मीनावहिनी

धन्यवाद भरत.
भावपूर्ण श्रद्धांजली.

मस्तच. खुप छान लिहिलं आहे. अगदी लहानपणी आईमुळे यातले काही कार्यक्रम कानावर पडले होते. तेव्हा ते जरी फार इंटरेस्टिंग वाटले नसतील, तरी आता वर उजळणी झाल्यावर असं वाटलं कि ते मन लावुन ऐकल्यासारखे त्यातले आवाज आणि संवाद आठवताहेत. अगदी nostalgic झाले आहे मी.
आईची, रेडिओची, त्यावेळी आई स्वयंपाक करत असायची त्या खमंग वासांची, उबदार दुपार, cozy रात्रींची आठवण आली. काही म्युझिक्स, काही व्यक्तींचे आवाज याबरोबर इतर इतक्या आठवणी जोडलेल्या असतात. तुमचा लेख इतका अप्रतिम आहे ना, कि मला ते रेडिओवरचे आवजही ऐकु आले आणि त्याबरोबरच्या आठवणीही. थँक्स. थँक्स.

छान परिचय करून दिलास भरत..!

मी फक्त ती "प्रकाशचे तेल"ची जाहीरात ऐकलीय नभोवाणीवर.

सुंदर.. वाचतावाचताच ते '`मिने मिने मिने मिने’'एकदम कानावर आल्यासारखं वाटलं
'प्रकाश तेल' कित्येकदा ऐकलेय पण दोन्ही आवाज त्यांचेच हे माहित नव्हते.

नीलमताईंची ओळख ’पुन्हा प्रपंच’ मधली मीना वहिनी म्हणून झाली असली तरी प्रथम ही भूमिका कमलिनी विजयकर करीत.

कालच्या सकाळमध्ये कमलिनी विजयकरांचे निधन झाल्याची बातमी वाचली

भरत, माझ्या एका आकाशवाणीवरच्या कार्यक्रमाच्या रेकॉर्डींगच्या वेळी, मी त्यांना प्रत्यक्ष भेटलो होतो. जश्या त्यांच्या बोलण्यातून जाणवायच्या, अगदि तश्याच लोभस होत्या त्या. त्यांच्या आवाजातल्या कथाकथनाच्याही कॅसेट्स निघाल्या होत्या.

<< भावपूर्ण श्रद्धांजली. >> अगदी खरंय.
कांहीजणांच्या आवाजातील गोडवा त्यांच्या स्वभावातून गळ्यात उतरलेला असतो; माझा जो कांही थोडासा परिचय 'मीनावहिनीं'शी होता त्यावरून काढलेला हा निष्कर्ष. वाचनाचे संस्कार असलेलं त्यांचं साधं बोलणंही म्हणूनच 'श्रवणीय' असायचं.

खरच मस्त आठवणी भरत. भावपूर्ण श्रद्धांजली.

भरत, धन्यवाद. तुमच्या या लेखामुळे बरेच माहित नसलेले, माहित झाले. लहानपणी 'टेकाडेभावोजी' खूप वेळा ऐकलं होत. अगदी लक्षात ठेवून आम्ही घरातील सर्व जण ते ऐकायचो. आत्ता हे वाचून परत आठवण झाली. पण त्यांच्याविषयी काहीच माहीती नव्हती.
<<<असे दोन्ही आवाज नीलमताईंच्या गळ्यातूनच निघाले..>>>>खरच हे माहीत नव्हत.
नीलम प्रभूना भावपूर्ण श्रद्धांजली.

छान लेख. धन्यवाद.
करुणा देव यांना भावपूर्ण श्रद्धांजली.

छान लेख. धन्यवाद.
करुणा देव यांना भावपूर्ण श्रद्धांजली.

भरत, माझ्या आठवणीप्रमाणे वनिता मंडळ, लिलावती भागवत आणि कमलिनी विजयकर सादर करत असत. त्यात प्रसंगानुरुप नीलम प्रभू हजेरी लावत असत.

नीलम प्रभूंचा उल्लेख करताना, महानंदा या नभोनाट्याचा उल्लेख करायलाच हवा. दळवींची हि कादंबरी नभोनाट्य रुपात, चार भागात सादर झाली होती. त्यात बाळ कुरतडकर बाबूल आणि नीलम प्रभू महानंदाच्या भुमिकेत होत्या. (मला नीट आठवत नाही, पण कल्याणीच्या भुमिकेत बहुतेक कमलिनी विजयकरच होत्या.) हे चारही भाग अतिशय सुंदर झाले होते. त्याचे पार्श्वसंगीतपण उत्तम होते. (पुढे गुंतता ह्रुदय हे, या नाटकात मात्र वेगळे संगीत वापरले होते. या कथानकाचे भाग्य एवढे थोर, कि कादंबरी, नभोनाट्य, मराठी नाटक (आशा काळे, डॉ. घाणेकर, आशालता), मराठी सिनेमा (विक्रम गोखले, फैयाज, शशिकला) हिंदी सिनेमा (मौशुमी चॅटर्जी, फारुख शेख, शशिकला) अशा अनेक माध्यमात ते सादर झाले.)

यातल्या दोघांच्याही भुमिका उत्तम वठल्या होत्या. नीलम प्रभू यांनीच, मरणगंध आणि ओ आर ए एल ओरल म्हणजे तोंडी अश्या नावाच्या श्रुतिका एकटीने सादर केल्या होत्या. ओरल.. मधे पण त्यांनी अनेक पात्रे रंगवली होती.

प्रपंच हा प्रोग्रॅम फक्त १५ मिनिटाचा असे, पण त्यात चुरचुरीत संवाद असत. लेखक बहुदा वि. आ. बुवा असत. या तिघांनी (प्रभाकरपंत, मीनावहीनी आणि टेकाडे भाऊजी ) यात प्राण ओतले होते. लोकांच्या प्रचंड आग्रहावरुन हि मालिका, पुन्हा प्रपंच नावाने सुरु झाली.

यात टेकाडे वहिनींचा अनेकदा उल्लेख असे, पण ते पात्र कधीही श्रुतिकेत आले नाही.

या श्रुतिकेच्या रेकॉर्डींगसाठी, आकाशवाणीत एका स्टूडीयो मधे खास पार्टीशन केले होते. मीनावहीनी जे संवाद किचनमधून बोलत, त्यासाठी त्या या पार्टीशनच्या मागे जात असत. तिथेच कप बश्या, चमचे असे सामान ठेवले होते, आणि गरजेनुसार त्या याचा वापर करत. ते तिघे जवळजवळ अभिनय करतच संवाद म्हणत.
माझ्या एका कार्यक्रमाचे रेकॉर्डिंग त्याच रूममधे झाले होते. या ना त्या कारणाने, आमचे रेकॉर्डींग दिवसभर रखडले. त्यावेळी त्या दोनदा येऊन गेल्या. तूमचे चालू द्या, आम्ही मग रेकॉर्ड करु असे सांगून गेल्या. आम्हाला शुभेच्छा पण दिल्या त्यांनी. त्यांचे नेहमीचे बोलणे आणि रेडीओवरचे बोलणे यात अजिबात फरक नसे, त्यामूळे त्यांचे संवाद अगदी नैसर्गिक वाटत.

अरे! या मीना वहिनी होत्या का? खुपदा ऐकलाय प्रपंच. पण कलाकारांची नावे माहीत नव्हती!
करुणा देव आणि कमलिनी जयकर या दोघींना भावपुर्ण श्रद्धांजली!
खरच खुपच नॉस्टॅलजिक वाटत आकाशवाणीचा विषय निघाला की!
धन्यवाद भरत मयेकर आणि दिनेशदा!

या सगळ्या जुन्या कार्यक्रमांचं रेकॉर्डिंग कुठे मिळु शकेल का?

वत्सला, त्या कार्यक्रमाचे रेकॉर्डींग कुणी खाजगीरित्या केले असेल तरच. पण त्यांच्या आवाजातल्या कथाकथनाच्या कॅसेट्स मिळायला हव्यात. आता सारेगामा, कदाचित काढेल परत.

एक अगदी दुखरी आठवण. ज्यावेळी मालती पांडे गेल्या, त्यावेळी मी एका प्रसिद्ध कंपनीमधे त्यांची एखादी कॅसेट वा सिडी आहे का ते विचारायला गेलो होतो. तिथल्या अधिकार्‍याने.. गेल्या का त्या ? आता अर्काइव्ज शोधून एखादं कंपायलेशन आणतो बाजारात, असे उत्तर दिले होते.

दिनेशदा, तुम्ही कोणत्या रेकॉर्दिंगसाठी गेला होतात?

आमच्या शाळेतर्फे गंमत जंमत मधे एक श्रुतिका सादर झाली होती. परत एकदा प्रश्नमंजूषेच्या कार्यक्रमासाठी गेलो होतो. (१९७७ ची गोष्ट आहे ही.)

कै मालती पांडे >>>>
मागच्या भारतभेटीत जुने रेकॉरडिंग शोधण्याचा प्रयत्न केला पण

हो मग कमलिनी विजयकर नंतर सेवानिवृत्त झाल्या असणार. त्या एकदा दूरदर्शनवर पण आल्या होत्या असे आठवतेय. सुंदर माझे घर मधे, अविवाहित राहिलेल्या स्त्रिंयांवर एक कार्यक्रम सादर झाला होत्या. त्यात होत्या बहुतेक त्या. खरे तर या कलाकारांचे आवाज हिच त्यांची ओळख असे. त्यांचे फोटोही कुठे छापलेले नसत. पण तो आवाज मात्र, त्यांची खास ओळख बनून राहिला होता.

छान लेख.करुणा देव यांना श्रद्धांजली.

<<<`आम्ही तिघी’ ही श्रुतिका लिहिली. यात आजी, आई आणि तरुण मुलगी अशा तीन भूमिका त्यांनी केल्या. आवाजातून प्रत्येक व्यक्तिरेखेचं वय, मन:स्थिती, आयुष्याचा प्रवास सहज पोचवले.>>> अजून लक्षात आहेत ते आवाज आणि प्रपंच ऐकायला तर घरातले सगळे तयार होऊन बसायचो ते आठवतय. व.पु. काळेच्याबरोबर त्यांनी केलेलं कथाकथन कॅसेट - 'पपा' ही गोष्ट फक्त त्यांच्या आवाजासाठी मी कितीतरीवेळा ऐकते. फार वाईट वाटलं त्या गेल्या ते वाचून.

चांगली माहिती.
धन्यवाद, भरत.

मोहना, बरोबर, मलाही 'वार्‍यावरची वरात' आणि 'पपा'ची आठवण झाली.

'वार्‍यावरची वरात'...
त्यांच्या सुरवातीच्या वैवाहिक आयुष्याबद्दलही वाईट वाटायचं. बबन प्रभू या असामान्य कलाकारासाठी जेव्हढं वाईट वाटायचं तेव्हढंच त्यांच्यासाठीही. पुलं/सुनीताबाईंनी जणू त्यांना आपली लेकच मानलं होतं. या दोघांचा खूप आधार होता नीलम प्रभूंना.

भरत
अगदी योग्य श्रद्धांजली. शाळकरी वयात प्रपंच बरेचदा ऐकले होते, त्यामुळे मीनावहिणी, टेकाडे भावजी ही नावे लक्षात होती. तुमचा लेख वाचल्यावर बरीचशी उजळणी झाली.

मस्त लेख!

रेडीओ आणि माझं आजोळ असे काहिसे माझ्या मनात आहे. मनिमाऊप्रमाणे वेगवेगळे वास... आजीच्या साड्या.. आजोबांच्या चार मिनारचा वास... मासे.. खारे दाणे.. दिवाळी.. तुळस.. अमीन सयानी.. गंमत जंमत असे बरेच काहीसे रेडीओशी जुळले आहे. सक्काळी सक्काळी पण एक छानसा कार्यक्रम लागायचा.. मराठी. नाव आता आठवत नाही.

मला आताचे एफ्.एम फारसे सुधरत नाहीत. पण उद्या माझी लेक त्यांचाच नॉस्टेल्जिआ घेऊन बसेल..

दुर्दैव आमचे की, यातील एकही कार्यक्रम आम्हाला ना कधी ऐकायला मिळाला ना त्याबाबत कधी चर्चा कानी पडली. आज हा लेख आणि त्यावरील विस्तृत अशा प्रतिसादातून उमटलेली आठवणींची पोतडी पाहिली आणि उमजले की किती बहारीचे दिवस असतील ते 'आकाशवाणी' चे. मी स्वतः रेडिओचा पक्का 'सुधाकर-तळीराम' नादिष्ट पंथी आहे, पण ऐकतो ते कायमस्वरूपी एफ.एम. बॅन्ड्स, तेही मिर्ची, टोमॅटो, रेडिओ सिटी सारखे खाजगी (ए.आय.आर.चे ऐकतो, ते फक्त जुन्या हिंदी गाण्यासाठी..."रजनीगंधा' नामक कार्यक्रमातून कानी पडणारे). मिडीअम आणि शॉर्टवेव्हजचा जमानाच संपला जणू.....आणि साहजिकच मिडीअम बॅण्डवरून प्रसृत होणारे आकाशवाणीचे वरील धर्तीचे कार्यक्रम ऐकणे दुर्लभच....ते सोनेरी दिवस असणार श्रोत्यांसाठी.

काल हा लेख वाचल्यापासून मिळेल त्या दैनिकात प्रकाशित झालेले आठवणी स्वरुपांचे लिखाण वाचले आणि "मीनावहिनी' खर्‍या अर्थाने प्रत्येक घरातील सदस्य कशा झाल्या होत्या...ते प्रकर्षाने जाणवले. नीलम प्रभू हे नाव तरी किमानपक्षी माहीत आहे, पण कमलिनी विजयकर इथेच वाचले.

तरीही एक नॉल्स्टॅल्जियाचा अनुभव येत आहे इथल्या चर्चा वाचताना.

छान लेख

पं.यशवंत देव आणि करुणा देव यांना एका कार्यक्रमादरम्यान भेटायचा योग आम्हांला तीन चार वर्षांपूर्वी आला होता. आम्ही त्यांना कार्यक्रम आवडल्याचे सांगितले तेंव्हा गोड हसत त्यांनी आभार मानले आणि आम्हांला पहिल्यांदा त्यांचा आवाज इतक्या जवळून ऐकायला मिळाला. त्या पहिल्याच भेटीत त्या मी आणि माझ्या मैत्रीणीशी जुनी ओळख असल्यासारख्या मोकळेपणाने बोलल्या, पुन्हा "हल्ली गं हे गुडघे फार त्रास द्यायला लागलेत ना म्हणून खाली बसलं की अवघडल्यासारख होतं हे ही सांगून झालं!
इतकं साधं सरळ व्यक्तीमत्व होतं त्यांच..

भरत, छान आहे श्रद्धांजली .. माझी आकाशवाणीशी ओळख आईमुळेच त्यामुळे वर मनीमाऊ ने म्हण्टलंय तशा आठवणी जाग्या झाल्या .. धन्यवाद! मला बहुतेक आवाज आठवतोय त्यांचा ..

प्रपंच म्हणजे हे गाणं असलेलाच कार्यक्रम का?

'अहो प्रपंच, प्रपंच नेहेमी करावा, नेटका, हसता खेळता ..'

छान लेख. धन्यवाद भरत.

मीनावहिनींना भावपूर्ण श्रद्धांजली.