वक्त नें किया, क्या हसीं सितम - कैफ़ी आझ़मी

मस्त लिहला आहेस टवाळ

चांगला लिहिला आहे. शबानाचा उल्लेख टाळता आला असता.

मस्त....

सुरेख लिहिलं आहेस टवाळशेठ.....

खासच....
शबानाच्या बाबतीत दिनेशदांशी सहमत. कारण जरी त्यांची मुलगी असली तरी कैफ़ी आझमी आणि शबाना आझमी ही दोन्ही पुर्णत: वेगळी व्यक्तिमत्वे आहेत, एकमेकांना कुठेही क्रॉस न होणारी !
सद्ध्या जागा राखून ठेवतोय...
लिहीन लवकरच ....

मला वाटतं सचीनदेवांचे संगीत असलेला 'बुझदिल' हा कैफींचा पहिला चित्रपट असावा. या चित्रापासुन त्यांनी आपल्या गीतलेखनाच्या कारकिर्दीला सुरुवात केली. मुळात स्वभावाने पक्के कम्युनिस्ट असलेले कैफ़ी मला वाटते फ़क्त जगण्यासाठी चार पैसे कमावण्यासाठी नाईलाजानेच चित्रपट गीतलेखनाकडे वळले असावेत.

तलत नायक असलेल्या ’लालारुख’ या चित्रपटातदेखील त्यांची दोन गाणी होती बहुदा. त्यातले खय्यामने संगीत दिलेले (चित्रपट आपटला तरी) . ’है कली कली के लब पर’ हे गाणे खुप पसंत केले गेले होते तेव्हा.
’आखरी खत’ मधलं "मेरे चंदा, मेरे नन्हे’ आठवतय? कैफ़ी वॉज अ‍ॅट हिज बेस्ट इन दॅट साँग...
वर दिलेल्या यादीतलं पाचवं गाणं ' बहारो , मेरा जीवन भी सवारो' देखील 'आखरी खत' मधलंच आहे, 'आखरी दाव' नव्हे. याच चित्रपटातलं 'और कुछ देर ठहर, और कुछ देर न जा' हे गाणं खय्याम आणि रफीने दिलेल्या अप्रतिम गाण्यांपैकी अगदी वरच्या रांगेतल्या काही गाण्यात मोडतं.
कैफीजी, चेतन आनंद आणि मदनमोहन या त्रयीने दिलेले हकीकत, हसते जख्म आणि हीर रांझा म्हणजे तर कळस होता. 'हसते जख्म' मधली 'आज सोचा तो आंसु भर आये' आणि 'बेताब दिल की तमन्ना यही है' ही लताने गायलेली कैफींची गाणी कोणी विसरु शकणार आहे का?
'परवाना' मधलं मदनमोहनने केलेलं 'जिस दिन से मैने तुमको देखा है', तसेच 'कागज के फुल' मधल्या 'बिछडे सभी बारी बारी' या कैफींच्या गाण्याचा समावेश केल्याशिवाय 'रफीसाहेबांच्या उत्कृष्ट गाण्यांची यादी पुरी होवु शकते का?
गीता दत्तने अजरामर केलेलं 'वक्त ने किया क्या हसी सितम'..........
आणि अर्थातच कैफीजी आणि मदनमोहन या द्वयीचं वर दिलेलं 'बावर्ची' मधलं "तुम बिन जीवन कैसा जीवन" हे गानं. 'भिन्न षडज्' रागातलं हे गाणं माझं प्रचंड आवडतं गाणं आहे.
अजुनही आठवेल तसे लिहीत राहीनच...
तोपर्यंत तात्पुरती टँप्लीज

अलीकडच्या काळातली "अर्थ" ची गाणीही त्यांचीच होती.>>> हा असा एका वाक्यात संपवायचा विषय आहे?
'इक जरा हाथ बढा दे तो पकड ले दामन,
उसके सीने में समा जाए हमारी धडकन,
इतनी कुरबत है तो फिर फासला इतना क्यूं है?'

टवाळ,
माझ्या वाचनातून हे सुटले बहुतेक, किंवा आठ्वत नाहीये. काय झाले होते शेवटी शेवटी?

गाणी सुंदरच. धन्यवाद आठवण काढल्याबद्दल.
त्यांनी काम केलेला तो दंगलींवरचा चित्रपट आठ्वतो का कुणाला. मयुरी कानगो होती त्यात. छान होता तोही. काय नाव बरं.. नसीम?

अलीकडच्या काळातली "अर्थ" ची गाणीही त्यांचीच होती.>>> हा असा एका वाक्यात संपवायचा विषय आहे?
'इक जरा हाथ बढा दे तो पकड ले दामन,
उसके सीने में समा जाए हमारी धडकन,
इतनी कुरबत है तो फिर फासला इतना क्यूं है?'
>>>+१.

'अनुपमा' मधलं कैफींचं अजुन एक आवडतं गाणं..

या दिल की सुनो दुनियावालो, या मुझको युंही चुप रहने दो..
मैं गम को खुशी कैसे कहदुं , जो कहते है उनको कहने दो.

मस्त लेख
हंसते जख्म मधलं लताचं 'आज सोचा तो आंसू भर आये' आठवतय.
'दिल की नाजूक रगें टूटती है
याद ईतना भी कोई ना आये'
आपण फक्त ऐकून मान डोलवायची, कान तॄप्त!!

जिसतरह हस रहा हू मै, पी पी के अश्के गम
यू दुसरा हसे तो, कलेजा निकल पडे

वयाच्या १०व्या वर्षी हे लिखाण !!!!
बेगम अख्स्तरनी गायलेली अप्रतिम गझल - इतना तो जिंदगीमे किसिकी खलल पडे

मस्त लेख. ही सिरीजच मस्त चालु आहे.

ही एक लेखमालिका चांगली चालू आहे. आधीच्या लेखांचेपण दुवे द्या शेवटी.
ही लेखमालिका वाचल्यावर मला जाणवले की आपण विविधभारतीचे किती देणे लागतो. लहानपणापासून रात्रंदिवस विविधभारती ऐकल्याने आमच्या जन्माच्या कित्येक दशके आधी झालेली गाणी, नुसतीच गाणी नव्हे तर गीतकार, संगितकार, चित्रपट, गायक, गायिका इ. बद्दल इत्यंभूत माहिती ऐकायला मिळाली.

लेख आवडला.
ही एक लेखमालिका चांगली चालू आहे. आधीच्या लेखांचेपण दुवे द्या शेवटी.>> +१
मी फक्त तलत आणि कैफी हे दोनच वाचले, अजुन किती आहेत ?

हाही लेख अप्रतिम!!!!
सुरेख लेखमाला चालु आहे. रूनीला अनुमोदन.

'दिल की नाजूक रगें टूटती है
याद ईतना भी कोई ना आये'
आपण फक्त ऐकून मान डोलवायची, कान तॄप्त!!>>>>तोष्दा +१

छान आहे लेख आवडला

मस्त टवाळा!
बाकि कैफी आणि शबाना यांचा घोळ आपण फोनवर क्लिअर करू..

भाषेच्या नजाकतीसाठी शायर लोकांनी उर्दूला जे आगळेवेगळे स्थान प्राप्त करून दिले आहे ते त्या जातीच्या काव्याशी परिचित असणार्‍या प्रेमींना माहीत आहेच, पण याच उर्दूची सामाजिक बांधिकली आणि प्रश्नांशी किती आत्मियतेने सांगड घालून दाखविली आहे ते पाहण्यासाठी/अनुभवण्यासाठी कैफी आझमी यांच्या साहित्याचा मागोवा घ्यावा लागेल.

"कल्बे-माहौल मे लरजा शररे-जंग है आज
हौसले वक्त के और् जीस्त के यकरंग है आज
आबगीनों मे तपा वलवलए-संग है आज
हुस्न और इश्क हमआवाजो-हमाआहंग है आज
जिसमे जलता हूं उसी आग मे जलना है तुझे
उठ मिरी जान मिरे साथ ही चलना है तुझे..."

जवळपास ६०-७० ओळींची "औरत" ही कैफीची कविता वाचताना त्यातील उर्दूच्या सौंदर्याने वाचक थक्क होऊन जातो. स्वतंत्रपणाच्या आविष्काराला उर्दूची ही गूढ पातळी कदाचित मंजूर असेल पण चित्रपटसृष्टीला इतके सखोल उर्दू परवडणारे नव्हते. असे असूनही कैफींनी त्यामुळे केवळ पैशासाठी 'धंदेवाईक' दृष्टी कधीच ठेवली नाही. त्यानी जरूर हिंदीचा वापर केला चित्रगीतासाठी पण उगाच 'ट' ला 'ट' जुळणारी वा 'एबीसीडी छोडो, नैनसे नैन मिलाओ....' अशी छ्चोर गीते कधीच त्यानी लिहिली नाहीत.

एक प्रसिद्ध गीतकार म्हणून ते जरी लोकप्रिय झाले तरी सुरुवातीच्या काळातील चित्रपटांच्या अपयशामुळे त्यांच्यावर 'अनलकी' असा शिक्का ह्या दगडी काळजाच्या चित्रपटसृष्टीने त्यांच्यावर मारला असल्याने अक्षरशः ते पाचदहा रुपयासाठीही कासाविस झाले होते. 'कागज के फूल' मधील गाणी गाजली, पण त्या पाठोपाठ आलेल्या 'अपना हाथ जगन्नाथ,' 'शोला और शबनम', 'एक के बाद एक' डब्यातच गेल्याने कैफीना काम मिळू शकत नव्हते. पण चेतन आनंद यांच्या 'हकिकत' च्या गाण्यांनी इतिहास घडविला हे इथल्या सार्‍याच सदस्यांना माहीत असेल.

आजही 'जरासी आहट होती है तो दिल सोचता है.....कही वो वो तो नही...!" लताचे हे गाणे केव्हाही कुठेही लागू दे, मन थेट त्या लडाखच्या गर्द झाडीच्या भागात जाते आणि नजरेसमोर येते ती नायिका आणि तिची ती कधीच संपू न शकणारी प्रियकराची प्रतिक्षा.

'गर्म हवा...' तर खास कैफी यांचाच म्हणावा असा चित्रपट. कथा, पटकथा, संवाद, गीत सारे काही कैफींचेच.

लिहावे तितके कमीच आहे....या मनस्वी कलाकारावर.

अशोक पाटील

छान लिहिले आहे.
माझी नजर दोन गाण्यांना शोधत होती, त्यातले एक विशाल कुलकर्णी यांनी नोंदविले...हंसते जख्म मधले आज सोचा तो आंसूं भर आए
दुसरे अनुपमामधले : या दिल की सुनो दुनियावालो
----
कैफी, साहिर हे आरंभीपासून डाव्या विचारांचे होते. शबानाने वडिलांचा वारसाच चालवला. कलावंतांच्या कलाकृतींचा आस्वाद आणि त्यांची विचारसरणी आपल्याशी जुळाणे न जुळणे यांचा संबंध असावा का?
----
शौकत आझमी यांनी लिहिलेल्या 'कैफी और मैं' या पुस्तकावर आधारित नाट्यप्रयोग शबाना आणि जावेद सादर करतात.
-----
ज्यात संजीवकुमार आहे अशा चित्रपटाला फालतू म्हटल्याबद्दल निषेध

सुनी सुनी आंखो मे जब तक तुम ना आये थे
खुशीयाँ थी तब औरोंकी गम भी सारे पराये थे
अपने से भी छुपायी थी धडकन अपने सीने की
हमको जीना पडता था ख्वाइश कब थी जीने की

ह्या वरिल गाण्यातच सगळं आलं. एका वेश्येच्या मनातली खळबळ इतक्या संयत पध्धतीने मांडणे केवळ अशक्य. तसच अनुपमा

कुछ दिल ने कहा . कुछ भी नही

एक दबलेली मुलगी जीला आईं माहित नाही. वडील फटकुन वागणारे. संपुर्ण सीनेमात केवळ २०-२५ वाक्य तिच्या वाट्याला आहेत. अशी मुलगी एकांतात स्वतःशी आपल्या मनातिल उठणार्‍या भावना कशी व्यक्त करेल? ह्याचं आदर्श उदाहरण.

बाकी अर्थ म्हणजे तर गजल ह्या विषयात ज्यांना अभ्यास करायचा आहे त्यांच्या साठी पर्वणी आहे

रेखांओं का खेल है मोहोब्बत
रेखांओं से मात खा रहे हो

जीन जख्मोको वक्त भर चला है
तुम क्युं उन्हे छेडे जा रहे हो

येवढ्या सोप्या शब्दात एखाद्याला समजावलेलं तुम्ही पहिलं आहे?

रझीया सुलतान च्या मनातली खळबळ

हम भटकते है, क्युं भटकते है दश्को सेहेरा मे
जिंदगी जैसे प्यासी प्यासी है, हैरां हैरां है

तिच्या वर प्रेम करणारा गुलाम ... त्याच्या मनात काय येईल

आई जंजीर की झंकार खुदा खैर करे.
( ह्या गाण्यात वापरलेला कब्बन मिर्झा चा आवाज हा त्या भुमिकेला इतका फीट होतो. ह्याचे श्रेय आर्थातच खय्याम साहेबांचे!!!)

मोजके चित्रपट, मोजकं काम, पण अति चपखल शब्द. खरच कैफी साहब आप कमाल हो!!!!