Aaplao ivaXva AaiNa AapNa kovaL Aakarmaanaacaa ivacaar krta AapNa ivaXvaacao tIna Baaga kÉ XaktÜ AaplaI saUya-maalaaÊ AaplaI dIiGa-ka AaiNa dIiGa-kÜ<ar ivaXva ³ extragalactic universe ´. Anaok idvasa ³vaYao-Ê Xatko´ Aaplao Aaplyaa ga`haba_lacaoÊ Aaplyaa saUya-maalaoba_lacao &ana KUpca tÜkDo hÜto. kahI ]dahrNao ³1´ pRqvaIvar Helium Asauna doKIla ³AaiNa ivaXvaatIla tÜ Hydrogen KalaÜKala savaa-t maubalak GaTk AsaUnadoKIla´ %yaacaa XaÜQa ha saUyaa-cyaa spectrum cyaa pRqa@krNaatUna laagalaa. ³ Helium ÄÄ ‘ Of the Sun ’´. ³2´ ga`hNao hI rahuÊ kotu yaa kalpinak ga`haMnaI saUya-Ê caMd` yaaMnaa igaLlyaamauLo hÜtat Asaa samaja hÜta. AajacaI isqatI maa~ Aqaa-tca vaogaLI Aaho. Aaja maanava caMd`avar pÜcalaa AahoÊ skylabs sqaaipt Jaalyaa AahotÊ PlaUTÜplaIkDIla ga`h saapDtahotÊ AaplaI yaanao saUya-maailakoplaIkDo pÜcatahotÊ [tkoca kaya tr AapNa QaUmakotuMvar sensors AadLvaUna %yaaMcaI maaihtI gaÜLa kÉ XaktÜ AahÜt. Aaplyaa dIiGa-koba_lasauwa BarpUr maaihtI p`aPt JaalaI Aaho - dIiGa-kocyaa maQyaBaagaI Asalaolyaa ÌYNaivavarapasaUna to taáyaaMcyaa saKÜla vaga-vaarIMpya-Mt. hI vaga-vaarI tarkaMcyaa tapmaanaanausaar kolaI jaato. A%ya%yauYNa O pasaUna B A F G K to kmaI ]YNa AXyaa M taáyaaMpya-Mt. hI saaKLI laxaat zovaNyaasaazI ek mnemonic vaaprlaI jaato Oh, Be A Fine Girl/Guy Kiss Me. Aaplaa saUya- ha G p`karcaa saamaanya ipvaLa tara Aaho. kovaL Aaplyaa dIiGa-kotca 100 kÜTI taro Aahot. AaiNa AXyaa kÜT\yavaQaI dIiGa-ka yaa ivaXvaat Aahot. saQyaa XaqaI-cao p`ya%na sauÉ Aahot to jaIvanaalaa pÜYak Asao ga`h [tr saUyaa-MBaÜvatI XaÜQaNyaacao. sauÉvaatIcao yaXa ho gauÉcyaa Aakarmaanaacao ga`h XaÜQaNyaat imaLalao. mahakaya AsalyaamauLo to saapDayalaa saÜpo jaatat. Aata maa~ kahI M vagaa-cyaa taáyaaMBaÜvatI pRqvaIsadRXya ga`h saapDU laagalao Aahot. kdaicat ]Va kahI karNaamauLo pRqvaI saÜDavaI laagalaI tr ho ga`h ]pyaÜgaI pDU XaktIlaÊ pNa mah<vaacao mhNajao yaa ga`haMvar jaIvasaRYTI Asalyaasa jaIvaÜ%p<aI ba_lacyaa Aaplyaa &anaat Bar pDU Xakola. dIiGa-kÜ<ar KgaÜlaXaas~ tr AitXayaca saursa Aaho. dRXya lahrIMpoxaa roDIAÜlahrIMd\vaaro jaast energy ]%saija-t krNaaáyaa dIiGa-kaÊ quasars Ê gaamaa ikrNaaMcao sfÜTÊ Cosmic Microwave Background Radiation Ê AaiNa yaa sava- ivaXvaacaI sauÉvaat mhNajao Big Bang Ê ek naa Anaok Asao navalapUNa- p`kar AByaasata yaotat. Anaok dIiGa-ka va quasars [tko dUr Aahot kI savaa-t vaogavaana AXyaa p`kaXaalaadoKIla Aaplyaapya-Mt pÜcaayalaa AbjaavaQaI vaYao- laagatat. ivaXvaacaa ha psaara Aaplyaalaa [tr gaÜYTIMvyaitir> nama`pNaadoKIla iXakvatÜ. saQyaa jao &ana Aaplyaalaa Avagat Aaho to kahI ratÜrat imaLalaolao naahI tr Anaok Xaas~&aMcao Anaok XatkaMmaQaIla pirEama %yaasa karNaIBaUt Aahot. %yaa maagao Aaho ek scientific attitude . p`Xna ivacaarayacaoÊ ]<aro tÜlaUna­maapUna GyaayacaIÊ kÜNa%yaa pirisqatIt kÜNatI ]<aro laagaU hÜt naahIt to tpasaayacao AaiNa magaca puZo sarkayacao. isawaMt p`kaXanaacaI p`iËyaadoKIla peer review nao caalato. Aajakala kuNaIhI ]ztÜ AaiNa web var jaavaUna hvao to ilahU XaktÜ. vaO&ainakaMnaa maa~ %yaaMcao ilaKaNa journals naa saadr kravao laagato. [tr vaO&ainak maga %yaa ilaKaNaat kahI tqya vaaTtMya ka ho pahtat AaiNa magaca to p`kaiXat hÜ} Xakto. ha vaO&ainak dRiYTkÜnaÊ caÝksapNaa dOnaMidna ja,Ivanaat Éjavalaa tr %yaacaa fayada Aasapasacyaa savaa-Mnaa hÜ} XaktÜ. BaartacaI KgaÜlaXaas~atIla prMpra AitXaya dIGa- AaiNa ]llaoKnaIya Aaho. sauÉvaatIcaI definitive maaihtI maa~ tuTk Aaho. vaodaMga jyaÜitYyaacaa kaL saaQaarNa 3400 vaYaa-MpUvaI-caa. lagaQa ha tovhacaa KgaÜlaXaas~&. gaga- ha %yaanaMtr AMdajao 1000 vaYaa-MnaMtrcaa. %yaa kaLat mau#yatÁ ]<arsaMpatÊ dixaNasaMpatÊ ]<arayaNaÊ dixaNaayanaÊ pRqvaIcao maÜjamaapÊ saUyaa-cao pirBa`maNa [%yaaid gaÜYTIMvar Bar Asao. AaNaKI saaQaarNa 1000 vaYaa-MnaI BaartIya KgaÜlaXaa~&aMcaa saMbaMQa Aalaa tÜ Alexander cyaa kaLatIla ga`Ik Xaas~&aMXaI. tÜ kaL isaQdaMtaMcaa ³isaQdaMt Ä isaQd + AMt ÄÄ QED ´. Aaya-BaTÊ ba`*magauPtÊ Baaskr I Ê Aaya-BaT II Ê Baaskr II Asao Anaok maanyavar [. sa. 500 to 1100 yaa kalaavaQaIt hÜ}na gaolao. %yaaMcao Anaok ga`Mqa yaa naa %yaa Épanao puZcaI Anaok Xatko iXakvalao jaat hÜto. dudO-vaanao %yaa saumaarasa barocasao laÜk jyaÜitiva-&anaakDUna flajyaÜitYaakDo vaLU laagalao hÜto. puZIla 7Ê8 Xatko ]llaoKnaIya AXaI p`gatI Baartat GaDlaI naahI. %yaanaMtr jayaisaMga savaaš yaaMnaI Iran/Portugal yaaMcyaaXaI saMQaana baaMQaUna BaartatIla KgaÜlaXaas~ puZo naoNyaacaa p`ya%na kolaa. %yaaMcyaamauLoca jaMtr - maMtr saarKI vaastu ]BaI raihlaI. pNa %yaaAaQaIca pUNa- ek Xatk yaurÜipyanaaMkDo duiba-NaI hÜ%yaa AaiNa %yaaMcyaa sahayyaanao KgaÜlaXaas~ %yaa Baagaat baroca p`gat Jaalao. gaolyaa kahI dXakaMmaQyao maa~ yaa xao~at Baart punha Aaplaa zsaa ]maTvaU phat Aaho. TIFR (Mumbai), IIA/RRI (Bangalore), IUCAA/NCRA (Pune), PRL (Ahmedabad) yaa va [tr saMsqaaÊ tsaoca kahI mahaivaValayaaMmaQyao UGC nao caalaivalaolao ]pËma yaad\vaaro Anaok ivaVaqyaa-Mnaa yaa ivaYayaat AByaasa krNyaasa madt imaLto Aaho. Virtual Observatory ha ek gaolyaa kahI vaYaa-MmaQaIla ek navaa concept . National Virtual Observatory (NVO) yaa naavaanao yaacaa Amaoirkot janma Jaalaa AaiNa Aata tÜ jagaBar psarlaaya. VO maaf-t baracasaa astronomical data va tÜ vaaprNyaacyaa Xaas~Iya pQdtI ³ algorithms ´ ho internet connection AsaNaaáyaa kuNaalaahI ]plabQa Asatat. XaaLkrI maulaodoKIla yaacaa ]pyaÜga kÉna Gao} Xaktat. CÜTo projects mhNauna VO caa vaapr sahjasaaQya Aaho. IUCAA, Pune yaoqao VO-I mhNajaoca VO-India cao mau#yaalaya Aaho. yaa ivaXvaacyaa psaaáyaat Aaplao sqaana naomako kayaÆ Columbus/Vasco da Gama yaaMcyaap`maaNaoca AapNasauwa explorers AahÜt. AaMQaLo jasao h<aI caacaptat tWtca AapNa ivaXvaacao ivaivaQa pOlaU caacaptÜ. frk [tkaca kI yaÜgya %yaa maaihtIcyaa dovaaNaGaovaaNaIvaÉna AapNa to jaast DÜLsapNao kÉ XaktÜÊ ivaivaQa XaÜQaaMmaQaUna imaLalaolaI maaihtI eki~tir%yaa vaap$ XaktÜ. kQaItrI jaIvanaayaÜgya [tr ga`h saapDtIlaÊ AapNa itqao jaa} XakU. pNa jaa}na kaya krNaar ho mah%vaacao. To boldly go and kill the natives there? pRqvaIvar jao AapNa krtÜyaÊ kaLa - gaÜraÊ maayaBaUmaI - prdoXaÊ ima~ - Xa~U hocaÆ to AapNa pRqvaIvarca saÜDayalaa hvao. KgaÜlaXaas~ kuzo nyaayacao ho AapNa DÜLsapNao zrvaayalaa hvao. Hubble Space Telescope saar#yaa ]<ama duiba-NaIcaI Aaiqa-k madt kmaI kÉna maMgaLavar maaNaUsa pazvaNyaasaar#yaa saQyaa AitKica-k AXyaa ]pËmaamaagao saQyaacao Amaoirkna Xaasana Aaho. AXaa gaÜYTI samajaavaUna Gao}na %yaaMcaa jamaola %yaap`karo AapNa inaYaoQa krayalaa hvaa. KgaÜlaXaas~ jarI directly AapNa dOnaMidna AayauYyaat vaaprt nasalaÜÊ trI dLNavaLNaacaI saaQanaoÊ AVyaavat\ saMgaNak [. cyaa saMXaÜQanaat KgaÜlaXaas~acaa mah<vaacaa vaaTa Aaho. yaa KgaÜlaXaas~acaI AapNa prtfoD kXaI k$ XaktÜ Asao malaa kuNaI ivacaarlyaasa maI mhNaona : ³1´ Open mind nao navanavaIna gaÜYTIMkDo phayalaa iXakayacaoÊ ³2´ p`Xna ivacaart rhayacaoÊ imaLalaolaI ]<aro sa%yaasa%yatosaazI pDtaLUna phayacaIÊ AaiNa ³3´ kUpmaMDuk vaR<aI nao na vaagata jagaacyaa CÜT\yaa­maÜz\yaa p`XnaaMnaa vaOiXvak stravar nao}na ivacaar krayalaa iXakayacao. - AaiXaYa mahabaL Refs: (1) http://www.us-vo.org (2) Astronomy in India: Past, Present and Future - Rajesh Kochhar and Jayant Narlikar, 1993