५० वर्षांनंतरची मराठी

मंडळी,
माझ्याकडून किंचित अतिशयोक्ती झाली असेल, कबूल. पण ती ती अगदीच अनाठायी नव्हती.
एक म्हणजे, मी आशा / निराशा अशा कोणत्याच 'वादी' भूमिकेतून हे स्फुट लिहिले नव्हते. शरीर शास्त्राचासुद्धा नियम आहे की ज्या अवयवाची उपयुक्तता संपते, तो अवयव कालांतराने झडून जातो. उदा. माणसाचं शेपूट. तसंच भाषांचंही झालं तर त्यात खेद / आनंद मानण्यासारखं विशेष काही नाही. मानवाच्या उत्क्रांतीत अनेक भाषा अशा प्रकारे यापूर्वी लुप्त झाल्या आहेत आणि इथून पुढे ही प्रक्रिया बंद पडावी असं काही कारण दिसत नाही. मराठी भाषेची उपयुक्तता संपण्याची एक शक्यता मला जाणवली इतकंच. कदाचित ५० वर्षात नाही पण १०० वर्षात? कुणी सांगावं? बदलाची दिशा स्पष्ट नाही का?
दुसरं असं की. ज्या झपाट्याने 'बदलांचा वेग' [Rate of Change] गेल्या ५० वर्षात वधारला आहे [आणि तो बेटा सारखा वधारतोच आहे] तो पहाता ५० वर्षे हा खूप मोठा कालखंड आहे. पुढे काय काय घडणार आहे याचा नेमका अंदाज बांधणं खरंच फार कठीण काम आहे. खेडोपाड्यातून इंग्रजी शाळा नक्की निघतील किंवा नक्की निघणार नाहीत हे सांगणं अशक्य वाटावं अशीच परिस्थिती आहे. प्रश्न फक्त शाळांचा आहे का? जर सार्वत्रिक इंग्रजी शिक्षणाची सोय झाली तर कोणी मराठी शिकणारच नाही असं गृहीत धरायचं का?
तिसरं असं की ५० वर्षांनंतर मी नक्कीच जिवंत नसणार. मग त्यावेळी मराठी भाषेचं स्वरूप काय असेल याविषयी मी आजच चिंतातूर होण्याचं खरं म्हणजे काहीच कारण नाही.
आणखी एक असं पहा की मायबोली किंवा माय विश्व यांसारख्या portalsची लोकप्रियता वाढते आहे हे मान्य पण यावरून, मराठी भाषेची लोकप्रियता [किंवा उपयुक्तता] सिद्ध होते असं मला तरी वाटत नाही. तंत्रज्ञानामुळे एक नवीन साधन आपल्याहाती लागलं आहे एव्हढाच त्याचा अर्थ. ज्यांना मराठी भाषेतून व्यक्त व्हावंसं वाटतं अशांसाठी हे एक नवं माध्यम उपलब्ध झाल्यामुळे मराठीतून व्यक्त होऊ इच्छिणार्‍यांची संख्या वाढते आहे किंवा वाढणार आहे असा निष्कर्ष यातून निघतो का? शिवाय अशा पोर्टल्स वरची मराठी हळू हळू 'मिन्ग्लिश' कडे झुकत चाललीय हे तुम्हाला जाणवतंय का?
बेफिकीर यांचं http://www.maayboli.com/node/34707 हे स्फुटही मननीय आहे. त्याला मी अशी प्रतिक्रिया दिली आहे:-
बहुतांशी सहमत आहे. प्रश्न मराठी माणसाच्या बर्‍यावाईट गुणांपेक्षाही त्याचा अर्थकारणावर असणार्‍या प्रभावाचा आहे. मराठी उद्योजक आणि व्यापारी यांची संख्या आणि आर्थिक बळ मर्यादित आहे आणि ते इथून पुढे वाढण्याची शक्यता दिसत नाही.चाकरमान्यांची संख्या आणि महत्व दिवसेंदिवस वाढतं आहे पण ते 'ज्याची खावी पोळी त्याची वाजवावी टाळी' या तत्वाने चालणार यात नवल नाही.
शेतकरी आणि शेतमजूर यांची टक्केवारी खूप मोठी असली तरी आपल्या राज्याच्या उत्पन्नात कृषी क्षेत्राचा वाटा सातत्यानं घटतो आहे. कृषी क्षेत्राच्या वाढीचा दरही खूप कमी आहे. त्यामुळे या मंडळींचा राज्याच्या अर्थकारणावरचा प्रभाव खालावत चालला आहे. संख्याबळामुळे त्यांना राजकीय क्षेत्रात अजूनही भरपूर महत्व आहे हे खरं पण राज्याचं झपाट्याने नागरीकरण सुरू आहे आणि आता नागरी लोकसंख्येची टक्केवारी जवळपास निम्म्यावर जाऊन ठेपली आहे. महानगरं फुगतायत आणि त्यापेक्षा थोडी लहान शहरंही खूप वेगानं विस्तारत चालली आहेत. नागरी क्षेत्रातलं दरडोई उत्पन्न ग्रामीण क्षेत्राच्या तुलनेनं जस्त आहेच परंतु वाढीचा वेग ही खूपच जास्त आहे. ज्या नागरी क्षेत्रात आणि अकृषिक क्षेत्रात अशा तर्‍हेनं आर्थिक बळ केंद्रीत होतं आहे, त्या क्षेत्रात मराठीपेक्षा इंग्रजीला जास्त महत्व आहे ही वस्तुस्थिती आहे. हे trends किंवा कल ओसरण्याचं चिन्ह नाही.
सामाजिक आणि सांस्कृतिक क्षेत्रावर सर्वात जास्त प्रभाव अर्थकारणाचा असतो हे [कुणाला हे मार्क्सिस्ट तत्वज्ञान आहे असं वाटलं तरी] नाकारता येणार नाही. हे वास्तव लक्षात न घेता 'मराठी भाषा मृत्युपंथाला लागली आहे का?' असा टाहो फोडण्यानं काहीच साध्य होणार नाही.
-प्रभाकर [बापू] करंदीकर.