'पेज थ्री' - मंगला गोडबोले

स्त्रियांना विनोद कळत नाही, आणि त्यांना विनोद करता येत नाही, असा एक समज मराठी वाचकांमध्ये पूर्वापार आहे. रमेश मंत्री, गंगाधर गाडगीळ अशा लेखकांनी त्यांच्या लेखनांतून, मुलाखतींमधून या समजाला चांगलंच खतपाणी घातलं. शकुंतला फडणीस, पद्मजा फाटक, दीपा गोवारीकर, मंगला गोडबोले यांनी मात्र सातत्यानं दर्जेदार विनोदी लेखन करत या समजाला छेद देण्याचं काम उत्तमरीत्या केलं.

'झुळूक', 'पुन्हा झुळूक', 'नवी झुळूक', 'सहवास हा सुखाचा', 'आडवळण' , 'गुंडाबळी', 'जिथली वस्तू तिथे', 'पोटाचा प्रश्न' आणि 'ब्रह्मवाक्य' असे एकाहून एक सरस विनोदी कथा - ललितसंग्रह लिहिणार्‍या मंगला गोडबोले वाचकांना परिचित आहेत. मंगला गोडबोल्यांचा 'पेज थ्री' हा नवाकोरा कथासंग्रह मेनका प्रकाशनानं प्रसिद्ध केला आहे. गेल्या काही वर्षांमध्ये विविध दिवाळी अंकांमध्ये प्रसिद्ध झालेल्या मिश्कील, विनोदी कथांचा हा संग्रह आहे. जन्माला आल्यासारखं आपण एकदा तरी पेज थ्रीवर झळकावं, असं वाटणार्‍या काकू, पळून जाऊन सिनेस्टाइल लग्न करण्याची कांक्षिणी असलेली चि. सौ. आणि आभाळभर पसरलेलं इंद्रधनुष्य आपल्या मुलानातवंडांनी बघावं, अशी इच्छा बाळगणारी गृहिणी या कथांमध्ये भेटतात. या कथा म्हणजे एका अर्थानं आधुनिक उच्च मध्यमवर्गीय मराठी घरांमधली संसारचित्रं आहेत. अजूनही हा वर्ग बदलत्या समाज-संस्कृतीशी जुळवून घेण्याची धडपड करतो आहे. एकीकडे आधुनिकतेचं आकर्षण, तर दुसरीकडे ती पेलताना होणारी दमछाक, ही फरफट माणसांना काय काय करायला लावते, हे मंगला गोडबोल्यांनी या कथांमध्ये अतिशय रंजकपणे मांडलं आहे.

'पेज थ्री' या मेनका प्रकाशनानं प्रसिद्ध केलेल्या मंगला गोडबोल्यांच्या कथासंग्रहातली 'इंद्रधनुष्य' ही कथा...

हे पुस्तक मायबोलीच्या खरेदी विभागात उपलब्ध आहे - http://kharedi.maayboli.com/shop/Page3.html

"करुणाऽऽ टेलिव्हिजन नीट दिसत नाहीये गं तुझा", आजींच्या खोलीतून निदान दहाव्यांदा पुकारा आला तेव्हा करुणाला उठणं भाग पडलं. एकतर टेलिव्हिजन ‘तिचा’ नव्हता आणि दुसरं म्हणजे आजकाल आजींना काहीच नीट दिसत नव्हतं. साधं संडास-मोरीपर्यंत जातानाही वाटेत चारदा ठेचकाळायच्या, कशाला तरी अडखळायच्या. कपातला चहा बशीत ओततानाही सांडलवंड करायच्या, पण त्यांच्या (अंधुकत्या) दृष्टीने या सगळ्या गोष्टी गौण होत्या. टीव्ही हा जीवनाधार! जागेपणी समोर सतत तो दिसलाच पाहिजे. रिअ‍ॅलिटी शो असो, क्रिकेट मॅच असो, हरवल्याचा शोध असो, समोरच्या एकवीस इंची पडद्यावर चित्रं हललीच पाहिजेत. आज दुपारपासून बहुधा ती हलायची थांबली असावीत म्हणून त्या अस्वस्थ होत्या.
"करुणाऽ"
"----"
"क्काय्ये?"
"जरा बघ ना इकडे. टीव्हीवर मुंग्या येताहेत."
‘हो, पण सारखं ते सांगून सांगून तुम्ही माझ्या मेंदूला मुंग्या आणू नका.’
हे वाक्य अर्थातच करुणा मनात बोलली होती. कोणती वाक्यं जनात बोलायची आणि कोणती मनात बोलायची याचा पस्तीस वर्षांचा अभ्यास होता तिचा. (नुकताच तिच्या लग्नाचा पस्तिसावा वाढदिवस पार पडला होता.)
"मला नाही येत टीव्ही दुरुस्त करता."
"मग माणसाला बोलाव."
"संध्याकाळी यांना आल्यावर सांगते."
"संध्याकाळी?... अरे देवा... तोवर माझं काय होणार?"
"होईल व्हायचं ते. मी काय करू?"
"गच्चीत जाऊन बघ ना जरा. त्या अँटेनाचं काय झालंय का? कुठे पतंगबितंग त्यालाला अडकलाय का? वार्‍यानं पडलाबिडला आहे का? मागे एकदा नाही का, पोरांनी पतंगांच्या काटाकाटीमध्ये आपल्या टीव्हीचा आख्खा अँटेनाच खाली आणला होता?... मोठे पतंग उडवताहेत... इकडे लोकांना टीव्ही दिसत नाही त्याचं काहीच नाही यांना..." आजींचा तळतळाट सुरू झाला. त्यांच्या टीव्हीसुखाच्या आड कुणीही येणं त्यांना अजिबात खपत नसे, आणि त्यांचं टीव्ही बघणं भंगणं हे करुणाला परवडत नसे. टीव्ही बघत असल्या, की त्या तिला कमी हाका मारायच्या. पुढची हाक येण्याच्या आत ती दुखर्‍या गुडघ्यासह जितकं लगबगीनं जाता येईल तितक्या लगबगीनं गच्चीकडे निघाली. मोठ्या हौसेनं कोणे एके काळी हा टेरेस फ्लॅट घेतला होता. स्वत:ची स्वतंत्र गच्ची असलेला फ्लॅट; पण अलीकडे आठ-आठ दिवसांमध्ये गच्चीत जाणं होत नसे. रोज सकाळची शाळा संपल्यावर कार्तिक तिच्या घरी यायचा. बँक सुटल्यावर संध्याकाळी नंदिता त्याला इथून आपल्या घरी घेऊन जायची; पण मधल्या त्या पाच-सहा तासांमध्ये कार्तिकबुवा होमवर्क आणि कॉम्प्यूटर गेम्समध्ये पार बुडालेले असायचे. आवर्जून गच्चीवर जाण्याची हौसही त्याला नसायची आणि वेळही नसायचा. लाडाकोडाच्या नातवंडांचं खाणंपिणं, अभ्यास-हस्तव्यवसाय वगैरे बघण्यात तीही गढलेली असायची. एकेकाळी मुलींच्या मित्रमैत्रिणींनी भरपूर वापरलेली गच्ची आता काहीशी वैराणच असायची. दर तीन-चार दिवसांनी मोलकरणीकडून झाडून घेण्यासाठी उघडली जाईल तेवढीच! आणि कधीकाळी आजींच्या टीव्हीनं मान टाकली तर...

करुणानं गच्ची उघडून पाण्याच्या टाकीवर उभारलेल्या त्या अँटेनाच्या गुढीकडे नजर टाकली. क्षणभर काहीच नीट दिसलं नाही. वरती पतंग लटकलाय? नसावा बहुधा. नाहीच. त्याऐवजी एका प्रकाशाची तिरीप डोळ्यांत घुसली. बाजूला झाली. वार्‍याची झुळूक आली. गेली. क्षणभर एक मोठ्ठा ढग रुबाबात इकडून तिकडे गेला आणि नजरेसमोर आलं इंद्रधनुष्य! आकाशाच्या या टोकापासून त्या टोकापर्यंत सप्तरंगी कमान! भर दुपारी, पावसाळा संपल्यावरच्या काळात, अगदी अनपेक्षित असं; पण नेटकं, अर्धगोलाकार इंद्रधनुष्य! करुणाचा स्वत:च्या डोळ्यांवर विश्‍वास बसेना. ही काय वेळ आहे का इंद्रधनुष्य दिसण्याची? इतके देखणे रंग... इतका सुबक आकार... करुणाच्या मनात आनंदाची एक लहरशी उमटून गेली. लहान असती तर टाळ्या वाजवत उड्या मारल्या असत्या. आता वयोमानानं आणि आकारमानानं ते शक्य नव्हतं, पण हा चमत्कार कोणाला तरी सांगावा, हे दृष्टिसुख चार लोकांमध्ये वाटून टाकावं हे तर शक्य होतं. पुन्हा एकदा डोळे भरून इंद्रधनुष्य पाहून तिनं गच्चीतून पुकारा सुरू केला.
‘‘कार्तिक, ए कार्तिक, लवकर वर ये.’’
‘‘काय आहे गं आजी?’’
‘‘वरती आहे एक मजा. ये लवकर.’’
‘‘...’’
‘‘कार्तिक, काय करतोयस?’’
‘‘कार रेस. आज मी त्या बी. एम. डब्ल्यूला जिंकून आणतोच बघ.’’
‘‘आणशील रे. ते सोड. पटकन वर ये. इंद्रधनुष्य पडलंय ते बघायला ये.’’
‘‘तू पडलीयेस का?’’
‘‘पडायला काय झालीये धाड?’’
‘‘पडली नाहीयेस ना? मग राहू दे.’’
आपल्याला इंद्रधनुष्याची काही पडलेली नाहीये हे दाखवून देण्याइतक्या निरीच्छ आवाजात कार्तिक म्हणाला. नाहीतरी तो एकदा कॉम्प्यूटरावरच्या लुटुपुटूच्या मोटारींच्या लुटूपुटूच्या रेसमध्ये रंगला की खाण्यापिण्याचीही शुद्ध राहत नसे त्याला; पण आज हा सृष्टीचा चमत्कार त्यानं बघायला हवा, असं वाटून करुणा लगबगीनं आली आणि त्याला भरभरून सांगायला लागली.
‘‘इथे माऊसशी कसला खेळतोयस मन्या? बघ... कसलं सुंदर इंद्रधनुष्य उमटलंय आकाशात. सातही रंगांची कमान आहे. या टोकापासून त्या टोकापर्यंत. क्वचितच दिसतो बरं का असला सृष्टीचा चमत्कार. चल लवकर नाहीतर ते जायचंबियचं उगाच. संध्याकाळी मम्मीला सांगता येईल आपल्याला. आज आजीच्या गच्चीत अशी धम्माल झालेली...’’

करुणाचा उत्साह तिच्या आवाजात मावत नव्हता. कार्तिक मात्र या कशानंही हलत नव्हता. ना मनानं, ना शरीरानं. करुणाची बरीचशी शारीरिक, शाब्दिक लगबग करून झाल्यावर तो ढिम्मपणे तिला म्हणाला, ‘‘टेक ए चिलपिल आजी. इंद्रधनुष्य आलंय ना?’’
‘‘मग? अरे, ते काय रोज रोज येतं का? आपल्याला हवं तेव्हा येतं का? तुम्हाला भूगोलात शिकवलं असेल ना... इंद्रधनूचे रंग... तां... ना... पि... हि... वगैरे... प्रकाशाचा किरण कसा भेदला जातो... सात रंग कसे दिसतात...’’
‘‘आय नो इट बाय हार्ट, आजी.’’
‘‘अरे, पण नुसती पोपटपंची वेगळी, डोळ्यानं बघणं वेगळं, नाही का? तुझी आई लहान होती तेव्हा बघत असायची ढगांकडे, पाखरांकडे, इंद्रधनुष्याकडे. ते गेलं की रडूच यायचं तिला, एवढ्यात का गेलं म्हणून.’’
‘‘शी मस्ट बी क्रेझी. एवढं काय त्या इंद्रधनुष्याचं? आपल्या कॉम्प्यूटरवरचा स्क्रीन सेव्हर म्हणूनही इंद्रधनुष्यच टाकलंय तिनं. हे बघ. इंद्रधनुष्य. अ‍ॅट द क्लिक ऑफ द माऊस. हे बघ. तुझं आकाशालं इंद्रधनुष्य तरी एवढं छान आहे का?’’ कार्तिकनं खरोखरच मिनिटभरात कॉम्प्यूटरावर इंद्रधनुष्याचं चित्र आणून दाखवलं. त्याच्या खाली एक काव्यमय वाक्य वगैरे सुद्धा होतं. नुसतं चित्रण नाही. नुसता रंगरेषांचा खेळ नाही. पुढे शब्दखेळही. सगळं त्याच्या हाताशी. फक्त निर्जीव. खर्‍या आकाशाची पार्श्‍वभूमी नसलेलं, खरा ऊनसावलीचा खेळ सोबतीला नसलेलं.
‘‘कार्तिक...’’ तिनं त्याच्याकडे कळवळून पाहिलं. त्याच्या ते लक्षातही आलं. तो रेसच्या निर्णायक वळणावर चालला होता.
‘‘या जॅपनीज गाड्या कुणाला हार जात नाहीत. कमॉन... ए... ए... टक्कर होईल... ओह्... वाचला...’’
तो स्वत:शीच खुशीनं बोलत होता. बसल्या जागी उड्या मारत होता, मुठी वळत होता. एकूणच त्याच्या काररेसच्या उत्तेजनापुढे आणखी कोणतंही उत्तेजन-एक्साईंटमेट त्याच्यापर्यंत पोचणार नव्हती, हे जाणवल्यावर करुणा वैतागून म्हणाली, ‘‘नको येऊस जा. तुझ्या मम्मीलाच फोन करून देते ही गुड न्यूज. ती बघेल बँकेच्या अंगणात येऊन; नाहीतर खिडकीतून. ती तुझ्यासारखी अरसिक नाहीये.’’

करुणानं नंदिताच्या मोबाईलवर फोन लावला. तर पहिल्याच सेकंदाला तिनं तो उचलला.
‘‘नंदेऽ इंद्रधनुष्य.’’
‘‘काय गं आई?’’ दबका आवाज आला. ‘‘कार्तिकनं काही उद्योग करून ठेवला का?’’
‘‘नाही अगं, पटकन बाहेर बघ. इंद्रधनुष्य आलंय आकाशात. तुझी ब्रँच घराच्या इतकी जवळ आहे, तेव्हा म्हटलं, आपल्या घरी दिसतंय ते तुझ्या तिथेही...’’
‘‘असेल बाई, पण मी आता मीटिंगमध्ये आहे.’’
‘‘हो का? सॉरी बरं का. पण मी काय म्हणतेय, तेवढ्यात पटकन खिडकीशी जाऊन एक नजर टाकलीस तर...’’
"आमच्या खिडक्यांना जाड जाड सनफिल्म्स लावल्या आहेत आई. बाहेरचं काही दिसत नाही. लोकांनी काम सोडून बाहेर बघत बसू नये, हीच अपेक्षा आहे ना.’’
‘‘मग गच्चीत, पटांगणात वगैरे कुठे जाता आलं तर... जरा पोरकटपणाचं होतंय का हे? माझं असला फोन करणं वगैरे?’’
‘‘तो प्रश्‍न नाहीये आई. सिक्यूरिटीच्या दृष्टीनं आमची गच्ची कायम बंद असते आणि आवारात आहे निम्मा मांडव... निम्मी वाहनांची गचडी. ठेवू फोन?... एक मोठ्ठं नवं सॉफ्टवेअर विकत घेण्यासंबंधी चर्चा चाललीये. त्याच्यापुढे कुठलं इंद्रधनुष्य आणि कुठलं काय?’’
‘‘खरंय. मला वाटलं होतं एकदा तसं. पुन्हा म्हटलं, तुला सांगितलंही नाही असं नको. छान काही वाचलं-ऐकलं-पाहिलं की तुम्हा मुलींची आठवण येते गं. वाटतं, आपण एकटीनं आनंद घेऊ नये. तुम्हा दोघींना सामील करून घ्यावं... लग्नापासून ती बसलीये कॅनडात जाऊन... निदान तुझ्याशी तरी...’’

पलीकडून फोन बंद झाला किंवा नंदितानं केलाही असेल. करुणा खिडकीच्या जागी गजाला नाक चिकटेल इतकी वाकून दूरवर बघून इंद्रधनुष्याचा अदमास घ्यायला लागली.
‘‘काढलास का गं पतंग... एवढा वेळ लागला आहे त्या अर्थी...’’ आतून तगादा लागला तेव्हा त्रासून ती म्हणाली, ‘‘पतंगबितंग काही नाही आहे हो. तुम्ही उगाच तेवढाच नाद धरू नका. मी इंद्रधनुष्य पाहत होते.’’
‘‘मग टीव्ही का नीट दिसत नाहीये?’’
‘‘मला काय माहिती? मी बिघडवलाय का तो?’’ करुणा आतल्या दिशेनं बोलत होती तरी तिची नजर बाहेरच होती. खालून शेवंता जाताना दिसली, तेव्हा तिच्यात पुन्हा उत्साह संचारला. ‘‘बाहेर चाललीस का गं शेवंता?’’
उत्तर आलं नाही. शेवंता नटूनथटून लगबगीने कुठेतरी निघाली होती. शेवंता त्यांच्या वॉचमनची बायको होती. ती आणि तिचा नवरा शाहू हे दोघं आवारातच मागे एका झोपडीवजा खोलीत राहायचे. तो सोसायटी राखायचा. माळीकाम करायचा. ती आसपास दोनतीन घरी कामं करायची. मुळशीजवळच्या खेड्यातून इथे राहायला आले तेव्हा दोघं अगदी गावंढळ होते, पण शहराचं वारं लागल्यावर त्यांना बदलायला, सुधारायला काही वेळ लागला नाही. त्याच्याकडे मोबाईल आला. ती कपाळावर कुंकवाची उभी-आडवी-तिरपी वगैरे नक्षी काढायला शिकली. आताही त्याच थाटात तिला जाताना पाहून करुणानं टोकलं.
‘‘काय गं? कुठे लग्नकार्याला निघालीस की काय?’’
‘‘चांगल्या कामाला जातेय, वहिनी. टोकून नाट लावू नका.’’
‘‘अगं, नाट कुठला आलाय? उलट चांगला शुभशकुन दाखवतेय समज. वर पाहिलंस का? किती सुंदर इंद्रधनुष्य आलंय?’’
‘‘बरं बरं.’’
‘‘बरं बरं काय... वर बघ ना...’’
‘‘नको. फार वर बघितलं की केसं विस्कटतात.’’
‘‘विस्कटू देत. इतकं सुंदर इंद्रधनुष्य वर्षानुवर्षांत एखाददाच दिसतं बरं का. केस रोजचेच आहेत तुझे.’’
‘‘इंद्रधनुष्य का? मग ह्याच्यावर जोरदार टाळ्या झाल्या पाहिजेत.’’
शेवंताच्या घरात बर्‍याच गोष्टी नव्हत्या. पक्कं सिमेंटचं छत नव्हतं; पण टीव्ही होता, आणि तो दिवसभर चालू ठेवण्याची पद्धतही होती. नवरा-बायको अत्यंत निष्ठेनं टीव्हीवर दिसेल ते बघत. मग त्याच पद्धतीनं विचार करत. त्याच भाषेत बोलत.
‘‘याच्यावर जोरदार टाळ्या झाल्या पाहिजेत’’, हे नाचगाण्यांच्या रिऍलिटी शोमधलं वाक्य शेवंतानं असंच उचललं होतं. एखाद्या दिवशी मन लावून अंगण झाडलंन तरी म्हणायची, ‘‘कसं चक्क केलंय की नाही? याच्यावर जोरदार टाळ्या झाल्या पाहिजेत.’’ कुणी पाहुणे येणार असले की स्वयंपाकघरात मदत करायला करुणा तिला बोलवायची. तेव्हाही ‘‘आज वड्यांची चटणी फार बेस्ट झालीय वहिनी. तिच्यावर जोरदार टाळ्या झाल्या पाहिजेत’’, असं म्हणायची. एकदा टाळ्या वाजवून मोकळं झालं की पुढे काही करायला नको असंही मानायची. इंद्रधनुष्याला ती अत्युच्च दाद देऊन झाल्यावर पुढच्या कामाला लागायला ती मोकळी झाली.
करुणानं तिला दटावलं, ‘‘सदा कसली गं तुझी वसवस? जरा बघ वर... केवढी रंगांची मज्जा आलीये आकाशात... इंद्रधनुष्य काही रोज रोज नसतं येत.’’
‘‘तोच तर वांधा आहे ना... आज एकदा आलंय त्याचा फायदा घेतला पाहिजे’’, शेवंता तरातरा फाटकाच्या दिशेनं जात म्हणाली.
करुणाच्या मनात चिडचिड सुरू झाली. आपण जीव तोडून सांगतोय त्याचं तिला काहीच नाही. एवढं काय महत्त्वाचं काम असणार आहे बाहेर? तिनं नुसताच पुकारा केला, ‘‘शेवंता...’’
‘‘आता अडवू नका वहिनी. आज दिवसभर ‘इंद्रधनुष्य’ची टीम गावात यायची होती. सकाळपासून रांगा लागल्या आहेत बायकांच्या. मला कामं संपवून जाई जाईपर्यंत ही वेळ उजाडली. माहीत नाही, आता नंबर लागतो तरी की नाही ते...’’
‘‘कशासाठी नंबर लावायचा?’’
‘‘‘शी’ टीव्हीच्या स्पर्धेसाठी. नवा, फक्त बायकांचा चॅनेल निघाला नाहीये का... ‘शी’ टीव्ही?... त्यांनी लावलीय स्पर्धा.’’
‘‘तू भाग घेणारेस?’’ करुणानं विचारलं.
‘तुला भाग घेऊ देणार आहेत का बये?’ असं तिला खरं म्हणजे विचारायचं होतं, पण तिचा इतकं थेट बोलण्याचा स्वभाव आणि सराव नव्हता.
‘‘बघते ना, पैठणी आणि मंगळसूत्र मिळतं का ते. बक्षीसं भारी लावलीयेत त्या लोकांनी. बसला मटका तर बसला.’’
‘‘पण तू करणारेस काय?’’
‘‘मेंदी! मेंदीची डिझाइन्स काढून दाखवणार आहे. ‘इंद्रधनुष्य’मध्ये बायकांसाठी सात कला दिलेल्या आहेत नेमून. मेंदीची डिझाइन्स, कुंकवाचे प्रकार, पोलक्याचे गळे, साडी नेसण्याच्या तर्‍हा... नुसतं घर घर काय करता वहिनी? जरा बाहेर इंटरेस्ट दाखवत चलाऽऽ म्हणजे आपोआप कळले सगळं... असल्या एकेक भारी भारी आयडिया काढतात हे लोक... मी तर म्हणते, यांच्या आयडियांवर एकदा जोरदार टाळ्या झाल्या पाहिजेत...’’
शेवंता म्हणाली आणि स्वत:च टाळ्या वाजवत फाटकाच्या बाहेर पडली. मुख्य रस्त्याला लागली. घरी बसणार्‍या स्त्रीला कुणीही येताजाता फटकारलं तरी चालतं या नियमानुसार तीही जाता जाता फटकारून गेली हे करुणाला समजलं, पण तिनं ते फारसं मनावर घेतलं नाही. असं सोम्यागोम्याचं म्हणणं मनाला लावून घेतलं असतं, तर... तर... तिला रोज आत्महत्या कराव्या लागल्या असत्या आणि रोज पुनर्जन्म घ्यावा लागला असता. एवढं सीरियलबाज जगायला ती शेवंता थोडीच होती?

आकाशाकडे नजर टाकताना तिला जाणवलं, एकीकडून एक मोठा ढग आकाश ओलांडायला निघाला होता. त्याच्याखाली हलके हलके आकाशाचा एकेक तुकडा जात होता. शाळेतला भला मोठा फळा एखाद्या मास्तरांनी डस्टरनं पुसायला घ्यावा आणि फळ्यावरची एकेक अक्षरं त्याखाली बुजत जावीत, असं चाललं होतं. इंद्रधनुष्य जाणार की काय? करुणा एकदम सावध झाली. पुन्हा गच्चीत गेली. इंद्रधनुष्याची कमान होती, पण एका बाजूचे रंग फिकट व्हायला लागले होते. त्यामुळे एकमेकांमध्ये मिसळतही चालले होते. सर्वांत खालची तांबडी रेषा ठळक... पुढे हिरव्या-पिवळ्यातील गल्लत... असेच मिसळतील आणि एका क्षणी आकाशासारखे होऊन जातील. कुठून आले? माहीत नाही. कुठे जातील? माहीत नाही. काही वेळ होते हे नक्की! तो वेळ आपण पाहिला हेही नक्की. करुणा गच्चीत कठड्याला रेलून एकटक आकाशाकडे बघत बसली.

‘‘आजीऽ, फोन किती वाजतोय. लक्ष कुठेय तुझं?... मला शेवटी गेमला पॉज करून फोन आणून द्यावा लागला माहितीये...’’ कार्तिक गच्चीत येत म्हणाला. त्याच्या हातात फोन होता आणि कपाळावर आठ्या होत्या. त्याची कॉम्प्यूटरसमाधी भंगली की एखाद्या ऋषिमुनिसारखा क्रोधायमान व्हायचा तो. नंदिता त्याला शाळेत सोडून बँकेत जायची आणि संध्याकाळी बँकेतून घरी जाताना त्याला घरी घेऊन जायची. या मधल्या वेळात करुणानं त्याची कितीही सरबराई केली तरी तो छोट्या छोट्या गोष्टींवरून तिच्यावर असाच गुरगुरायचा. तो आणि कॉम्प्यूटर यांच्यामध्ये काहीही आलेलं त्याला सहन व्हायचं नाही. त्याला चुचकारत करुणानं फोन हातात घेतला तेव्हा त्याच्या आजोबांनी म्हणजे करुणाच्या नवर्‍यानं त्याचाच धागा पकडत खेकसायला सुरुवात केली.
‘‘काय हे? किती वेळ फोन वाजतोय? होतीस कुठे तू?’’
‘‘गच्चीत.’’
‘‘बेल ऐकू आली नाही का?’’
‘‘च्यक्.’’
‘‘या वेळी? गच्चीत?’’
‘‘खूप छान इंद्रधनुष्य आलंय. तुम्हीपण बघायला हवं होतंत.’’
‘‘कशासाठी?’’
‘‘कशासाठी काय? प्रत्येक गोष्ट कशातरी ‘साठी’ असते का? छान दिसलं. बघत बसले. म्हटलं, तुम्हाला काही बघायला मिळणार नाही. आपण तरी डोळे भरून बघून घ्यावं.’’
‘‘एवढं होतं तर फोटो काढून ठेवायचास त्याचा. तुला गेल्या वर्षी वाढदिवसाला लेटेस्ट मोबाईल घेऊन दिला मी. त्यात कॅमेरा आहे. फोटो निघतो.’’
‘‘मला नाही काढता येत.’’
‘‘कसा येईल? कधी काही नवं शिकायचा, समजून घ्यायचा प्रयत्न केलाय?... घरात एवढी लेटेस्ट इक्विपमेंट आणत असतो मी... पैसे खर्चायची, शिकवायची सगळी तयारी आहे आपली, पण तुम्ही फक्त आकाशाकडे बघत बसायचं ठरवलंत तर लोक काय करणार?’’
‘‘काम काय होतं?’’
‘‘जा, पटकन खाली जाऊन तुझा तो मोबाईल घेऊन ये. छानपैकी फोटो काढून ठेव त्या इंद्रधनुष्याचा. मी सांगतो कसा काढायचा तो.’’
‘‘आत्ता नको.’’
‘‘मग कधी? इंद्रधनुष्य गेल्यावर?’’
‘‘ते तसंही जाणारच आहे. खाली जाऊन आधी मी चष्मा लावणार. मग मोबाईल हातात घेणार. तुम्ही रागावत, रागावत, हे बटण दाब, ते बटण दाब वगैरे फर्मानं काढणार. मी चुकतमाकत करणार. काहीतरी गोंधळ करणार.’’
‘‘मग करू नये गोंधळ.’’
‘‘मुद्दाम कोण करतंय? पण व्हायचा तो होणारच. त्यात खरं इंद्रधनुष्यही जायचं आणि फोटोही हुकायचा.’’
‘‘मग बसा बघत. इंद्रधनुष्य बघून झालं पोटभर, की आमच्या पोटाची चिंता करा. तिघांना घेऊन येतोय घरी. ड्रिंक्सबरोबरचं तंत्र तुम्ही बघा. जेवायला आम्ही बाहेर जाऊ. ठीक आहे?’’
कार्तिकच्या आजोबांनी तिला प्रश्‍न विचारला खरा, पण त्यांचे प्रश्‍न ही तिच्या लेखी थेट विधानंच असत. जसं आताचं होतं. ‘वरती आकाशात भलेही इंद्रधनुष्य आलेलं असेल, त्याचं ते ठीक आहे, पण माझ्या मित्रांची सरबराई ठाकठीक होणं हे माझ्या दृष्टीनं जास्त गरजेचं असेल. तस्मात त्या तयारीला लागावं ही आज्ञा.’
नाइलाजानं करुणा जिन्यावरून खाली यायला लागली, तर पहिल्या पायरीजवळ आजी उभ्या. एका हातात बूट. तर दुसर्‍या हातात साडीच्या निर्‍या धरलेल्या. भयभीत नजर, जिन्याकडे लागलेली.
‘‘हे काय? तुम्ही इथे?’’
‘‘गच्चीवर जावं म्हणत होते.’’
‘‘तुम्ही? कशाला?’’
‘‘इंद्रधनुष्य पाहायला. छान उमटलंय म्हणत होतीस ना?’’
‘‘हो.’’
‘‘मला पाहायचंय.’’
‘‘खिडकीतून बघा.’’
‘‘तसं चुटपुटतं नको. पूर्ण पाहायचंय. त्याच्याखाली उभं राहायचंय. शेवटचं किती वर्षांपूर्वी बघितलं होतं; आठवत नाही. पुन्हा कधी बघू शकेन, असं वाटत नाही. म्हणून म्हटलं, आजच...’’
‘‘तुम्हाला काय दिसणार एवढ्या लांबचं?’’
‘‘जेवढं दिसेल तेवढं.’’
‘‘आणि वरपर्यंत जाणार कशा?’’
‘‘तू नेशीलच की, धरून धरून.’’
आजींपाशी सगळ्या प्रश्‍नांना उत्तरं होती. खरं म्हणजे त्यांच्यापुढे खास काही प्रश्‍नच नव्हता. जायचं म्हणजे जायचं. एकदा ठरवलं म्हटल्यावर चालत, रांगत, सरपटत, कशाही प्रकारे त्या गेल्याच असत्या. त्या धडपणे गच्चीत जाऊन तेवढ्याच सुखरूप खाली येईपर्यंत करुणाचंच अवघड होतं. हताश होऊन ती निमूट पायरीवर बसली. आजींच्या पायात बूट घालून देणं, त्यांची साडी वर खोचून देणं, त्यांना आधाराला आपला खांदा देणं हे सगळं तिनं ओळीनं केलं. एकेक पायरी चढताना त्यांची भरपूर दमछाक होत होती. त्यांची तंत्रं सांभाळताना ती मेटाकुटीला येत होती, तरीही दोघींची वरात एकेक पायरी सर करत होती. शेवटी दोघी गच्चीच्या दरवाजात पोचल्या तोवर चांगली बारा-पंधरा मिनिटं खर्च झाली होती आणि मुख्य म्हणजे आकाशाची पाटी कोरी करकरीत होती. इंद्रधनुष्याची कुठेही, काहीही निशाणी उरली नव्हती. जणू काही ते उमटलंच नव्हतं.

डोक्यावरच्या निळ्यासावळ्या आभाळाचा आणि त्याचा कुठे काही लागाबांधा नव्हता. आजी अंदाजानं मान ताणून, वर करून इकडेतिकडे बघत होत्या. हे पाहून तिला कसंसंच झालं.
‘‘अगं बाई, इंद्रधनुष्य गेलं वाटतं... मी एवढ्या हौसेनं तुम्हांला वरपर्यंत आणलं... आणि... अरे अरे..’’ करुणा मनापासून हळहळली. आजींनी तिची समजूत काढल्यागत म्हटलं.
‘‘अगं, चालायचंच. नाहीतरी तू काय इंद्रधनुष्य धरून का ठेवणार होतीस?...’’
‘‘तरीपण... माझ्यामुळे... तुम्हांला त्रास...’’
‘‘सोड. इथे कुणाला केवढी इंद्रधनुष्याची हौस होती?... पण खाली चैन पडेना. वाटलं, टीव्हीचा अँटेना खरंच धड आहे ना, खरंच पतंगबितंग त्याला लटकलेला नाही ना ही एकदा खात्री करून घ्यावी... तू नीट बघशील... न बघशील...’’
खरं म्हणजे याच्यावर जोरदार टाळ्या व्हायला हव्या होत्या, पण तेवढीही उमेद करुणामध्ये उरली नाही. याच्यावर जोरदार रडावंसं वाटलं, पण तेही बेटं आलं नाही. कोर्‍या आकाशाहून जास्त कोर्‍या मनानं करुणानं आजींना धरून धरून सुखरूप खाली आणलं. खुर्चीत बसवून त्यांना जरा स्थिरस्थावर केल्यावर त्या म्हणाल्या. ‘‘चऽऽलाऽऽ! आमच्या दृष्टीने ही म्हणजे पृथ्वी प्रदक्षिणाच झाली म्हणायची. तुझी पण दुपार मजेत गेली. मनसोक्त रंग पाहून घेतलेस की नाही? तुझ्या त्या इंद्रधनुष्याचे?’’
‘‘घेतले’’, अशा अर्थानं करुणानं फक्त किंचित मान हलवली. एवढ्या वेळात कुणाकुणाचे आणि कसेकसे रंग पाहिले, हे त्यांना सांगून काय उपयोग होता?

(प्रथम प्रसिद्धी : चारचौघी दिवाळी अंक २००८)

***

पेज थ्री

मंगला गोडबोले
मेनका प्रकाशन
पृष्ठसंख्या - १६८
किंमत - १५०

***