सुखनवर बहुत अच्छे - २ - साहिर लुधियानवी - मनस्मि १८ यांच्यासाठी हा लेख

साहीर माय फेव्हरेट!
बेफिकीरराव आपले आभार!

बेफिकीर,

छान लेख माझ्या आवडत्या शायर बद्दल.

धन्यवाद.

त्यांचे प्यासा तील मला आवडलेले:

तंग आ चुके हैं कश्म-कश-ए-जिंदगी से हम
ठुकरा न दे जमाने को कहीं बेदिली से हम..

हम गमजदा हैं लाये कहां से खुशी के गीत
देंगे वही जो पायेंगे इस जिंदगी से हम..

अरे वा ! धन्यवाद.

अहाहा!!

मस्तच भूषणजी...एक नवा खजिनाच उघडलाय तुम्ही रसिकांसाठी...धन्यवाद!!!

साहीरने शकील च्या

इक शहेनशाह ने बनवाके हंसी ताजमहल
सारी दुनिया को मुहोब्बत की निशानी दी है.... ह्यावर,

इक शहेनशाह ने बनवाके हंसी ताजमहल
हम गरीबोंकी मुहोब्बत का उडाया है मजाक......असे लिहीले आहे..फारच भन्नाट माणूस!!!

बेफिकीर,

मस्त लेख, अगदी छान जमुन आला आहे आणि त्यातही माझ्या आवडत्या 'सुखनवरा' बद्द्ल असल्याने अजुनच आवडला. साहीरशी माझी पहिली ओळख प्यासाच्या 'जाने वो कैसे' मुळे झाली आणि हा शायर अगदी आवडुनच गेला.

<<सितमके बहुतसे है रद्दे-अमल, जरूरी नही चष्म तर कीजिये>> हे तर खासच

एका सुंदर लेखासाठी अभिनंदन आणि धन्यवाद.

अमित अरुण पेठे

आह्हा.. सुंदर लेख पुन्हा एकदा..
साहिर जींची 'संसार से भागे फिरते हो'., मन तू काहे न धीर धरे., तू हिंदू बनेगा ना मुसलमान बनेगा..,
ये इश्क़ इश्क़ है ,ना तो कारवाँ की तलाश है... ही आणी इतर सर्व गाणी विस्मरणाच्या पडद्याआड कद्धीच जाऊ शकणारी नाहीत
धन्यवाद बेफिकिर जी
रच्याकने..२५ वर्षांपूर्वी साहिर चा बंगला( वर्सोवा) आमच्या बिल्डिंगला चिकटून उभा होता तेंव्हा होळीच्या निमित्ताने त्यांच्याकडे जाण्याचं धाडस केलं होतं.. पण त्यांची प्रकृती पाहता जास्त काही बोलता आलं नव्हतं त्यांच्याशी

हजारोंनी घेतले
मग आत्तपर्यन्त माझं नांव.. गोंडस म्हातार्‍यांमधे आलं अस्तं कि वो

व्वा... साहिर... My fav... वो अफसाना जिसे अन्जाम तक लाना न हो मुमकिन, उसे इक खूबसुरत मोड देकर छोडना अच्छा लिहिणारा साहिर... धन्यवाद बेफिकिरजी.. पण लिहाल तेवढ कमीच वाटत.. अजुन वाचावस वाटत...

अहल्-ए-दिल और भी है अहल्-ए-वफा और भी है
एक हम ही नही दुनियासे खफा और भी है...
-साहिर..

भूषणजी.. पुनश्च धन्यवाद या लेखाबद्दल.....

कभी कभीतील त्यांच्या या ओळी पुन्हा पुन्हा मनात रुंजी घालतात..

कल और आयेंगे नगमोंकी खिलती कलियाँ चुननेवाल्रे
मुझ से बेहतर कहने वाले,तुमसे बेहतर सुनने वाले
कल कोई मुझ को याद करे, क्युं कोई मुझ को याद करे
मसरुफ जमाना मेरे लिञे,क्युं वक्त अपना बर्बाद करे......?

मैं पल दो पल का शायर हूं...............

फक्त रसग्रहणासाठी म्हणुन... या गाण्याशिवाय मनातला साहिर पुर्ण होत नाही..

कभी कभी मेरे दिल मे खयाल आता है
कि जिंदगी तेरे जुल्फ़ों की नर्म छाओं में
गुजरने पाती तो शादाब हो भी सकती थी
ये रंज-ओ-गम की स्याही जो दिल पे छाई है
ये तिरागी जो मेरी जीस्त का मुकद्दर है
तेरी नजर की शुआँओं मे खो भी सकती थी

अजब न था कि मै ये बेगाना-ए-आलम हो कर
तेरे जमाल की रानाइयों में खो रहता
तेरा गुद्दाज बदन , तेरी नीमबाज आँखे
इन्ही हसीन फ़जाओं मे मै हो रहता

पुकारती मुझे जब तलखियाँ जमाने की
तेरे लबो से हलावत के घुंट पी लेता
हयात चीखती फ़िरती बरेहना-सर और मै
घनेरी जुल्फ़ों की छाओं मे छुप के जी लेता

मगर ये हो न सका
मगर ये हो न सका और अब ये आलम है
कि तू नही, तेरा गम, तेरी जुस्तुजू भी नही
गुजर रही है कुछ इस तरह जिंदगी जैसे
इसे किसी सहारे की आरजू भी नही

जमाने भर के दुखों को लगा चुका हूँ गले
गुजर रहा हूँ कुछ अनजानी रहगुजारों से
मुहीब सोये मेरी सिमट भरते आते है
हयात-ओ-मौत के पर-हाल खार-जारों से

न कोई जदा , न मंजील, न रोशनी का सुराग
भटक रही है खयालों मे जिंदगी मेरी
इन्ही खयालों मे रह जाऊँगा कभी खो कर
मै जानता हूँ मेरे हम-नफ़स, मगर यूँ ही
कभी कभी मेरे दिल मे खयाल आता है

सुंदर लेख! धन्यवाद.

अतिशय सुंदर लेख. धन्यवाद बेफिकीरजी.

लेखाबद्दल धन्यवाद.
अमृता प्रीतमचे "रसिदी टिकीट" वाचतांना साहिर आणि त्यांच्या प्रेमाबद्दल वाचले होते, पण ते साहिर म्हणजेच साहिर लुधियानवी हे माहित नव्हते.

रूनी, उमा त्रिलोक ने लिहिलेलं ' अमृता-इमरोझ-अ लव स्टोरी' वाच.. साहिर बद्दल तुला अजूनही काही माहिती मिळेल.

ओक्के वर्षू, भविष्यात पुस्तक मिळवून वाचेन.

लेख आवडला.

साहीरचे शब्द मला नेहमीच थेट, अचूक निशाणा साधणार्‍या बंदुकीच्या गोळीसारखे वाटत आले आहेत, तिथे उगाच शब्दांचे बावळट फाफटपसारे नव्हते, जे काही असायचे ते एकदम थेट ('वो बिबी भी है, बहेन भी है माँ भी', 'जिस कोख़ से इनका जिस्म ढला, उस कोख का कारोबार किया' वगैरे). प्रेमाच्या विचिध छटा दर्शवणारी गीते व नज्म त्याने लिहीलेच, पण त्याचबरोबर त्याने अगदी विलक्षण असोशीने हाताळलेले दोन थीम्स म्हणजे आईची मुलाविषयी माया ('तू मेरे साथ रहेगा, मुन्ने', 'तू मेरे प्यार क फूल है, या वो मेरी भूल है', 'तेरे बचपन को जवानी की दुवा देती हूं') व स्त्रीजीवनाची पुरुषप्रधान संस्कृतिने केलेली परवड ('औरत', 'चकले'). त्याचे अजून एक मला जाणवलेले वैशिष्ट्य 'चित्रलेखा' ह्या हिंदू संस्कृतिची पाश्वभूमि असलेल्या चित्रपटासाठी त्याने जी अजरामर गीते लिहीली ती संपूर्ण शुद्ध हिंदीतील होती, त्यात उर्दूचा लवलेशही नाही!

जाता जाता:

'तेरे घर के सामने' हसरतचे आहे, साहिरचे नव्हे.

साहिरसाऱख्या जगावेगळ्या, कलंदर कलाकाराच्या खर्‍याखोट्या कथा आपणा सर्वसामान्यास नेहमीच भुरळ घालणार्‍या असतात. त्यातील खरेखोटे काय व किती, तसेच (जे काही ऐकले/वाचले आहे ते खरे मानले तरी) त्यात नेमके शहाणपण काय होते हे प्रश्न आपले आपण स्वत:स विचारावेत. लेखात साहिरला कॉलेजातून का काढण्यात आले त्याविषयी काही माहिती आहे. मी ह्याहून अजून वेगळे (व अजून सुरम्य, आपल्याला 'मोहून टाकणारे' असे काहीसे) वाचले आहे. ते असे: साहिर एका मुलीच्या प्रेमत पडला. लखनौच्या नबाबी व खानदानी संस्कृतित वाढलेल्या त्या मुलीला हे पसंत नव्हते. तिचे पालक कॉलेजात साहिरची तक्रार करण्यास आले, तेव्हा प्राचार्यांनी साहिरला त्यांच्या व त्या मुलीच्या समोर त्याला तंबी दिली - पुन्हा तिच्या मागे लागलास, तर याद राख, तुला रस्टिकेट केले जाईल. तेव्हा (म्हणे) साहिरने तेथल्या तेथे त्या मुलीस उद्देशून म्हटले 'फिर ना कीजिये मेरी गुस्ताख़ निगाही का गिला, देखिये आपने फिर प्यार से देखा मुझ को!' पुढे काय झाले हे सांगायला नकोच!

'लताबाईंपेक्षा एक रुपया जास्त मानधनात मिळाला पाहिजे ह्या स्टोरीतील खरेखोटेपणा माहिती नाही. पण साहिरची कारकीर्द शेवटी संपुष्टात आली, लताबाईंची त्यानंतर अनेक वर्षे इतमानाने चालू राहिली हे निर्विवाद आहे!

'प्यासा'च्या यशानंतर साहिर निर्मात्यांकडे मागणी करू लागला की तत्कालिन प्रथेनुसार गीतकाराने संगीतकाराच्या 'सिटींग रूम'मधे गाणे बनवण्यास न जाता, संगीतकाराने त्याच्याकडे त्यांचे 'बाजे' घेऊन येत जावे. ह्या त्याच्या मागणीमुळे एस. डी. शी त्याची फारकत झाली. 'नया दौर नंतर ओ. पी. व त्याचेही काहीतरी बिनसले. त्यावेळच्या इतर ए-ग्रेड संगीतकारांचे स्वतःचे गीतकार होते तेव्हा त्यांनी साहिरबरोबर काम करण्याचा एरव्हीच प्रश्न नव्हता, व आलाच असता तर साहिरच्या ह्या मागणीमुळे त्याच्या बरोबर त्यांनी काम केले नसते. ही मागणी त्याचा उद्दामपणा दर्शवते खरी, पण ती अत्यंत इंप्रॅक्टिकल होती. ह्यानंतर साहिरचे कार्य एन. दत्ता, रवि, चित्रगुप्त ह्यांसारख्या गुणी पण कमर्शियल दृष्ट्या दुय्यम समजल्या गेलेल्य संगीतकारांबरोबर मर्यादित राहिले. ह्याचा त्याला आर्थिक फटका बसला का, व तो तसा असेल तर त्याचा त्याच्यावर काय परिणाम झाला ह्याविषयी काही माझ्यातरी वाचनात आलेले नाही. साहिर तडजोड करणारा नव्हता म्हटले तर तसे अगदी खरे नव्हे,-- निदान त्याच्या कारकीर्दीच्या सुरूवतीस तरी त्याने एक मोठ्ठी तडजोड केल्याची नोंद आहे. फाळणीनंतर तो पाकिस्तानात गेला. पण तिथे तो डाव्य्या विचारसरणीचा असल्यावरून त्याचे जीवन तिथे फारसे सुकर झाले नाही. नंतर तो भारतात परतला.

असे सर्व असले तरी व्यक्तिशः मला त्याच्या गीतांतील तेजाब अत्यंत प्यारा आहे! (हिंदी चित्रपटगीतकारांत मी त्याचा क्रम सर्वात वर लावतो, त्यानंतर शैलेंद्र व मग कैफी आजमी).

सुंदर लेख! गझला सर्व वाचल्या नाहीत अजून, पुन्हा वाचेन. काही शब्दांचे अर्थ तेथेच दिल्याबद्दल धन्यवाद!

साहिर माझाही आवडता आहे. त्याच्याकडे हिन्दी व उर्दू (आणि खालच्या उदाहरणासारख्या लाईट गाण्यात रोजच्या वापरातील इंग्रजी सुद्धा) शब्दसंपदा अफाट असावी आणि गाण्यात/यमकात चपखल बसणारे अर्थपूर्ण शब्द योग्य वेळी त्याला बरोबर सुचत असावेत अशी त्याची गाणी ऐकून वाटते.

नौकर हो या मालिक, लीडर हो या पब्लिक
अपने आगे सभी झुके है, क्या राजा क्या सैनिक

मजेदार गाणी सुद्धा टुकार न करता त्यात अर्थपूर्ण विनोदी वाक्ये लिहीता येतात आणि त्यातही चपखल यमक साधता येते हे कौशल्य जबरदस्त आहे. तसेच एका गाण्यात एकसारखे यमक असलेली बरीच वाक्ये लिहीताना सुद्धा एकूण लेव्हल सुटत नाही साहिरची - कभी कभी मधले "तेरा फूलों जैसा रंग" मधली ती "समझ हर तोहमत को ईनाम..." वगैरे वाक्ये किंवा द बर्निंग ट्रेन मधल्या कव्वालीतील शेवटच्या काही ओळी "..हर खुशी कुछ देर की मेहमान है, पूरा करले दिलमे जो अरमान है..." वगैरे.

तो वरचा तेरे घरके सामने चा जो उल्लेख आहे ते गाणे आणखी वेगळे कोणते आहे का? नाहीतर वरती प्रदीप०७०५ ने लिहील्याप्रमाणे त्या चित्रपटात हसरत जयपुरी ची गाणी आहेत (त्याची एस डी बरोबर क्वचितच असल्याने ते कॉम्बिनेशन लक्षात राहिले आहे).

अरे वा! साहीर माझाही आवडता. चलो एक बार फिरसे अजनबी बन जाये हम दोनो हे माझे फेवरीट गाणे.

सुरेख लेखन आणि सुरेख विषय.
एकच आरोप तुमच्यावर आणि लेखनावर..... माझ्या ह्रदयावरची खपली का म्हणून काढली?
एकदाच प्यासा पाहीला आणि खूप त्रास झाला मनाला तेव्हापासून मनाला खूप जपतो आणि जाणीवपूर्वक ह्रदयाची पेटी बंद करून या व्यवहारी जगात मन मारून जगतो. स्वतःला खूप कर्म्शियल केलंय... तेही जाणीवपूर्वक. कधी काळी तुमच्यासारखे लेखक या व्यवहारी जगातून मनाला मुक्त करतात आणि खरंच त्रास होतो ... पण हा त्रास देखील हवाहवासा वाटतो. शपथ.....
पुन्हा एकदा आभार. लेखन आवडलं.

अतिशय सुंदर लेख.

उगाच शब्दांचे बावळट फाफटपसारे नव्हते, जे काही असायचे ते एकदम थेट >> वा !
मस्त पोस्ट प्रदीप.

मेरा कुछ सामान- पूर्ण पंक्तींसाठी खूप खूप धन्यवाद. मी बरेच शब्द चुकीचे ऐकत होते

बेफिकिर कृपया त्या शब्दांचे अर्थ लिहीणार का?

भूषण व प्रदीप,
अशा इतर शब्दप्रभूंबाबत आपण विस्ताराने लिहावे ही विनंती.

हा लेख वाचून समाधान नाही झालं (ये दिल मांगे मोअर..)

बेफिकीर
बडी तमन्ना से आए थे तेरा मयखाना देखने
गुस्ताखी माफ! बस एकही जाम पिला दिया?