भीष्मप्रतिज्ञेची फलश्रुती - भाग २

छान लेख
काही ठिकाणी पटत नाही.. पण बर्याच जागी योग्य विचार वाटतात
आक्षेप आपले लेख पुर्ण झाल्यावरच लिहीले जातील कारण बहूतेक पुढच्या लेखांमधे माझी उत्तरे सापडतील.
मी महाभारताचे प्रत्येक घटना आणि व्यक्ति देवत्व न लावता बघत आहे म्हणून काही भाग पटत नसतील

अतुल ठाकूर,

भीष्माने लहानपणापासूनच संसारात रस दाखवला नव्हता. शंतनूसाठी संसार सोडला असं वाटंत नाही. कृपया इथला लेख पाहणे : http://mymahabharat.blogspot.co.uk/2010/10/blog-post_28.html

त्या अनुदिनीवरील महाभारतातील भीष्मचित्रण ही पूर्ण लेखमालाच वाचावीत असं सुचवेन.

कुरुंदकर वा इतर लेखकांनी व्यक्त केलेली मते वाचायला हरकत नाही. मात्र स्वत:चे मत बनवण्यापूर्वी मूळ महाभारत (वा अनुवाद) वाचलेले बरे पडेल.

आ.न.,
-गा.पै.

अतुल ठाकूर,

>> भीष्माला मुळातच संसारात रस नव्हता असे म्हणुन लेखकाने त्याच्या प्रतिज्ञेतील हवाच काढुन टाकली आहे.

शंतनूला आपल्या मुलाकडून म्हणजे देवव्रताकडून वंश पुढे चालवला जाईल याची खात्री नव्हती. म्हणून शंतनूला दुसरा विवाह करणं भाग पडलं. भीष्माने प्रतिज्ञा केली त्यावेळच्या लोकांना हा इतिहास माहीत असण्याची शक्यता कमी आहे. म्हणून ते देवव्रताची प्रतिज्ञा ऐकून त्यास भीष्म म्हणू लागले असावेत.

आ.न.,
-गा.पै.

भीष्माला मुळातच संसारात रस नव्हता असे म्हणुन लेखकाने त्याच्या प्रतिज्ञेतील हवाच काढुन टाकली आहे.>>> बरोबर बोल्लात ठाकूरसर.. जर भीष्माला संसारात रस नव्हता तर त्याला मुळात प्रतिज्ञा घ्यायचीच गरज नव्हती. आपल्या आवडीचा दुसर्यासाठी त्याग करणे हा त्या व्यक्तीचा मोठेपणा दाखवून देतो. संसार करणे,राज्य करणे ही भीष्माचीही सुप्त ईच्छा असु शकते. आणि त्याचमुळे कुमार वयात प्रतिज्ञा घेवून संसाराचा त्याबरोबर मिळणार्या राजगादीचा त्याग करण्यामुळे देवव्रत भीष्म ठरला....

महाभारतावरील व्यक्तीरेखांबाबत एकमत झाले तर त्यातली मजाच निघुन जाईल.>>> अगदी अगदी ठाकूरसर’

सर्वच कथा पुनः पुनः वाचण्याजोगी, पहाण्याजोगी आहे.वर्षानुवर्षे (हजाराहून जास्त वर्षे!) लोक त्यावर चर्चा करतात, नवनवीन मते पुढे येतात. एकदा कर्ण वाईट तर एकदा चांगला. एकमत होणे शक्य नाही. व्यक्ति तितक्या प्रकृति नि या सगळ्या प्रकृतींना खिळवून ठेवण्याचे सामर्थ्य आहे या कथेत!! धन्य धन्य.>>> +११११
भारतीताईंनी सुद्धा अतिशय सुंदर प्रतिसाद दिला आहे.

अतुल ठाकूर,

एक नियम पाळलेला बरा पडतो : Always judge the people by the problems they face.

हा नियम ऐतिहासिक व्यक्तिरेखांना विशेषकरून लागू आहे. कारण त्यांच्याबद्दल बरीच माहीती उपलब्ध असते. (रोजच्या आयुष्यातही पाळायला हरकत नाही. :-))

शंतनूसमोर अनेक समस्या होत्या. त्याची ७ मुलं गंगेने ठार मारली. एक देवव्रत तो कसाबसा वाचला तर त्याला संसारात रस नव्हता. तसेच शंतनूला त्याच्या जिवाची शाश्वती वाटत नव्हती. गंगा सोडून गेली ते वेगळंच. उतारवयात राज्याला वारस कुठून पैदा करायचा? सत्यवती ही या समस्येवरील उकल (सोल्युशन) आहे. देवव्रतालाही संसार नकोच होता. तर त्याच्याही दृष्टीने सत्यवती ही उकल आहे. पण सत्यवतीचा बाप काळजीत पडलाय. त्याला आश्वस्त करण्यासाठी देवव्रताने पहिली प्रतिज्ञा केली की मी लग्न करणार नाही.

मात्र शंतनू वयस्कर असल्याने सत्यवतीचा मुलगा राजेपदारूढ होईपर्यंत शंतनू अगदी वृद्ध होणार. मधल्या काळात राज्याचं रक्षण कोण करणार? हाही प्रश्न होताच. म्हणून देवव्रताने दुसरी प्रतिज्ञा केली की हस्तिनापूरच्या सिंहासनावर जो कोणी आरूढ असेल त्याला पित्यासमान मानून त्याच्या सेवेत निरंतर गर्क राहीन. या दोन्ही प्रतिज्ञा परस्परपूरक आहेत. कोणतीही एक मोडली की दुसरीला अर्थ उरत नाही. कामकंडूशमन ही शंतनूसमोरील समस्या नव्हे. जरी सत्यवतीला पाहून कामविव्हळ झाला असला तरीही तो स्वैराचारी नव्हता.

आता या पार्श्वभूमीवर तुमची विधाने पाहूया.

१.
>> धीवर कन्या आणि तीही अशी कि जिच्या वडिलांनी तिच्याप्राप्तिसाठी कडकडीत अटी ठेवल्या होत्या तीच त्याला
>> कशाला हवी होती?

सत्यवती ही उपरिचर गंधर्वास मच्छीपासून झालेली मुलगी होती. गांधर्वविवाहाच्या रीतीनुसार ती पित्याकडे धीवरकुळात वाढली. तिचा पिताही कुळाचा नायक होता.

२.
>> मग शंतनुला वंशच वाढवायचा होता तर राजघराण्यातल्या इतर मुली मिळल्या नसत्या काय?

उतारवयात कोण मुलगी देणार? सत्यवती ही सर्वात उजवी असणार. सत्यवतीचं एकंदरीत व्यक्तिमत्व पाहता तिच्यापेक्षा अधिक चांगली कन्या सापडणं अवघड दिसत असावं. तिच्या अंगच्या दैवी सुवासावरून ही कोणी उच्च कोटीची स्त्री असावी असाही तर्क शंतनूने बांधला असावा.

३.
>> कामी आणि त्यासाठी वडिल मुलाचा हक्क डावलणार्‍या शंतनुला दोषमुक्त करण्याची गरज नव्हती असे माझे
>> मत आहे.

या प्रतिज्ञा भीष्माने स्वत:हून केल्या आहेत. शंतनूने वा सत्यवतीच्या बापाने कसलेही दडपण आणले नव्हते.

४.
>> भीष्माला मुळातच संसारात रस नव्हता असे म्हणुन लेखकाने त्याच्या प्रतिज्ञेतील हवाच काढुन टाकली आहे.

प्रतिज्ञेतली हवा काढली जायला ती काय सायकलीचा टायर आहे?

आ.न.,
-गा.पै.

गामा काइ कळ्ळ न्हाइ.

सात्यवतीचा पिता कोण? धीवर की गन्धर्व ?

या बिन बा च्या पोराटोरान्नीच सगळं म्हाभारत घडवलं आहे.

लगो,

सत्यवतीचा पालनपिता धीवर मात्र शारीरिक पिता उपरिचर गंधर्व होय.

आ.न.,
-गा.पै.

अतुल ठाकूर,

१.
>> सर्वसाधारणपणे धागा इथुनच भरकटायला सुरुवात होते.

खरं असण्याची शक्यता आहे. तसंही पाहता भीष्माच्या प्रतिज्ञेतली हवा काढणारा गाम्या कोण लागून गेलाय!

२.
>> बाकी गोष्टींबाबत लेट्स अ‍ॅग्री टु डिसअ‍ॅग्री.

येस्सर!

आ.न.,
-गा.पै.

अतुल,

आजच्या युगातील मूल्ये आणि मापदंड लावले तर भीष्म नक्कीच अपयशी ठरेल. पण त्या काळातली मूल्ये बघितली तर भीष्माचे जीवन नक्कीच यशस्वी ठरते. 'दिलेला शब्द पाळणे' हे खूप म्हत्वाचे साध्य त्याने साधलेले आहे.

व्यासांनी महाभारतातली प्रत्येक व्यक्तीरेखा ही ग्रे रंगातच चितारली आहे. कुठलीच व्यक्तीरेखा संपूर्ण शुभ्र नाही की संपूर्ण काळी नाही. माझ्यामते तरी भीष्माचे पराक्रम, ज्ञान, अनुभव यामुळे त्याचा दरारा शेवटपर्यंत होता तो नसता तर कर्णाला लढू न देण्याची अट दुर्योधनाने मान्यच केली नसती.पांडवांच्या बाजूला अनेक रथी महारथी असले तरी त्यांची मुख्य मदार अर्जुनावर होती. अर्जुनाला जिंकू शकतील असे तीन योद्धे कौरवांकडे होते - भीष्म, द्रोण आणि कर्ण. पैकी पहिले दोन कौरवांच्या बाजूने लढत असले तरी मनाने ते पांडवधार्जीणे आहेत हे दुर्योधन पूर्णपणे जाणून होता. असे असूनही त्याने भीष्मालाच सेनापती नेमले ते त्याच्या पराक्रम, अनुभव यांच्याकरताच. इतरवेळीही भीष्माचा दरारा जाणवतोच पण त्याने आपणहून आपले हात दगडाखाली ठेवले आहेत हे सगळे जाणून होते.

त्याने सत्यवतीच्या पित्याला दिलेली वचने जगावेगळी होती. पण त्याची खरी ससेहोलपट झाली ती शंतनूला दिलेल्या तिसर्‍या वचनाने - हस्तिनापूरचे राज्य सुरक्षीत ठेवण्याचे वचन. त्या वचनाचा त्याने चुकीचा अर्थ लावला तो म्हणजे हस्तिनापुरचे राज्य = हस्तिनापुरचा राजा. आणि त्यामुळेच दोनदा त्याचे निर्णय चुकले आणि त्याची फळे त्याने भोगली.

माधव मस्तच प्रतिसाद

अतुलजी :

लेख अतिशय सुंदर आणी विषया बद्दलचा अभ्यास खुपच सखोल आहे. तुम्ही नक्कीच ईतिहासात पी.एच.डी. केलेली दिसते. भीष्माची कथा थोडीच माहीती होती ते ही महाभारताची जुनी सीरीयल पाहुन, वसुने गाय चोरल्याची कथा माहिती नाहीये.
मला चिरंजीव अश्वत्थामाबद्द्लची माहीती वाचायला आवडेल आता त्याचं काय झालं असेल ह्याची उत्सुकता आहे. नर्मदेहर.. हर मध्ये जगन्नाथ कुंटेंनी त्यांच्या नर्मदा परीक्रमेत (१९९९ नंतर) एकदा शुलपाणीच्या जंगलात अश्वत्थाम्याची भेट झाल्याचा उल्लेख केलाय तसेच श्री टेंबे महाराज यांचीही अश्वत्थाम्याशी भेट झाल्याची त्यांच्या चरीत्रात वाचले आहे.

या बिन बा च्या पोराटोरान्नीच सगळं म्हाभारत घडवलं आहे.
त्यांना हाताशी धरून शकुनि नि कृष्ण या दोन लबाडांनी महाभारत घडवले. आधी लबाडी शकुनिने केली.

भीष्म, युधिष्ठिर यांच्याकडून काही घडेल, धर्म सांभाळला जाईल याची अजिबात खात्री नव्हती!! जे काय शकुनि करेल त्यापुढे मुकाट्याने मान तुकवायचे!! भीष्माचे एक ठीक आहे, प्रतिज्ञा वगैरे केली होती. पण युधिष्ठिराला एव्हढा बावळटपणा करायची काय गरज होती? शकुनीच्या अक्कलेपुढे त्याचे काही चालले नाही.

शकुनी लबाड नव्हता भीश्माने बळजबरीने गान्धारेचे लग्न ध्र्तराश्ट्राबरोबर लावले. म्हनुन त्यने सुड घेतला