माझी भाताची सुगी

टपोर्‍या भरलेल्या भाताच्या लोंब्या उभ्या पातीला पेलवेनाश्या झाल्या आणि दाण्यांसह पानंही सोन्यागत पिवळी पडायला लागली, म्हणजे समजायचे की आता भात काढणीला आले आहे.

मग गडी जमवून भातकापणीला सुरुवात होते. भातकापणी म्हणजे भाताची रोपं अगदी मुळालगत कापायची.

कापत कापत पुढे सरकू तसे नीट जुळवून जागोजागी त्याचे ढीग करत जायचे. हे ढीग म्हणजे 'यंगा'.

ही कापणी सुरू झाली, म्हणजे गावातली बलुती आपला आपला हिस्सा मागायला येतात.

सगळे वावर (वावर म्हणजे शेताचा मशागतीखालचा तुकडा) कापून झाले, म्हणजे या यंगा उचलून झोडपणीसाठी खळ्यावर आणल्या जातात. जवळपास खळे नसेल तर तिथेच शेजारी खाट टाकून त्यावर झोडपणी केली जाते.

झोडपणीत काही सगळेच्या सगळे दाणे रोपापासून झडत नाहीत. मग बैलांच्या मळणीसाठी हा पाचोळा खळ्यात आणला जातो. खळे म्हणजे शेतातच पंचवीस-तीस फूट व्यासाची चोपून, सारवून, टणक केलेली जमीन. खळ्यात मधोमध एक मजबूत खुंटा रोवलेला असतो. तो तिवडा. या मळणीसाठी तिवड्याभोवती हा पाचोळा जमिनीवर पसरायचा. खुंट्याला मजबूत दोर बांधून त्या दोराला तिवड्यापासून परीघापर्यंत बैल / गायी / म्हशी ओळीत बांधायच्या. आणि तिवड्याभोवती गोल गोल हाकायच्या. त्यांच्या पायाच्या तुडवण्याने उरलेसुरले सगळे दाणे मोकळे होतात. ते झाले की हा पाचोळा खळ्यातून बाजूला काढायचा आणि दुसरा पाचोळ्याचा नवा घाणा मळणीसाठी घालायचा.

मळणीनंतर भाताची वाढवणी होते. वाढवणी म्हणजे भात सुपात भरून वार्‍याच्या झोतात उंचावरून हळूहळू खाली सोडायचे. असे केल्यामुळे भातातला सगळा पाचोळा/कस्पटं वार्‍याने उडून जातात. खाली स्वच्छ भाताची रास उरते. मग या राशी उन्हं लागण्यासाठी खळ्यात पसरून वाळवणं घातली जातात.

मळणीत निघालेला सगळा पाचोळा नीट गोळा करून तोही वाळवायचा. आणि गंजी रचून ठेवायचा. हीच गुरांची उन्हाळ्यातली वैरण.

हे झाल्यावर लगोलग रब्बी पिकांची पेरणी सुरू करावी लागते. भात काढलेल्या वावरांची नांगरट करायची.

पुढे नांगर जाईल तसा मागून त्या तासात बियाणे सोडत जायचे.

आता यवडं काम करूनशान भूक लागली? दमला जणू?

हा हा हा
काय हार्कत न्हाय.
थतं गंजीवर न्ह्यारीची भाकरी ठेवलीय बगा...

आन् थतंच तळाला पानी बी हाय प्याया. लय नासधूस करू नगा पान्याची. हां... हुन द्या सावका ऽऽ स..