लेख सहावा-कलर थिअरी

कोणतेही चित्र रंगवताना कोणते रंग कसे मिसळावेत, कोणत्या रंगाच्या बाजुला कोणता रंग ऊठुन दिसेल ,एकंदरीत रंगसंगती आणि त्याचा परिणाम यांचा विचार करावा लागतो. याचा अभ्यास कलर थिअरी मधे करावा लागेल. हा अभ्यास खुप खोलात जाउन करता येईल मात्र आपल्या पुरता बेसिक कलर थिअरीचा अभ्यास आपण करुया.
हा अभ्यास या पुढील चित्र करताना वापरुया.

लाल , पिवळा आणि निळा हे तिन रंग प्रायमरी कलर्स आहेत जे दुसर्‍या कोणत्याही रंगाना मिसळुन बनवता येत नाहीत. ( तसे पांढरा आणि काळा हे रंगही दुसरे रंग मिसळुन बनवता येत नाहीत पण पांढरा /काळा हे कलर व्हील मधे सामाविष्ट केले जात नाहीत, it either denotes absense or presense of all colors )

आता लाल आणि पिवळा रंग मिसळला तर ऑरेंज , पिवळा आणि निळा मिसळला तर हिरवा , निळा आणि लाल मिसळला तर जांभळा रंग मिळतो हे झाले सेकंडरी कलर्स

आता तयार झालेले सेकंडरी कलर्स आणि त्याच्या बाजुचा प्रायमरी रंग मिसळुन तयार होणारे Yellow-orange, red-orange, red-purple, blue-purple, blue-green & yellow-green हे झाले tertiary कलर्स.

रंगसंगती- चित्र रंगवताना वेगवेगळ्या रंग संगती वापरल्या जातात, हा खरतर डीझाईनचा भाग झाला मात्र चित्र आकर्षक दिसण्यासाठी किंवा काही चित्र जास्त आकर्षक का दिसतात हे कळण्यासाठी याचा थोडा अभ्यास हवा
ट्रायाडीक (triadic) रंगसंगती: आपण जे वर कलरव्हील काढलेय त्यात सारख्या अंतरावर असलेले कोणतेही तीन रंग वापरुन जर चित्र तयार केले तर ते या रंगसंगतीनुसार होईल . उदा: जर आपण पिवळा रंग घेतला तर त्यानंतर तीन रंग सोडुन नीळा आणी नीळ्या पासुन तीन रंग सोडले तर लाल आणि परत तिन रंग सोडले तर पिवळा रंग मिळेल. म्हणजे तिन प्रायमरी रंग घेउन ट्रायाडी़क कलर स्किम बनवता येते, हेच सेकंडरी कलर्स ना लागु होउ शकेते. याच प्रकारे टर्शरी कल्रर्स मधुनही अशी कल्र्र स्किम बनता येते. हे तिन्ही रंग सारख्या अंतरावरचे असल्याने डीझाईन प्रकारच्या चित्रात याचा वापर जास्त होतो.

Analogous रंगसंगती - कलर व्हील वरचे येक मेका लगतचे तीन रंग वापरुन केलेले चित्र या प्रकारात मोडते. उदा पिवळा , पिवळा हिरवा आणी हिरवा हे रंग मुख्यत्वे करुन वापरले तर तर Analogouकलरस्किम मधले चित्र तयार होइल. अशा कलरस्कीम हार्मनी तयार करतात.
Complementary /विरुध्ह रंगसंगती. कलरव्हील वर येक मेका च्या विरुद्ध दिशेला असलेल्या दोन रंगांचा मुख्यत्वे वापर करुन केलेली चित्र यात मोडतील उदा. पिवळ्याच्या विरुद्ध दिशेला असेल जांभळा. अशा रंगानी येक उत्तम कॉन्ट्रस्ट मिळतो

शित रंग संगती
उष्ण रंगसंगती
कलर्व्हीलचे चित्रात दाखवल्या प्रमाणे दोन भाग केले तर आपल्याला या दोन रंग संगती मीळतात

या शिवाय खाकी आणि ocres , earth colors हे Compound कलर्स (मातकट रंग) या गटात मोडतात.
उदा. यलो ocre , बर्न्ट अम्बर , बर्न्ट सिएना इ>

लँडस्केप करताना ट्रायाडीक रंगसंगतीपेक्षा इतर रंग संगतीचा वापर जास्त होतो. उदा. शित रंगसंगती वापरुन त्यात येखादा उष्ण रंग वापरुन थोडा ड्रामा तयार करता येतो. याचा अंदाज आपण खुप सारी चित्र करीत गेल्यावर येतो आणि प्रत्येक चित्रकारची येक पॅलेट तयार होते.

कोणत्याही रंग किती डार्क किंवा लाईट आहे त्यावर त्याची कलरव्हॅल्यु ठरते . जर येखादे रंगीत चित्र आपण ग्रेस्केल मधे बदलले तर या व्हॅल्युज समजायला सोपे पडेल.

मागे गजानन यांनी सावली रंगवण्याबाबत काही प्रशन विचारले होते.
त्याचा कलर थिअरीच्या अनुषंगाने थोडा विचार करु. सावलीतला भाग हा थोडा डार्क दिसेल आणि अर्थात त्या प्रमाणे त्या भागाची कलर व्हॅल्यु बदलेल. तसेच सावलीच्या भागात उजेडातल्या भागा पेक्षा कमी डीटेल्स दिसतील.
सावलीही दोन प्रकारात मोडते
१. form shadow - येखाद्या वस्तु चा प्रकाशाच्या विरुध्ह असलेला भाग सवालीत असेल आणि तो त्या वस्तुच्या आकराप्रमाणे सावलीत उजेडाचे प्रमाण कमी अधीक होइल. काही भागवर प्रकाश सरळ पडला असेल तर तेथे हायलाईट्स तयार होतील , प्रकाशाच्या अगदि विरुध्ह किंवा ज्यावर ती वस्तु ठेवली आहे त्या पृष्ठभागा जवळ खुप गडद सावली (डार्क्स) तर जिथे परावर्तित प्रकाश पडलाय तेथे सावळि थोडी कमी गडद होईल.
याचा अभ्यास वस्तु चित्र, पोर्ट्रेट , क्लोजअप्स करताना होतो.

२.cast shadow- त्या वस्तुची जमीनवर पडलेली सावली - यात फार वेरिएशन नसते. वस्तु जवळ थोडी गडद आणि हळूहळू कमी गडद रंगवता येते मात्र फार वेरिएशन नसते.
खालील चित्रात या दोन्ही सावल्या मी दाखवण्याचा प्रयत्न केला आहे

सावली दिवसाच्या वेळे प्रमाणे रंगवावी लागते , सावल्यांची लांबी तर कमी जास्त होतेच मात्र त्यांची मात्रा (intensity) हि बदल्;अत राहाते. सकाळ च्या सावल्या सॉफ्ट तर दुपारच्या कच्कचीत पडतात.

कलरव्हील मधे बघितलेले विरुद्ध रंग मिसळुन काळपट छटा मिळवता येतात , त्यांचा सावली साठी वापर करता येतो

, जी रंग छटा वापरली आहे त्याचीच डार्क शेड वापरता येते किंवा मुळ्चटेच्या आसपासचा सेकंडरी कलर वापरता येतो. मी पिवळ्या रंगाच्या घरावर तिन प्रकारे शॅडो रंगवली आहे, चित्राच्या मुड प्रमाणे हे वापरावे लागते.
या शिवाय काहीजण नीळ्या रंगात किंवा payne's gray रंगात सावल्या रंगवतात. पुर्ण काळ्या रंगाचा वापर मात्र टाळला जातो.

थिअरी मी सुरुवातिला लिहणे टाळले कारण बर्‍याच जणाना याचा कंटाळा येतो मात्र याचा थोडातरी अभ्यास आवश्यक आहे .
इथे काहीजण वेब डीझाईन , फॅशन डीझाईन अशा क्षेत्रात असतील त्यांचा कलर थिअरीचा चांगला अभ्यास असेल आणि ते यात अजुन भर घालु शकतील.