल
दमलेला बाप फाटकात येईल
उशिर झाला म्हणून रागवेल काय
झप-झप चाललेत नाजुक पाय.

घरचे सगळेच तिनेच केले
आजारी आईला औषध दिले
धाकट्या भावाची घेतली शिकवणी
पाठच्या भईनीची घातली वेणी
येईल तसा शिजवला भात
तापलेल्या तव्याने पोळले हात
तरीपण डोळ्यात पाणी नाही
आईचीच आज ती होती आई
डोळेभरुन पाहत होती माय
झप-झप चाललेत नाजुक पाय.

माथ्यावरी उन, पायाखाली उन
परिस्थितीचे मनात उन
निखार्‍यात तापलेल्या धरणी माय
पोरीचे पाऊल कमळाचे हाय
तिच्यापावलाखाली चंदन हो
माथ्यावरच्या सुर्या चंद्रमा हो
अरे तिच्या डोळ्यातली भिती पहा
घड्याळा थोडेसे मागे रहा
बापासाठी लेक ओढीने जाय
झप-झप चाललेत नाजुक पाय.

तिच्या कवितेतुन थोडे सावरल्यावर मी थोडी चौकशी केली, किती कविता आहेत, कुठे आहेत ... उत्तर मिळाले, 'खुप केल्या होत्या पण आता काय आठवत नाही'. यावर मी तीला, अजुनही करत जा, आणि TV बघत बसण्यापेक्षा सगळ्या कविता आठवुन लिहुन ठेव, असा सल्ला दिला. त्याचा परिणाम म्हणुन ही कविता कायमची माझ्या डायरीत तिच्याच हस्ताक्षरात आली.

एकदा आल्या-आल्या म्हणाली, 'काल मी एका गुलछबुवर कविता केली आहे ती ऐका, खुप हसाल'. मी विचारले, 'कोण गुलछबु ?', 'आहे आमच्या वस्तीत एक, रिकामा फिरत असतो मेला' - नंदा.

मी काही खुप हसले वगैरे नाही कविता ऐकुन, पण ती मात्र खुप खुश होती तिच्या या नविन कवितेवर.

२.मोरुची मावशी

काढुन दाढी मीशी
फिरतोय गुल हौशी
बघुन ह्याला सारे
म्हणत्याती मोरुची मावशी

बाई-बाई हा मेकअप करी
मर्द गडी हा आहे जरी
कानात ह्याने घातल्या रिंगा
बोलताच भाउ ह्यो दावतोय इंगा
जिन्स याची टाईट अशी
उर्मीला मातोंडकर घालते जशी
अरे बघुन तुला सारे म्हणत्याती
आली बघा मोरुची मावशी.

चौथ्या मजल्यावर ती एका लहान मुलीला सांभाळत असे, एकदा लहान मुलीची आजी आली असताना नंदाने आजीवरच एक कविता केली.

३.भोपळा

एक होती आजी
शोधीत होती भाजी

परसात होता भोपळा
वेलीवर झोपला

आजीला हवासा वाटला
हळुच देठ काढला

घरात आली आजी
भोपळ्याची केली भाजी

भाजी घेतली ताटात
भोपळा गेला पोटात

अत्यंत चांगली स्मरण शक्ती, एखाद्या साहित्यीकाच्या घरी जन्माला आल्या सारख्या आवडी-निवडी, चांगल्या-वाईटाची समज. अशा किती गोष्टी होत्या नंदाकडे, ज्या मला नेहमीच चकीत करुन टाकायच्या.