रयतेचा राजा शाहू महाराज

शाहू महाराजांच्या स्मृतीला विनम्र अभिवादन.

विनम्र अभिवादन.

अभिवादन.

छान माहिती!!

अवांतर :
फोटो आणि लेख बघुन शाळेतल्या प्रोजेक्टची आठवण आली. आम्ही असेच फोटो वहीत चिकटवायचो आणि लेख लिहायचो.

अभिवादन

प्रागतिक दृष्टीकोण बाळगणार्‍या, गुणग्राहक, अनेक नवनवीन उपक्रमांना प्रोत्साहन देणार्‍या समाजसुधारक शाहुमहाराजांना विनम्र अभिवादन!

लेख अतिशय सुंदर लिहीलाय. अजून माहिती देता येत असेल तर पहा.

पाणीपुरवठा आणि जलसंधारण या क्षेत्रातलं महाराजांचं धोरण हे आजही आदर्श आहे. राधानगरीचं धरण मी पाहून आलो. शाहूंनी हे धरण स्वतः बांधून घेतलेलं आहे. याच कारणामुळे हा परिसर हिरवागार आहे. कोल्हापूरला पाणीपुरवठ्यासाठी रंकाळा तलावाची निर्मिती इ. कामं ही त्यांच्या दूरदृष्टीची पावती आहे. सामाजिक क्षेत्रातले निर्णय तर क्रांतीकारक आहेतच त्याशिवाय सांस्कृतिक क्षेत्रालाही त्यांनी भरघोस मदत केलेली आहे. बालगंधर्वांना त्यांनी मदत केल्याचे सर्वश्रुत आहेच. विविध कलांना राजाश्रय देण्यात कोल्हापूरच्या या राजाची तुलना त्या काळच्या फक्त बडोदा संस्थानशी होऊ शकते.

लेख छान. किरण यांचा प्रतिसाद नेहेमीप्रमाणे वाचनीय व माहितीपूर्ण.

लोकराजा राजर्षि शाहू छत्रपती यांना विनम्र अभिवादन!

थोडक्यात चांगली माहिती दिली आहे. त्यांच्याबद्दल लोकांना फारशी माहिती नाही. त्यांच्यावर राहुल सोलापूरकर व्याख्यान देतात ते ऐकण्यासारखे आहे, व्याख्यानाची सीडीही उपलब्ध आहे.

शाहू महाराजांनी मल्लविद्येला प्रोत्साहन देऊन अनेक मल्लांना राजाश्रय दिला. किंबहुना कोणत्याही क्षेत्रातील ते गुणी लोक असतील, त्यांना कोल्हापुरात आणण्याची महाराजांना फार हौस होती. यामुळे अल्लादियाखांसारखा गानमहर्षी, बाबूराव पेंटरांप्रमाणे चित्रमहर्षी कोल्हापुरात आपल्या कलानंदात मग्न असत. रियासतकार सरदेसाईंविषयी महाराजांना प्रेम होते व महाराज हे कलेचे एवढे भोक्ते, की आपल्या जवाहरखान्यातील दागिनेही ते नाटक मंडळीला वापरावयास देत. गोविंदराव टेंब्यांनी कंपनी काढली, तिला महाराजांचा मोठा आधार मिळाला. गोविंदरावांच्या पेटीवादनाचे महाराजांना फार कौतुक होते अणि ‘शिवसंभव’ नाटकाच्या वेळी महाराजांनी आपल्या जवाहरखान्यातील खास शाही दागिने वापरण्यासाठी दिले होते.

‘शिवसंभव’नाटकातील शिवजन्माचा प्रसंग येताच शाहू महाराज भर नाट्यगृहात आपल्या आसनावरून उठून उभे राहिले आणि त्यांनी नाटकातील शिवाजी महाराजांना लवून मुजरा केला. असा मोठ्या दिलाचा हा राजा होता.

महाराष्ट्राच्या समाजकारणात लोकमान्य टिळक व छत्रपती शाहू महाराज यांचे ग्रह जमले नाहीत, ही मोठी दुर्दैवाची गोष्ट होती. पण कोल्हापूरची गादी ही शिवाजी महाराजांची गादी, यास्तव लोकमान्यांना गादीचा अभिमान व गादीवरील वारसाबद्दल आदर होता. उलट, लोकमान्य टिळकांशी वेदोक्त वगैरे प्रकरणांवरून कितीही मतभेद असले, तरी इंग्रजांशी निधडेपणाने लढणार्‍या लोकमान्यांबद्दल शाहू महाराजांना आदर होता. महाराज भोजनासाठी पानावर बसले असता लोकमान्यांच्या निधनाची वार्ता समजली, तेव्हा त्यांनी आपल्यापुढील ताट बाजूला केले, ‘असा लढवय्या पुरूष होणार नाही’असे म्हणाले व पाटावरून उठले.

संदर्भ : यशवंतराव चव्हाण

शिक्षणाचा प्रसार व्हावा आणि त्याचा लाभ सर्व जातींच्या लोकांना मिळावा, हा महाराजांचा कटाक्ष होता. म्हणून त्यांनी अनेक सोयी व सवलती उपलब्ध करून दिल्या. परंतु केवळ शाळा, महाविद्यालये, बोर्डिंग, शिष्यवृत्त्या एवढेच करून शाहू महाराज थांबले नाहीत. त्यांनी आपल्या महाविद्यालयात उत्तमोत्तम शिक्षकवर्ग प्रयत्‍नपूर्वक आणला. डॉ. बाळकृष्ण यांच्यासारख्या तज्ज्ञांची त्यांनी नेमणूक केली, हेही त्यांच्या गुणग्राहकतेचे उदाहरण म्हणून सांगता येईल. या बाबतीत त्यांनी कधी जातीपातीचा विचार केला नाही. त्यांनी कै. रानडे व कै.गोपाळ कृष्ण गोखले यांचा आदर्श ठेवला होता. १९१८ च्या नोव्हेंबरमध्ये मुंबईत ब्राह्मणेतर समाजापुढे भाषण करताना महाराज म्हणाले,

‘ज्यांच्या मृत्यूमुळे जनतेला अतिशय तळमळ लागून राहिली, असे माझे मित्र न्यायमूर्ती रानडे व गोपाळराव गोखले यांनी मागासलेल्या लोकांची सुधारणा करण्यासाठी प्रयत्‍न केले होते. मागासलेल्या लोकांमध्ये शिक्षणप्रसार करण्यासाठी महत्प्रयास केले पाहिजेत, ही गोष्ट प्रथम मी त्यांच्यापासून शिकलो.’

तथापि, ब्राह्मण समाजाची विद्या ही फक्त मराठा समाजात आली, की आपले कार्य झाले, असे शाहू महाराजांना वाटत नव्हते. त्यांनी अस्पृश्य म्हणून समजल्या जाणार्‍या समाजाला विद्येचा लाभ मिळावा, त्याची सामाजिक प्रतिष्ठा वाढावी आणि अस्पृश्यतेचा कलंक घालवावा, यासाठी जे विविध प्रयत्‍न केले, ते विशेषच मोलाचे होते. महाराजांनी महारवतने नष्ट केली; रामोशी वगैरे जातींच्या लोकांना रोज पाटलाकडे वर्दी द्यावयास लागे, ती पद्धत रद्द केली. आपला चाबुकस्वार, मोटारचा ड्रायव्हर, माहूत हे महार असतील, अशी व्यवस्था त्यांनी केली होती.

संदर्भ : यशवंतराव

शेतकर्‍यांच्या मालाला चांगला भाव यावा यासाठी शाहूंनी कोल्हापूर तसेच जयसिंगपूरला बाजारपेठा वसविल्या.भोगावती नदीवर राधानगरी येथे धरण बांधून कोल्हापूर संस्थानाचा कायापालट केला.कापड उत्पादनासाठी शाहू मिलची स्थापना केली.तसेच सहकारी संस्थांचे जाळे संस्थानात मजबूत केले.

भारतातील तत्कालीन संस्थानकालीन सर्वात मोठे
चुनामातीचे धरण,राधानगरी(भोगावती नदी)

राजर्षी शाहू महाराजांना विनम्र अभिवादन!

चांगली माहिती मिळाली.

त्यांच्याबद्दल फारशी माहितीच नसते कोणाला.

ही एक साइट सापडली - http://shahumaharaj.com/home.html

धन्यवाद बफे साहेब.
माहितीपूर्ण लिखाण. असे अजून हवे.

चांगली माहिती! दक्षिण मध्य (तेव्हाची सदर्न मराठा?) रेल्वे कोल्हापुरापर्यंत आणण्यातही त्यांचेच प्रयत्न होते असे वाचले होते.

छान माहिती! धन्यवाद.

वॉरन बफे
जबरदस्त !!!

लोला
शाहू महाराजांचे चरित्र चरित्रकार धनंजय कीर यांनी लिहीले आहे. या शिवाय त्यांच्यावर अनेक ग्रंथ लिहीले गेलेले आहेत. राजांना जाणून घ्यायचं असेल तर कोल्हापूरला भेट मस्ट आहे. करवीरवासीय या राजावर आजही वेड्यासारखं प्रेम का करतात हे इथे अनुभवता येतं.

असं व्हय? बर. जाऊ की कवातरी.

मला जाधवांचे 'लोकराजा शाहू छत्रपती' माहीत होते. आणि हे मायबोली खरेदीतले - http://kharedi.maayboli.com/shop/Shahu-Maharaj.html

अगंबाई ! अमेरिकेत असता होय तुम्ही ?

http://books.google.co.in/books?id=zOMdAAAAMAAJ&q=shahu+maharaj+dhananja...

सर्वांना धन्यवाद....
शाहु रायांबद्दल असलेलं हे प्रेम आणि आपुलकी यामुळेच शाहु विचार जगभर रुजायला पुन्हा एकदा मदत होणार आहे.

मी कोल्हापूरचा. व्यवसायाने वेब डीझाइनर. गेली ८ वर्षे या व्यवसायाशी संबंधित. शाहू महाराजांबद्दल इंटरनेट वरती काहीच माहिती नाही याचे मला नेहमी दु:ख वाटत असे.
एवढ्या मोठ्या मनाच्या राजाबद्दल परीपुर्ण माहिती इंटरनेट वरती नाही. शासन गतिने हे कधिही होणार नाही असेच वाटते. शाहू जन्म स्थळाचे काम गेले कित्येक वर्षे चालूच आहे. अधिकारी बदलले.. शासन बदलले.. तरीही शाहू जन्मस्थळ मात्र जैसे थे.

या सगळ्यातून एक सुरुवात म्हणून मी ही वेबसाईट सुरु केली आहे. http://www.shahumaharaj.com

आपणा सर्वांचे सहकार्य आहेच..

मंदार वैद्य, कोल्हापूर.

महाराजांना विनम्र अभिवादन!!!

शाहू महाराजांवरचे पुस्तक वाचायला निश्चितपणे आवडेल. वेळ मिळाला की नक्की मिळवून वाचणार.

मंदार वैद्य

काहीच कळेना. अभिनंदन करू, कौतुक करू कि धन्यवाद देऊ ?

महाराजाना विनम्र अभिवादन.

सर्व प्रतिसाद आणि लेख ह्यातुन चांगली माहिती मिळाली आहे.
महाराजानीच शाहु मार्केट यार्ड ही आसपासच्या सर्व मालाला एक मोठी बाजारपेठ म्हणुन वसवली होती.
तिथे आजही गुळ, कांदा, बटाटा, लसुन, धान्य, भाजीपाला, फळफळावळ ह्याचा होलसेल व्यापार चालतो.
आधी जनावरांचाही बाजार भरत असे. आता वाढत्या शहरीकरणामुळे तिथे जनावरांचा बाजार भरत नाही बहुतेक.

अभिवादन

नमस्कार

मस्त माहिती आवडली शाहुमहाराजांना विनम्र अभिवादन