तू इस तरह से मेरी जिंदगी में शामिल है।

दुनिया जिसे कहते हैं, जादूका खिलौना है
मिल जाये तो मिट्टी है, खो जाये तो सोना है’

किती साधेसरळ उत्तर आहे माणसाच्या मनात माजणाऱ्या गोंधळाचे! ‘जे मिळाले नाही तेच महत्वाचे वाटत राहणे हा मानवी स्वभाव, आणि हवे ते मिळाले की संपली त्याची आस. हीच ती
मृगतृष्णा! हरणाला लांबवर पाणी असल्याचा भास आणि मोठ्या कष्टाने तिथे पोहोचले कि ते गायब होउन पुन्हा दूरवर परत ते पाणी दिसू लागते ते मृगजळ. तसेच मानवी जीवनाचे आहे असं हा शायर सांगतोय. शायर आहेत निदा फाजली. जे मिळाले ती माती आणि जे मिळाले नाही ते सोने! निदा फाजली हे टोपण नाव मुक्तदा हसन यांचं. उर्दू शायरीतली वजनदार असामी. माती आणि सोन्याची गोष्ट त्यांच्या आयुष्यात ही घडली.

ग्वाल्हेरच्या राणी लक्ष्मीबाई कॉलेजमध्ये ते शिकायचे. त्यांच्याच वर्गातल्या विद्यार्थिनी वर त्यांचा जीव जडला आणि तिच्यासाठीच रोज कॉलेजला जायचे. त्यांची ना कधी भेट झाली ना कधी संवाद. अन् एके दिवशी कॉलेजच्या नोटीस बोर्ड वर त्यांनी वाचलं. _“कुमारी टंडनका एक्सिडेंट हुवा हैं और अब वो नही रही.”_

या घटनेनंतर मुक्तदा उदास आणि अबोल झाले. एके दिवशी संत सूरदास यांच्या भजनाच्या ओळी त्यांच्या कानावर पडल्या. ‘मधुबन तुम क्यौं रहत हरे? बिरह बियोग स्यामसुंदरके ठाढ़े क्यौं न जरे?’ ( कृष्णाच्या विरहात उदास झालेली राधा फुलांच्या बागेत झाडांना म्हणते आहे " तू अजून हिरवीगार कशी? कृष्णाच्या विरहात तू जळाली कशी नाहीस?) . हे ऐकल्यावर निदा फाजली यांना अव्यक्त प्रेम म्हणजे काय ते कळाले. सूरदास यांचे सर्व साहित्य त्यांनी वाचले. या संताची हृदयाला भिडणारी भाषा त्यांच्या शायरीत आली आणि सोबत आले तत्वज्ञानही.

" दुनिया जिसे कहते हैं, जादूका खिलौना है"
" मिल जाये तो मिट्टी है, खो जाये तो सोना है’"
जगजीत आणि चित्रा सिंग यांनी ही गझल लोकप्रिय केली.

या गझलेतील पुढचे कडवे निसर्गातील एक साधे निरीक्षण पण शायर आशयघन अश्या दोन ओळी निर्माण करतो:

‘बरसातका बादल तो, दीवाना है, क्या जाने
किस राहसे बचना है,किस छतको भिगोना है’
भर पावसात ज्यांचे छत कोरडेच राहिले ते ही ओळ ऐकून नियती मुकाटपणे स्वीकारायला हवी अशी स्वतःला समजूत घालतात.

‘ग़म हो कि ख़ुशी दोनों, कुछ देरके साथी हैं
फिर रस्ताही रस्ता है, हँसना है न रोना है’
ह्या ओळी म्हणजे मानवी जीवनाच्या क्षणभंगुरतेचे सुंदर वर्णन.

‘आवारा मिज़ाजीने फैला दिया आंगनको
आकाशकी चादर है, धरतीका बिछौना है’
संत कबीरदासजींचे भजन आहे, ‘मन लागो यार फकिरीमे.’* तोच मूड व्यक्त करणा-या निदाजींच्या या ओळी.

कॉलेजातल्या त्या अव्यक्त प्रेमाबद्दल त्यांनी लिहिलं होतं:

‘तू इस तरहसे मेरी ज़िंदगीमें शामिल है
जहाँ भी जाऊँ ये लगता है, तेरी महफ़िल है.’

तेरे बगैर जहाँ में कोई कमी सी थी
भटक रही थी जवानी अंधेरी राहों में
सुकून दिल को मिला आ के तेरी बाहों में
मैं एक खोई हुई मौज हूँ तू साहिल है
जहाँ भी जाऊँ ये लगता है, तेरी महफ़िल है

ये आसमान, ये बादल, ये रास्ते, ये हवा,
हर एक चीज़ है, अपनी जगह ठिकानेपे,
कई दिनोंसे शिकायत नहीं ज़मानेसे,
ये ज़िंदगी है सफ़र, तू सफ़रकी मंज़िल है,
जहाँ भी जाऊ, ये लगता हैं तेरी महफ़िल है।

आणि शब्दांवर प्रभुत्व असलेला, मोजक्या शब्दात आशय मांडणारा हा शायर एका शे'रमध्ये म्हणतो-

" धूपमें निकलो, घटाओंमें नहाकर देखो
ज़िंदगी क्या है किताबोंको हटाकर देखो"

आपल्याला हे पावसात भिजायला आणि उन्हात फिरायला जमायला लागलं की समजावं
आयुष्य शब्दांच्या पलीकडले आहे.